Skoðun

Varasöm tímamót

Einar Benediktsson skrifar
Forseti Eistlands, Toomas Hendrik Ilves, lét svo ummælt: „Allt sem skeð hefur síðan 1989 hefur mátt sjá fyrir á þeirri grunnforsendu að landamærum Evrópu verður ekki breytt með valdi, sem nú hefur verið fleygt út.“

Sú skoðun hefur verið útbreidd að með því að ógn myndi aldrei að stafa af Rússlandi væri varnarhlutverk NATO úr sögunni. Í ljós kom hið gagnstæða þegar Pútín hóf aðgerðir í Úkraínu. En samheldni og virðing Atlantshafsbandalagsins hafði laskast með stríðsaðgerðunum í Afganistan, Írak og Líbíu, sem voru feikilega kostnaðarsamar í mannslífum og fjárútlátum en án tilætlaðs árangurs. Var það tilgangur varnarbandalags að gerast alheimslögregla gegn hryðjuverkum?

Aðildarríkjum Atlantshafsbandalagsins fjölgaði úr 16 í 28 við að taka við fyrrverandi félagsríkjum Rússa. Stækkunarferlið, segir Sergei Lavrov, utanríkisráðherra Rússlands, að sé ný útgáfa af innilokunarstefnunni gömlu. Það er skiljanlegt að Rússar taki það óstinnt upp að veldi þeirra hefur skroppið saman við að leppríkin orðin lýðfrjáls tóku sínar ákvarðanir í alþjóðlegu samstarfi.

En hvað kemur Rússum það eiginlega við? Það minnir þann sem þetta skrifar á fyrri tíð þegar hann var sendiherra gagnvart Póllandi og afhenti Lech Walesa, forseta og þjóðhetju, trúnaðarbréf sitt. Það var 1991 og voru Pólverjar ekki búnir að rjúfa svo tengsl sín við Rússa að þeir gætu gerst aðilar að NATO og ESB, svo sem síðar varð. Þetta afar eftirminnilega samtal snerist um lítið annað en vestræna samvinnu. Walesa tók fram með miklum þunga að Pólverjar einir réðu því að ganga sem fyrst í NATO og þá ESB. Í orðum hans lá að þeir þyldu enga afskiptasemi Rússa af sínum málum. Það stóð að sjálfsögðu ekki á því að heita Pólverjum fulltingi okkar.

Slakað á boganum

Nú þurfa NATO-ríkin sem fyrr að standa þétt saman. Við hljótum að leggja áherslu á öryggi Íslands en þar hefur verið slakað á boganum. Taka ber til umræðu hina miklu hernaðaruppbyggingu Rússa á norðurslóðum, innan NATO og við Rússa. Öryggi Íslands hvílir ekki hvað síst á varnarsamningnum við Bandaríkin og samstarfi við þá í NATO. Á ríkisleiðtogafundi NATO í Bretlandi í september verður vonandi áréttað að eina markmið bandalagsins er að tryggja öryggi þeirrar Evrópu sem er „heil, frjáls og í friði“.

Það er markvert að vegna þróunarinnar í Úkraínu gerðu Finnar í apríl sögulegan samning við NATO um hernaðarsamvinnu og varnarmál. Verður Finnum veittur liðsauki komi til árásar og fyrirhuguð eru kaup á nýjum orrustuþotum. Svíar og Finnar lýstu því yfir í maí að varnarsamstarf þeirra yrði aukið. Aukið átak í varnarmálum af hálfu Evrópulanda verður væntanlega átakamál vegna brotthvarfs Bandaríkjanna. Íslendingar þurfa að sýna hug í verki og styðja loftrýmisgæslu NATO af fremstu getu.

Það varðar öryggi landsins að Kínverjar sækjast eftir aðstöðu hér sem sýnilegum lið í lengri tíma fyrirætlunum. Á heimaslóðum leita þeir til yfirráða yfir auðlindum í Suður-Kínahafi í andstöðu við strandríkin. Tækið í þeim yfirgangi er hið risavaxna olíuríkisfyrirtæki CNOOC, sem hefur nú komið sér upp fyrsta borpallinum, sem starfsmaður fyrirtækisins kallaði „okkar færanlega þjóðarlandsvæði”. Það er nú lengst suður af Kína við smáeyju sem Víetnam gerir tilkall til. Þessar einhliða ráðstafanir Kínverja um yfirráð á opnu hafi hafa leitt til þess að Filippseyingar hafa samið við Bandaríkin um að opna þeim aftur hina miklu Subic Bay-herstöð.

Leikhús fáránleikans

Minna má á að við höfum þegar valið CNOOC sem 60% samstarfsaðila á Drekasvæðinu, íslenska hlutanum við Jan Mayen. Inn í umræðuna um Kína hefur blandast misskilningur varðandi fríverslunarsamning við þetta hráefna-, orkugráðuga land sem náinn samstarfsaðila og fjárfesti. Stærð og landlega slíkra bandamanna, sem kann að vera draumsýn einhverra, er aðeins efni í leikhús fáránleikans.

Mál manna er að illmögulegt sé að átta sig á þróuninni erlendis og ekki síður stefnu Íslands, sé hún þá yfirleitt nokkur. Þar ræður miklu óvissan um stöðuna varðandi Ísland og ESB, sem meirihluti landsmanna vill tjá sig um í þjóðaratkvæði. Það mál birtist mér sem deilan um aðildina að NATO, minnisstæð okkur eldri kynslóðarfólki. Þá tók Sjálfstæðisflokkurinn þá afgerandi forystu sem leiðtogar hans gátu veitt. Svo var einnig um aðildina að EFTA og EES-samninginn, í samstarfi við Alþýðuflokkinn. Sjálfstæðisflokkur sá sem nú ber það nafn á lítið sammerkt með forveranum nema nafnið.

Forseti Íslands hefur haldið fram þýðingu hins íslausa Norðurskauts í friðsæld og án vopnaðrar viðveru undir stjórn Norðurskautráðsins. Væri vel að svo sé. En sú mikla hervæðing sem Pútín forseti boðar á skömmum tíma á heimskautssvæðum Rússlands minnir höfundinn á fyrri tíð þegar hann var fastafulltrúi í NATO í kalda stríðinu. Það sem nú er tilkynnt í Moskvu eru auk þess miklu þróaðri hergögn á láði, legi og lofti. Varnarleysi hefur ekki gagnað neinu ríki ef hættuástand brestur á en varnirnar tryggðu áður friðinn. Það var galdurinn við árangursríkt samstarf í NATO en reyndar ekki án fyrirhafnar og fjárútláta.




Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×