Nú er það Svart(á) Óli Halldórsson skrifar 28. september 2017 07:00 Á Alþingi síðastliðið vor lagði ég fyrir fjármála- og efnahagsráðherra, Benedikt Jóhannesson, og umhverfis- og auðlindaráðherra, Björt Ólafsdóttur, nokkrar spurningar. Þær snérust um lítið mál norður í landi, en stórt þó. Um það hvernig einkafjárfestar bera sig að við að sækja sér virkjunarheimildir á ríkisjörð, Stóru-Tungu í Bárðardal, til 10 MW vatnsaflsvirkjunar í eigin þágu. Markmiðið með bröltinu er ekki að lýsa upp rafmagnslausar sveitir, eða knýja hjól atvinnulífs afskekktra byggða, heldur einfaldlega að finna arðbæra leið til að ávaxta fé nokkurra einstaklinga á markaði.Að sækja sér virkjunarrétt Svör fjármála- og efnahagsráðherra eru athyglisverð. Þau draga fram mjög veigamikil atriði um náttúruvernd á Íslandi almennt: „Lagaheimildir til gerðar nýtingarsamninga um orkuauðlindir á landi í eigu ríkisins eru ekki einskorðaðar við félög í eigu ríkisins. Áður hefur verið gengið til samninga um nýtingu orkuauðlinda á landsvæðum í eigu ríkisins við einkaaðila.“ „Samkvæmt lögum er það Orkustofnun sem gefur út rannsóknarleyfi sem er grundvöllur fyrir virkjunarleyfi ef rannsóknir sýna að hagkvæmt getur verið að virkja tiltekna auðlind. Slík rannsóknarleyfi eru gefin út til umsækjanda um slík leyfi án sérstaks samþykkis landeiganda. Meginhugsun laganna er að eigandi jarðeigna geti ekki staðið í vegi fyrir nýtingu á auðlindum landsins að þessu leyti ef virkjunarkosturinn er metinn hagkvæmur.“ Þetta skýrir sig sjálft. Svo virðist sem ráðuneytið líti svo á að hér geti nokkurn veginn hver sem er gengið á fund ríkisstofnunar og sótt sér heimildir til „rannsókna“ á virkjunarkostum. Og það sé hægt að gera fyrir luktum dyrum án nokkurra opinberra upplýsinga eða auglýsinga. Hagkvæmni er svo forsendan fyrir „virkjunarleyfi“ sem ráðherrann gefur út og sennilega notuð reglan „fyrstur kemur fyrstur fær“. Sérstakt samþykki landeigenda er óþarft. Í tilviki Svartárvirkjunar, og þeirra einstaklinga sem ásælast þá auðlind, myndi samningur tryggja 90-97% af rentum í vasa einkafjárfestanna til framtíðar. Ríkið/almenningur fengi hlutdeild í 3-10%. Húsöndin og urriðinn ekkert.Umhverfisráðherra mótfallinn? Víkjum þá að umhverfis- og auðlindaráðherra. Svar hennar um virkjun einkafjárfestanna í Svartánni er vissulega loðið eins og við var að búast. Það verður þó seint túlkað í þá veru að það lýsi jákvæðni gagnvart áformum garpanna sem vilja fórna Svartá fyrir ávöxtun aura sinna. Ráðherra segir m.a.: „Almennt er það afstaða ráðherra að leggja þurfi aukna áherslu á friðlýsingar og náttúruvernd og það er stefna hennar að vinna að fjölgun og stækkun á friðlýstum svæðum á landinu. Í því geta falist mikil tækifæri.“ „Almennt er afstaða ráðherra sú að ekki dugi að líta eingöngu til þeirra verðmæta sem felast í orkuauðlindum svæða, heldur eru jafnframt mikil verðmæti fólgin í lífríki, víðerni og náttúru sem ekki hefur verið raskað.“ „[...] ef til þess kæmi að vatnasvið Svartár og Suðurár yrði friðlýst, væri rökrétt að það yrði gert með því að svæðið yrði fellt inn í Vatnajökulsþjóðgarð og yrði hluti af stjórnkerfi hans.