Jökulsárlón á Breiðamerkursandi - Friðun til óþurftar? Páll Imsland skrifar 4. september 2017 06:00 Umhverfisráðherra hefur friðlýst Jökulsárlón. Engin vitræn umræða hefur farið fram um málið og daginn eftir lýsir ráðherrann því yfir opinberlega að flokkur hans þurfi að gera meira en tala minna. Þegar öllu er á botninn hvolft gerði flokkur hans kannski betur með því gera minna en hugsa meira. Ég tek fram til að forða misskilningi að ég er sjálfur náttúruverndarsinni og einlægur unnandi allrar náttúru, einkum óspilltrar. Ég veit að það þarf að taka traustar ákvarðanir í náttúruverndarmálum þegar slíkar eru teknar, ákvarðanir sem eru ekki byggðar á skammsýni eða óskhyggju einstaklinga, ákvarðanir sem sjá fram í tímann, ákvarðanir sem skila tilætluðum árangri, en eru ekki lína í upptalningaskrá ráðherra í friðunarmálum eða viðleitni hans til þess eins að gera meira. Jökulsárlón og Breiðamerkurjökull eru náttúrufyrirbæri í afar örri náttúrufarslegri þróun og friðlýsing á slíkum stöðum er vandasamari en ella. Í slíkum málum þarf að huga vel að öllum þáttum áður en gripið er til ákvarðana og skyndiákvarðanir eru ekki líklegar til að skila góðum árangri. Svona ákvarðanir í pólitík eru þó ekki nýjar af nálinni og voru hér áður fyrr kallaðar pennastriksákvarðanir. Náttúruvernd er afar vandmeðfarið mál og þó flestir viti að náttúruvernd er nauðsynleg þá er ekki sama hvernig að henni er staðið og hvernig hún er síðan framkvæmd. Heimspeki náttúruverndar er flókin og ekki einhlít og kannski er henni ekki skenktur nægur þanki. Í náttúruvernd er meira að segja fólgin alvarleg þversögn og hún hljóðar svona: Verndun náttúru hefur þann tilgang að spara viðkomandi náttúru handa óbornum kynslóðum til þess að njóta hennar. Þetta felur í sér, að ef við nútímafólk njótum hennar þá spillist hún og verður ekki söm í framtíðinni. Þetta felur líka í sér, að þegar hinar óbornu kynslóðir sem náttúran var friðuð handa, taka sig til og fara að njóta hennar þá spillist hún og verður ekki lengur söm. Friðunin ber þannig aldrei einfaldan tilætlaðan árangur. Það er í raun alls ekki hægt að friða náttúruna með þeim árangri sem til er ætlast.Tilgangurinn virðist óskýr Það ætti að vera ljóst að ég er ekki sérlega hlynntur umræddri friðlýsingu austur á söndum. Hvers vegna? Í stuttu máli, vegna þess að málin hafa ekki verið skoðuð nægilega vítt og framsætt. Tilgangurinn virðist vera óskýr og er kannski í raun marklaus. Til hvers leiðir þessi friðun? Það er oft búið að ræða náttúrufar og þróun þess á þessum slóðum, bæði almennt og einstaka þætti þess og oftast af miklum vanskilningi á eðli náttúrunnar þarna. Fáir virðast sjá og skilja djúpum skilningi hvað þarna er að gerast, það flókna samspil margra og ólíkra náttúrufarsþátta sem þarna eru virkir, hvernig þetta gerist og til hvers það getur leitt. Og svo eru hliðarsporin. Hvaða áhrif hefur friðlýsingin t.d. á möguleika til mannvirkjagerðar á svæðinu? Verður kannski ekki leyfilegt að aðhafast neitt, þegar að því kemur að bregðast þarf við sjávarrofinu á ströndinni við ós Jökulsár, þegar það ógnar að setja af stað lokaþáttinn í því að rjúfa þetta mjóa haft sem er á milli sjávar og lóns? Verðum við vegna þessarar friðunar að búa við það á næstu áratugum og í fjarlægari framtíð að ekki verði vegasamgöngur og línulagnir á milli Suðurlands og Austurlands vegna þess að ekki má verja eina hugsanlega vegar- og línustæðið fyrir rofi sjávar? Eða verður að afturkalla friðunina og lýsa hana markleysu til þess að geta brugðist við. Ef svo fer þá hverfur traust manna til friðunar á náttúrunni, ekki bara þarna, heldur almennt. Þessi framtíðarsýn er ekki langsótt ímyndun, heldur er þetta óhjákvæmileg uppákoma í náinni framtíð. Nær hefði ráðherrum líklega verið að taka þetta varnarmál á dagskrá núna heldur en að rikka þess í stað upp óþarfri pennastriksskyndiráðstöfun fyrir svæðið, sem alls ekki mun hafa nein áhrif á þjóðnauðsynlega landnýtingu á svæðinu en setur hins vegar varnir vegar og lagna í uppnám. Að því viðkvæma máli verður nánar vikið í næsta hluta greinarinnar.Höfundur er jarðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Umhverfisráðherra hefur friðlýst Jökulsárlón. Engin vitræn umræða hefur farið fram um málið og daginn eftir lýsir ráðherrann því yfir opinberlega að flokkur hans þurfi að gera meira en tala minna. Þegar öllu er á botninn hvolft gerði flokkur hans kannski betur með því gera minna en hugsa meira. Ég tek fram til að forða misskilningi að ég er sjálfur náttúruverndarsinni og einlægur unnandi allrar náttúru, einkum óspilltrar. Ég veit að það þarf að taka traustar ákvarðanir í náttúruverndarmálum þegar slíkar eru teknar, ákvarðanir sem eru ekki byggðar á skammsýni eða óskhyggju einstaklinga, ákvarðanir sem sjá fram í tímann, ákvarðanir sem skila tilætluðum árangri, en eru ekki lína í upptalningaskrá ráðherra í friðunarmálum eða viðleitni hans til þess eins að gera meira. Jökulsárlón og Breiðamerkurjökull eru náttúrufyrirbæri í afar örri náttúrufarslegri þróun og friðlýsing á slíkum stöðum er vandasamari en ella. Í slíkum málum þarf að huga vel að öllum þáttum áður en gripið er til ákvarðana og skyndiákvarðanir eru ekki líklegar til að skila góðum árangri. Svona ákvarðanir í pólitík eru þó ekki nýjar af nálinni og voru hér áður fyrr kallaðar pennastriksákvarðanir. Náttúruvernd er afar vandmeðfarið mál og þó flestir viti að náttúruvernd er nauðsynleg þá er ekki sama hvernig að henni er staðið og hvernig hún er síðan framkvæmd. Heimspeki náttúruverndar er flókin og ekki einhlít og kannski er henni ekki skenktur nægur þanki. Í náttúruvernd er meira að segja fólgin alvarleg þversögn og hún hljóðar svona: Verndun náttúru hefur þann tilgang að spara viðkomandi náttúru handa óbornum kynslóðum til þess að njóta hennar. Þetta felur í sér, að ef við nútímafólk njótum hennar þá spillist hún og verður ekki söm í framtíðinni. Þetta felur líka í sér, að þegar hinar óbornu kynslóðir sem náttúran var friðuð handa, taka sig til og fara að njóta hennar þá spillist hún og verður ekki lengur söm. Friðunin ber þannig aldrei einfaldan tilætlaðan árangur. Það er í raun alls ekki hægt að friða náttúruna með þeim árangri sem til er ætlast.Tilgangurinn virðist óskýr Það ætti að vera ljóst að ég er ekki sérlega hlynntur umræddri friðlýsingu austur á söndum. Hvers vegna? Í stuttu máli, vegna þess að málin hafa ekki verið skoðuð nægilega vítt og framsætt. Tilgangurinn virðist vera óskýr og er kannski í raun marklaus. Til hvers leiðir þessi friðun? Það er oft búið að ræða náttúrufar og þróun þess á þessum slóðum, bæði almennt og einstaka þætti þess og oftast af miklum vanskilningi á eðli náttúrunnar þarna. Fáir virðast sjá og skilja djúpum skilningi hvað þarna er að gerast, það flókna samspil margra og ólíkra náttúrufarsþátta sem þarna eru virkir, hvernig þetta gerist og til hvers það getur leitt. Og svo eru hliðarsporin. Hvaða áhrif hefur friðlýsingin t.d. á möguleika til mannvirkjagerðar á svæðinu? Verður kannski ekki leyfilegt að aðhafast neitt, þegar að því kemur að bregðast þarf við sjávarrofinu á ströndinni við ós Jökulsár, þegar það ógnar að setja af stað lokaþáttinn í því að rjúfa þetta mjóa haft sem er á milli sjávar og lóns? Verðum við vegna þessarar friðunar að búa við það á næstu áratugum og í fjarlægari framtíð að ekki verði vegasamgöngur og línulagnir á milli Suðurlands og Austurlands vegna þess að ekki má verja eina hugsanlega vegar- og línustæðið fyrir rofi sjávar? Eða verður að afturkalla friðunina og lýsa hana markleysu til þess að geta brugðist við. Ef svo fer þá hverfur traust manna til friðunar á náttúrunni, ekki bara þarna, heldur almennt. Þessi framtíðarsýn er ekki langsótt ímyndun, heldur er þetta óhjákvæmileg uppákoma í náinni framtíð. Nær hefði ráðherrum líklega verið að taka þetta varnarmál á dagskrá núna heldur en að rikka þess í stað upp óþarfri pennastriksskyndiráðstöfun fyrir svæðið, sem alls ekki mun hafa nein áhrif á þjóðnauðsynlega landnýtingu á svæðinu en setur hins vegar varnir vegar og lagna í uppnám. Að því viðkvæma máli verður nánar vikið í næsta hluta greinarinnar.Höfundur er jarðfræðingur.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun