Landið og lömbin Guðmundur Gíslason skrifar 4. apríl 2017 10:06 Einu sinni var Ísland þakið skógi frá fjöru til fjalla, en ekki lengur. Hvað gerðist eiginlega? Stutta, einfalda svarið er að ofbeit gerðist. Áður en við pælum í því þá skulum við fara yfir eitt atriði. Eftir að landið kemur undan jökli, í kjölfar ísaldar, fara nokkrar lífverur fljótlega að nema land, meðal annars gróður. Trjágróður bindur kolefni og það kolefni bindist jarðvegi með tíð og tíma. Frá ísöld fékk þessi gróður að vera nær algjörlega í friði. Það voru engir grasbítar og engir menn. Svo ef trjágróður hefur verið að binda kolefni í jarðveginn í a.m.k. 8000 ár hvað ætli sé mikið af kolefni sem hefur safnast saman? Ég veit ekki nákvæma svarið en geri ráð fyrir að það sé eitthvað í áttina að heilum helling. Svo, hvað gerðist við allan þennan gróður? Við og við koma upp eldgos sem eru víst ekki mjög holl fyrir u.þ.b. allt sem lendir fyrir því. Síðan er veðurfarið eitthvað að stríða okkur, það er kalt og vindasamt og þessir ansans umhleypingar valda óþægilega oft kali. En veður og eldgos voru hérna fyrir landnám, samt var allt að kafna í birki. Þegar forfeður okkar koma til landsins þurftu þeir pláss, til að búa og til að rækta hitt og þetta. Svo þeir felldu tré og brenndu fyrir akra. Síðan þurfti eldsneyti í járnsmíði og byggingar. En það er ekki eins og það séu akrar útum allt í dag, byggðir landsins þekja ekki stórkostlegan hluta landsins og birki virðist ekki vera helsti smíðaviður landans. Það virðist þó vera að það hafi verið gengið mjög hratt á skóginn. En af hverju endurnýjar hann sig ekki? Það er ein breyta í viðbót sem er ekki mikið talað um og hefur sennilega valdið mestu gróðureyðingunni, það eru grasbítarnir sem við komu með okkur. Eins og flestir vita þá fær sauðfé að ráfa um meira og minna frjálst á sumrin. Því er hleypt á afréttir og síðan smalað aftur heim á haustin. Þetta væri tilvalið nema fyrir það að kindurnar koma oft í veg fyrir að nýgræðingar gróðurs nái sér á strik. Á 19. öld var lögð aukin áhersla á sauðfjárrækt á Íslandi. Mikið af skógunum voru þá horfnir en að einhverju leyti enn til staðar. Þegar það fór að fjölga í sauðfénu var sífellt erfiðara fyrir gróðurinn að endurnýja sig. Þetta náði hámarki 1978 þegar voru um 891 þúsund ær! Núna eru svoldið færri ær eða um 473 þúsund (skv. Hagstofu). Við ofbeit hnignar gróður og rof myndast, ef beit er haldið áfram á rofnum svæðum stækkar rofið. Á endanum myndast auðnir og jafnvel þó beit er hætt getur vítahringur uppblásturs og áfoks haldið þróuninni áfram. Svo það sé ekkert skafað af hlutunum þá kallast beit á rofnu landi réttu orði rányrkja. Því er stundum haldið fram að ofbeit hafi einu sinni verið vandamál en ekki lengur. Það er frekar vafasamt, að mínu mati, að halda því fram. Þó ofbeit sé ekki eins mikil og þegar mest var þýðir ekki að ofbeit sé ekki lengur til staðar. Land sem hefur ekkert eða lítið rof er kringum 12,3% landsins, land sem hefur nokkurt (rof sem er byrjað að smita frá sér) uppí mjög mikið rof er 65.7% Restin eru jöklar og fjöll. Mig grunar að saufé ráfi víðar en á 12% landsins, mig grunar líka að flestir hafi tekið eftir kindum á beit á rofnu svæði. Í byrjun pistilsins benti ég að jarðvegurinn hafi verið að safna í sig kolefnisforða frá ísöld. Þegar land rofnar er ekkert sem heldur kolefninu í jarðveginum lengur. Hvað gerist þá? Jú, það sleppur í andrúmsloftið sem koltvísýringur. Þetta er langtum stærsti losunarþáttur Íslendinga af gróðurhúsalofttegundum. Talið vera um 70% af heildar losun CO2. Landssamtök sauðfjárbænda vilja markaðssetja afurðir sauðfjárs sem sjálfbæra, vistvæna framleiðslu og gerir það raunar nú þegar. En það liggur fyrir að hún er það ekki í dag og virðist ansi langt í að hún verði það nokkurntímann. Sauðfjárbændur eru þó sífellt að vakna fyrir vandanum. En hvað er þá til ráða? Augljós lausn væri stopp eða minnsta kosti góð stýring á lausagöngu búfénaðs. Það að fé sé beitt á rofið land er fjarri því að vera sjálfbært og hvað þá vistvænt, rányrkja er aldrei í lagi. Þeir flokkar sem eru núna í ríkisstjórn eru allir með það í stefnu sinni að beit skuli vera stýrt. Er nokkuð sem er að stoppa okkur? Heimildir eru þessar. Að lesa og lækna landið – Ólafur Arnaldsson og Ása L. Aradóttir Lífríki Íslands – Snorri Baldursson Ásýnd lands og sauðfjárrækt (Skógræktarritið 2002) – Sigurður Arnarson Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr. Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Sjá meira