“„Svartárdeilan“ næsta Laxárdeila? Þetta er Svartárdeilan. Og hún er hafin. Það vekur óhug að í henni birtast að nokkru leyti áþekk öfl og í frægustu náttúruverndardeilu á Íslandi, Laxárdeilunni, sem átti sér stað í þarnæsta dal fyrir fáeinum áratugum. Þarna eru í aðalhlutverki nokkrir gráðugir einstaklingar sem áforma vatnaflutninga með virkjun einstæðrar náttúruperlu á landi ríkisins, í eigin þágu. Og reyna að nýta til þess máttlaust viðbragðskerfi opinberrar stjórnsýslu náttúruverndar. Skalinn er annar en forsendurnar svipaðar. Það sem gerir Svartárdeiluna verri er þó hvernig hún afhjúpar hversu berskjaldað landið okkar virðist vera fyrir áformum einstaklinga og einkafyrirtækja í virkjunarhug. Einn hópinn í þessu leikriti öllu skulum við þó ekki vanmeta. Það er fólkið í landinu. Sama fólk í sama landi og stöðvaði galnar hugmyndir gráðugu aflanna í Laxárdeilunni. Svartárvirkjun verður stöðvuð, á því leikur lítill vafi. Því fyrr sem allir átta sig á því, því betra. En hitt þarf að stöðva líka, að skotleyfi sé opið fyrir einkaaðila á náttúru Íslands í gegnum eitthvert ógegnsætt stjórnsýslupukur við leyfisútgáfu til hvers sem eftir því sækist. Svör umhverfis- og auðlindaráðherra: https://www.althingi.is/altext/146/s/1159.html Svör fjármála- og efnahagsráðherra: https://www.althingi.is/altext/146/s/1160.html Höfundur er umhverfisfræðingur og sveitarstjórnarmaður Vinstri grænna í Norðurþingi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum skrifar Skoðun Hugleiðingar ellilífeyrisþega um landsmálin og orkumálin Ingimundur Andrésson skrifar Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst skrifar Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite skrifar Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Sjá meira
Á Alþingi síðastliðið vor lagði ég fyrir fjármála- og efnahagsráðherra, Benedikt Jóhannesson, og umhverfis- og auðlindaráðherra, Björt Ólafsdóttur, nokkrar spurningar. Þær snérust um lítið mál norður í landi, en stórt þó. Um það hvernig einkafjárfestar bera sig að við að sækja sér virkjunarheimildir á ríkisjörð, Stóru-Tungu í Bárðardal, til 10 MW vatnsaflsvirkjunar í eigin þágu. Markmiðið með bröltinu er ekki að lýsa upp rafmagnslausar sveitir, eða knýja hjól atvinnulífs afskekktra byggða, heldur einfaldlega að finna arðbæra leið til að ávaxta fé nokkurra einstaklinga á markaði.Að sækja sér virkjunarrétt Svör fjármála- og efnahagsráðherra eru athyglisverð. Þau draga fram mjög veigamikil atriði um náttúruvernd á Íslandi almennt: „Lagaheimildir til gerðar nýtingarsamninga um orkuauðlindir á landi í eigu ríkisins eru ekki einskorðaðar við félög í eigu ríkisins. Áður hefur verið gengið til samninga um nýtingu orkuauðlinda á landsvæðum í eigu ríkisins við einkaaðila.“ „Samkvæmt lögum er það Orkustofnun sem gefur út rannsóknarleyfi sem er grundvöllur fyrir virkjunarleyfi ef rannsóknir sýna að hagkvæmt getur verið að virkja tiltekna auðlind. Slík rannsóknarleyfi eru gefin út til umsækjanda um slík leyfi án sérstaks samþykkis landeiganda. Meginhugsun laganna er að eigandi jarðeigna geti ekki staðið í vegi fyrir nýtingu á auðlindum landsins að þessu leyti ef virkjunarkosturinn er metinn hagkvæmur.“ Þetta skýrir sig sjálft. Svo virðist sem ráðuneytið líti svo á að hér geti nokkurn veginn hver sem er gengið á fund ríkisstofnunar og sótt sér heimildir til „rannsókna“ á virkjunarkostum. Og það sé hægt að gera fyrir luktum dyrum án nokkurra opinberra upplýsinga eða auglýsinga. Hagkvæmni er svo forsendan fyrir „virkjunarleyfi“ sem ráðherrann gefur út og sennilega notuð reglan „fyrstur kemur fyrstur fær“. Sérstakt samþykki landeigenda er óþarft. Í tilviki Svartárvirkjunar, og þeirra einstaklinga sem ásælast þá auðlind, myndi samningur tryggja 90-97% af rentum í vasa einkafjárfestanna til framtíðar. Ríkið/almenningur fengi hlutdeild í 3-10%. Húsöndin og urriðinn ekkert.Umhverfisráðherra mótfallinn? Víkjum þá að umhverfis- og auðlindaráðherra. Svar hennar um virkjun einkafjárfestanna í Svartánni er vissulega loðið eins og við var að búast. Það verður þó seint túlkað í þá veru að það lýsi jákvæðni gagnvart áformum garpanna sem vilja fórna Svartá fyrir ávöxtun aura sinna. Ráðherra segir m.a.: „Almennt er það afstaða ráðherra að leggja þurfi aukna áherslu á friðlýsingar og náttúruvernd og það er stefna hennar að vinna að fjölgun og stækkun á friðlýstum svæðum á landinu. Í því geta falist mikil tækifæri.“ „Almennt er afstaða ráðherra sú að ekki dugi að líta eingöngu til þeirra verðmæta sem felast í orkuauðlindum svæða, heldur eru jafnframt mikil verðmæti fólgin í lífríki, víðerni og náttúru sem ekki hefur verið raskað.“ „[...] ef til þess kæmi að vatnasvið Svartár og Suðurár yrði friðlýst, væri rökrétt að það yrði gert með því að svæðið yrði fellt inn í Vatnajökulsþjóðgarð og yrði hluti af stjórnkerfi hans.“„Svartárdeilan“ næsta Laxárdeila? Þetta er Svartárdeilan. Og hún er hafin. Það vekur óhug að í henni birtast að nokkru leyti áþekk öfl og í frægustu náttúruverndardeilu á Íslandi, Laxárdeilunni, sem átti sér stað í þarnæsta dal fyrir fáeinum áratugum. Þarna eru í aðalhlutverki nokkrir gráðugir einstaklingar sem áforma vatnaflutninga með virkjun einstæðrar náttúruperlu á landi ríkisins, í eigin þágu. Og reyna að nýta til þess máttlaust viðbragðskerfi opinberrar stjórnsýslu náttúruverndar. Skalinn er annar en forsendurnar svipaðar. Það sem gerir Svartárdeiluna verri er þó hvernig hún afhjúpar hversu berskjaldað landið okkar virðist vera fyrir áformum einstaklinga og einkafyrirtækja í virkjunarhug. Einn hópinn í þessu leikriti öllu skulum við þó ekki vanmeta. Það er fólkið í landinu. Sama fólk í sama landi og stöðvaði galnar hugmyndir gráðugu aflanna í Laxárdeilunni. Svartárvirkjun verður stöðvuð, á því leikur lítill vafi. Því fyrr sem allir átta sig á því, því betra. En hitt þarf að stöðva líka, að skotleyfi sé opið fyrir einkaaðila á náttúru Íslands í gegnum eitthvert ógegnsætt stjórnsýslupukur við leyfisútgáfu til hvers sem eftir því sækist. Svör umhverfis- og auðlindaráðherra: https://www.althingi.is/altext/146/s/1159.html Svör fjármála- og efnahagsráðherra: https://www.althingi.is/altext/146/s/1160.html Höfundur er umhverfisfræðingur og sveitarstjórnarmaður Vinstri grænna í Norðurþingi.
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun