Aðgengi almennings að sálfræðiþjónustu Álfheiður Steinþórsdóttir og Hörður Þorgilsson og Oddi Erlingsson skrifa 17. október 2016 00:00 Það er nánast daglegt brauð að einhver veki athygli á því að sálfræðiþjónusta þeirra sem starfa á eigin stofum er ekki niðurgreidd með sama hætti og önnur heilbrigðisþjónusta. Þetta er ekki síst áberandi núna þegar kosningar eru fram undan. Í umræðunni hefur jafnframt verið rætt um skipulag þjónustunnar og hvernig hún sé sem hagkvæmust. Alþjóða heilbrigðismálastofnunin (WHO) greinir þjónustustig heilbrigðiskerfisins í þrjú stig. Á fyrsta stigi fer fram grunnþjónusta sem oftast er veitt á heilsugæslustöðvum. Sérhæfð eða annars stigs þjónusta án innlagnar fer að stórum hluta fram á einkastofum. Þriðja stigs þjónusta er þjónusta sem fram fer á fullbúnum sjúkrahúsum. Eðlilegt er að líta á þjónustu sálfræðinga í heilbrigðiskerfinu út frá þessum þremur stigum, en þeir starfa á þeim öllum. Tiltölulega fáir sálfræðingar vinna á heilsugæslustöðvum. Þar er þó að verða nokkur breyting sem ber að fagna. Reynsla annarra þjóða sýnir að sálfræðiþjónusta á þessu fyrsta stigi mun skila umtalsverðum árangri. Gera má ráð fyrir að aðgangur almennings og útlagður kostnaður sjúklings verði með sama hætti og fyrir aðra þjónustu í heilsugæslunni. Allmikill fjöldi sálfræðinga rekur sínar eigin sálfræðistofur. Þar er góður og viðeigandi vettvangur til þess að sinna þeim verkefnum sem annað hvort eru það mörg, sértæk eða tímafrek að heilsugæslan getur ekki sinnt þeim. Eins er þetta kjörinn vettvangur fyrir þá sem hafa lokið meðferð á fullbúnu sjúkrahúsi en þurfa ekki lengur eins umfangsmikla þjónustu og þar er veitt. Að þessari annars stigs þjónustu klínískra sérfræðinga hefur hið opinbera ekki viljað veita almenningi sama aðgang og að annarri heilbrigðisþjónustu. Í mörg ár hefur almenningur, fagfélög og félög sjúklinga gert kröfur um kostnaðarþátttöku ríkisins vegna þjónustu sjálfstætt starfandi sálfræðinga. Allt hefur komið fyrir ekki. Fyrir þessari afstöðu hins opinbera hafa ekki komið nein efnisleg rök. Stærsti vinnustaður sálfræðinga í opinbera kerfinu er Landspítalinn. Þar er veitt þriðja stigs þjónusta. Aðgangur sjúklinga að sálfræðingum á Landspítalanum við innlögn eða á göngudeildum er á svipuðum grunni og að annarri heilbrigðisþjónustu þar. Sama gildir um útlagðan kostnað sjúklingsins, þar greiðir hið opinbera drýgstan hluta.Alvarleg brotalöm Það er alvarleg brotalöm á íslenska heilbrigðiskerfinu að heimsóknir til sjálfstætt starfandi sálfræðinga séu ekki niðurgreiddar af opinberum aðilum. Þessi staðreynd leiðir til þess að stór hópur fólks sem glímir við sálrænan og geðrænan vanda hefur af fjárhagsástæðum ekki aðgang að bestu meðferð geðheilbrigðisþjónustunnar og þeirri sem landlæknir mælir með. Þannig hefur efnalítið fólk eins og nemendur framhaldsskóla eða háskóla, öryrkjar eða fólk sem hefur misst atvinnu tímabundið oft vegna sálræns eða geðræns vanda ekki efni á að leita til sálfræðings á stofu. Þetta er óviðunandi ástand því sýnt hefur verið fram á að hver króna sem hið opinbera notar til að bæta aðgengi að gagnreyndri sálrænni meðferð skilar sér margfalt til baka. Í mörg ár hafa sálfræðingar bent á þessa brotalöm heilbrigðisþjónustunnar og hafa m.a. skotið málinu til Samkeppniseftirlitsins og dómstóla til að fá úr því skorið hvort ekki væri um að ræða brot á samkeppnislögum þar sem klínískir sálfræðingar sætu ekki við sama borð og geðlæknar vegna greiðsluþátttöku hins opinbera í kostnaði sjúklinga vegna meðferðar hjá þeim. Sjónarmið samkeppnisyfirvalda var að það væri brot á samkeppnilögum að niðurgreiða ekki viðtöl vegna heimsókna til klínískra sálfræðinga. Hins vegar var það endanleg niðurstaða Hæstaréttar að réttur og vilji stjórnvalda til forgangsröðunar í fjárlögum væri samkeppnislögum yfirsterkari. Af þessu má því draga þá einu ályktun að málið snúist um pólitíska ákvörðun. Hingað til hefur enginn viljað taka þá ákvörðun sem við teljum sjálfgefna og löngu tímabæra. Við fögnum þeirri umræðu sem nú fer fram um skipulag heilbrigðiskerfisins. Þar má margt betur fara og við undanskiljum okkur ekki að taka þátt í þeim breytingum sem kunna að vera skynsamlegar og nauðsynlegar. Við getum hins vegar ekki sætt okkur við að aðgengi og kostnaður við nauðsynlega og skynsama sálfræðiþjónustu sjálfstætt starfandi sálfræðinga sé með öðrum hætti en í annarri heilbrigðisþjónustu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Sjá meira
Það er nánast daglegt brauð að einhver veki athygli á því að sálfræðiþjónusta þeirra sem starfa á eigin stofum er ekki niðurgreidd með sama hætti og önnur heilbrigðisþjónusta. Þetta er ekki síst áberandi núna þegar kosningar eru fram undan. Í umræðunni hefur jafnframt verið rætt um skipulag þjónustunnar og hvernig hún sé sem hagkvæmust. Alþjóða heilbrigðismálastofnunin (WHO) greinir þjónustustig heilbrigðiskerfisins í þrjú stig. Á fyrsta stigi fer fram grunnþjónusta sem oftast er veitt á heilsugæslustöðvum. Sérhæfð eða annars stigs þjónusta án innlagnar fer að stórum hluta fram á einkastofum. Þriðja stigs þjónusta er þjónusta sem fram fer á fullbúnum sjúkrahúsum. Eðlilegt er að líta á þjónustu sálfræðinga í heilbrigðiskerfinu út frá þessum þremur stigum, en þeir starfa á þeim öllum. Tiltölulega fáir sálfræðingar vinna á heilsugæslustöðvum. Þar er þó að verða nokkur breyting sem ber að fagna. Reynsla annarra þjóða sýnir að sálfræðiþjónusta á þessu fyrsta stigi mun skila umtalsverðum árangri. Gera má ráð fyrir að aðgangur almennings og útlagður kostnaður sjúklings verði með sama hætti og fyrir aðra þjónustu í heilsugæslunni. Allmikill fjöldi sálfræðinga rekur sínar eigin sálfræðistofur. Þar er góður og viðeigandi vettvangur til þess að sinna þeim verkefnum sem annað hvort eru það mörg, sértæk eða tímafrek að heilsugæslan getur ekki sinnt þeim. Eins er þetta kjörinn vettvangur fyrir þá sem hafa lokið meðferð á fullbúnu sjúkrahúsi en þurfa ekki lengur eins umfangsmikla þjónustu og þar er veitt. Að þessari annars stigs þjónustu klínískra sérfræðinga hefur hið opinbera ekki viljað veita almenningi sama aðgang og að annarri heilbrigðisþjónustu. Í mörg ár hefur almenningur, fagfélög og félög sjúklinga gert kröfur um kostnaðarþátttöku ríkisins vegna þjónustu sjálfstætt starfandi sálfræðinga. Allt hefur komið fyrir ekki. Fyrir þessari afstöðu hins opinbera hafa ekki komið nein efnisleg rök. Stærsti vinnustaður sálfræðinga í opinbera kerfinu er Landspítalinn. Þar er veitt þriðja stigs þjónusta. Aðgangur sjúklinga að sálfræðingum á Landspítalanum við innlögn eða á göngudeildum er á svipuðum grunni og að annarri heilbrigðisþjónustu þar. Sama gildir um útlagðan kostnað sjúklingsins, þar greiðir hið opinbera drýgstan hluta.Alvarleg brotalöm Það er alvarleg brotalöm á íslenska heilbrigðiskerfinu að heimsóknir til sjálfstætt starfandi sálfræðinga séu ekki niðurgreiddar af opinberum aðilum. Þessi staðreynd leiðir til þess að stór hópur fólks sem glímir við sálrænan og geðrænan vanda hefur af fjárhagsástæðum ekki aðgang að bestu meðferð geðheilbrigðisþjónustunnar og þeirri sem landlæknir mælir með. Þannig hefur efnalítið fólk eins og nemendur framhaldsskóla eða háskóla, öryrkjar eða fólk sem hefur misst atvinnu tímabundið oft vegna sálræns eða geðræns vanda ekki efni á að leita til sálfræðings á stofu. Þetta er óviðunandi ástand því sýnt hefur verið fram á að hver króna sem hið opinbera notar til að bæta aðgengi að gagnreyndri sálrænni meðferð skilar sér margfalt til baka. Í mörg ár hafa sálfræðingar bent á þessa brotalöm heilbrigðisþjónustunnar og hafa m.a. skotið málinu til Samkeppniseftirlitsins og dómstóla til að fá úr því skorið hvort ekki væri um að ræða brot á samkeppnislögum þar sem klínískir sálfræðingar sætu ekki við sama borð og geðlæknar vegna greiðsluþátttöku hins opinbera í kostnaði sjúklinga vegna meðferðar hjá þeim. Sjónarmið samkeppnisyfirvalda var að það væri brot á samkeppnilögum að niðurgreiða ekki viðtöl vegna heimsókna til klínískra sálfræðinga. Hins vegar var það endanleg niðurstaða Hæstaréttar að réttur og vilji stjórnvalda til forgangsröðunar í fjárlögum væri samkeppnislögum yfirsterkari. Af þessu má því draga þá einu ályktun að málið snúist um pólitíska ákvörðun. Hingað til hefur enginn viljað taka þá ákvörðun sem við teljum sjálfgefna og löngu tímabæra. Við fögnum þeirri umræðu sem nú fer fram um skipulag heilbrigðiskerfisins. Þar má margt betur fara og við undanskiljum okkur ekki að taka þátt í þeim breytingum sem kunna að vera skynsamlegar og nauðsynlegar. Við getum hins vegar ekki sætt okkur við að aðgengi og kostnaður við nauðsynlega og skynsama sálfræðiþjónustu sjálfstætt starfandi sálfræðinga sé með öðrum hætti en í annarri heilbrigðisþjónustu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar