Fjölmörg sveitarfélög óttast að fyrirhuguð Þjóðgarðastofnun (ÞST) muni skerða skipulags- og sjálfsákvörðunarrétt sveitarfélaga. Í umsögnum annarra aðila er bent á að stjórnkerfi stofnunarinnar verði flókið og ekki til þess fallið að einfalda stjórnsýslu.

Drög að frumvarpi um fyrirhugaða stofnun voru kynnt í samráðsgátt ríkisstjórnarinnar í júlílok. Með frumvarpinu er stefnt að því að þjóðgarðarnir þrír, það er Vatnajökulsþjóðgarður, þjóðgarðurinn Snæfellsjökull og þjóðgarðurinn á Þingvöllum, verði sameinaðir undir einum hatti ásamt öðrum friðlýstum svæðum landsins. Drögin eru byggð á vinnu starfshóps sem skipaður var um efnið. Frestur til athugasemda rann út í fyrradag en á fjórða tug slíkra bárust.

Breytingarnar miða að því að efla náttúruverndarsvæði með því að einfalda stjórnkerfi, auka skilvirkni og samnýta þekkingu. Í umsögn Umhverfisstofnunar (UST) er dregið í efa að það markmið muni nást. Verði drögin óbreytt að lögum er gert ráð fyrir því að UST muni halda áfram starfsemi en þrjú af tólf sviðum hennar muni færast til ÞST.

„Út frá sjónarmiðum um að hámarka nýtingu fjármagns hins opinbera og tryggja öfluga fjárhagslega og faglega stjórn telur UST rökréttast að [þjóðgarðarnir] og UST sameinist. Þannig yrði starfsemi allra þjóðgarðanna vistuð á einum stað,“ segir meðal annars í umsögn UST. Þar segir enn fremur að fyrirhugað stjórnkerfi ÞST sé nokkuð flókið og vart til þess fallið að gera stjórnsýslu einfaldari.

„Gert er ráð fyrir fjölda ráða og stjórna án þess að hlutverk þeirra, ábyrgðarsvið, valdheimildir o.s.frv. sé skilgreint. […] Í frumvarpinu er nokkur mótsögn þar sem tiltekið er að markmiðið sé að sameina rekstur og umsýslu allra friðlýstra svæða undir einn hatt en engu að síður er lögð áhersla á að hver þjóðgarður haldi sínu sjálfstæði,“ segir í umsögn UST.

Í drögunum er kveðið á um að samráð skuli haft við viðkomandi sveitarstjórn áður en landsvæði er friðlýst sem þjóðgarður. Er það breyting frá gildandi fyrirkomulagi en í lögum um Vatnajökulsþjóðgarð er kveðið á um að samþykki sveitarstjórnar skuli liggja fyrir.

„Það er stór munur á hvort samráð skuli haft eða að hugmyndir hljóti samþykki viðkomandi sveitarstjórnar. […] Krafa er gerð um að samþykki viðkomandi sveitarstjórnar þurfi að liggja fyrir. Ákvæði sem þetta skapar einungis vantrú og vantraust á milli aðila, sem fólk í nútíma samfélagi ætti að hafa fullan skilning á,“ segir í umsögn Ásahrepps um frumvarpið. Svipaður tónn er í umsögn Samtaka sveitarfélaga á Norðurlandi vestra, Bláskógabyggðar og Sambands íslenskra sveitarfélaga þó ekki sé kveðið jafn fast að orði.

Nokkuð víðtæk heimild til eignarnáms felst í lögunum en ÞST verður samkvæmt þeim heimilt að kaupa einstakar fasteignir, mannvirki og nytjaréttindi innan þjóðgarðs eða í nágrenni hans. Náist ekki samkomulag um kaup er ÞST veitt heimild til eignarnáms til framkvæmdar friðunar. Samþykki ráðherra þarf til.

„Hér er verið að veita ÞST heimild, t.d. að kaupa nytjarétt sem hefur m.a. verið lögvarinn með úrskurði Óbyggðanefndar þegar um er að ræða afrétti á þjóðlendum. Það er alveg ljóst, með úrskurði Óbyggðanefndar, að hinum óbeina eignarrétti nytjarétthafa á afréttum verður ekki hnikað, nema með eignarnámi. Hér liggur það fyrir, svart á hvítu, að það er hluti af hugmyndafræðinni sem liggur að baki þessara draga að frumvarpi,“ segir í umsögn Ásahrepps.

Í umsögn Samorku, samtaka orku- og veitufyrirtækja á Íslandi, er sett út á það að gert sé ráð fyrir að stjórnsýslulög muni ekki gilda um stjórnir þjóðgarðanna. Er það gert með þeim rökum að ekki sé gert ráð fyrir að þær taki stjórnvaldsákvarðanir. Það samrýmist hins vegar illa því hlutverki sem stjórnunum er falið samkvæmt drögunum.

Þá er í drögunum gert ráð fyrir því að heimilt sé að rukka fyrir ýmsa þjónustu í þjóðgörðum, meðal annars fyrir dvöl í þeim.