Einu sinni var Ísland þakið skógi frá fjöru til fjalla, en ekki lengur. Hvað gerðist eiginlega? Stutta, einfalda svarið er að ofbeit gerðist. Áður en við pælum í því þá skulum við fara yfir eitt atriði. Eftir að landið kemur undan jökli, í kjölfar ísaldar, fara nokkrar lífverur fljótlega að nema land, meðal annars gróður. Trjágróður bindur kolefni og það kolefni bindist jarðvegi með tíð og tíma. Frá ísöld fékk þessi gróður að vera nær algjörlega í friði. Það voru engir grasbítar og engir menn. Svo ef trjágróður hefur verið að binda kolefni í jarðveginn í a.m.k. 8000 ár hvað ætli sé mikið af kolefni sem hefur safnast saman? Ég veit ekki nákvæma svarið en geri ráð fyrir að það sé eitthvað í áttina að heilum helling. Svo, hvað gerðist við allan þennan gróður? Við og við koma upp eldgos sem eru víst ekki mjög holl fyrir u.þ.b. allt sem lendir fyrir því. Síðan er veðurfarið eitthvað að stríða okkur, það er kalt og vindasamt og þessir ansans umhleypingar valda óþægilega oft kali. En veður og eldgos voru hérna fyrir landnám, samt var allt að kafna í birki. Þegar forfeður okkar koma til landsins þurftu þeir pláss, til að búa og til að rækta hitt og þetta. Svo þeir felldu tré og brenndu fyrir akra. Síðan þurfti eldsneyti í járnsmíði og byggingar. En það er ekki eins og það séu akrar útum allt í dag, byggðir landsins þekja ekki stórkostlegan hluta landsins og birki virðist ekki vera helsti smíðaviður landans. Það virðist þó vera að það hafi verið gengið mjög hratt á skóginn. En af hverju endurnýjar hann sig ekki? Það er ein breyta í viðbót sem er ekki mikið talað um og hefur sennilega valdið mestu gróðureyðingunni, það eru grasbítarnir sem við komu með okkur. Eins og flestir vita þá fær sauðfé að ráfa um meira og minna frjálst á sumrin. Því er hleypt á afréttir og síðan smalað aftur heim á haustin. Þetta væri tilvalið nema fyrir það að kindurnar koma oft í veg fyrir að nýgræðingar gróðurs nái sér á strik. Á 19. öld var lögð aukin áhersla á sauðfjárrækt á Íslandi. Mikið af skógunum voru þá horfnir en að einhverju leyti enn til staðar. Þegar það fór að fjölga í sauðfénu var sífellt erfiðara fyrir gróðurinn að endurnýja sig. Þetta náði hámarki 1978 þegar voru um 891 þúsund ær! Núna eru svoldið færri ær eða um 473 þúsund (skv. Hagstofu). Við ofbeit hnignar gróður og rof myndast, ef beit er haldið áfram á rofnum svæðum stækkar rofið. Á endanum myndast auðnir og jafnvel þó beit er hætt getur vítahringur uppblásturs og áfoks haldið þróuninni áfram. Svo það sé ekkert skafað af hlutunum þá kallast beit á rofnu landi réttu orði rányrkja. Því er stundum haldið fram að ofbeit hafi einu sinni verið vandamál en ekki lengur. Það er frekar vafasamt, að mínu mati, að halda því fram. Þó ofbeit sé ekki eins mikil og þegar mest var þýðir ekki að ofbeit sé ekki lengur til staðar. Land sem hefur ekkert eða lítið rof er kringum 12,3% landsins, land sem hefur nokkurt (rof sem er byrjað að smita frá sér) uppí mjög mikið rof er 65.7% Restin eru jöklar og fjöll. Mig grunar að saufé ráfi víðar en á 12% landsins, mig grunar líka að flestir hafi tekið eftir kindum á beit á rofnu svæði. Í byrjun pistilsins benti ég að jarðvegurinn hafi verið að safna í sig kolefnisforða frá ísöld. Þegar land rofnar er ekkert sem heldur kolefninu í jarðveginum lengur. Hvað gerist þá? Jú, það sleppur í andrúmsloftið sem koltvísýringur. Þetta er langtum stærsti losunarþáttur Íslendinga af gróðurhúsalofttegundum. Talið vera um 70% af heildar losun CO2. Landssamtök sauðfjárbænda vilja markaðssetja afurðir sauðfjárs sem sjálfbæra, vistvæna framleiðslu og gerir það raunar nú þegar. En það liggur fyrir að hún er það ekki í dag og virðist ansi langt í að hún verði það nokkurntímann. Sauðfjárbændur eru þó sífellt að vakna fyrir vandanum. En hvað er þá til ráða? Augljós lausn væri stopp eða minnsta kosti góð stýring á lausagöngu búfénaðs. Það að fé sé beitt á rofið land er fjarri því að vera sjálfbært og hvað þá vistvænt, rányrkja er aldrei í lagi. Þeir flokkar sem eru núna í ríkisstjórn eru allir með það í stefnu sinni að beit skuli vera stýrt. Er nokkuð sem er að stoppa okkur? Heimildir eru þessar. Að lesa og lækna landið – Ólafur Arnaldsson og Ása L. Aradóttir Lífríki Íslands – Snorri Baldursson Ásýnd lands og sauðfjárrækt (Skógræktarritið 2002) – Sigurður Arnarson
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar