Móðureðlið og dýragarðsbörn

Á síðasta áratug hefur jafnrétti færst aftur í íslensku samfélagi. Konur hafa lægra kaup og skulu því vera heima með börn, konur eru heima með börn og skulu því hafa lægra kaup. Því miður er þetta sjálfhvetjandi kerfi. Sumir vilja meina að þetta sé eðlilegt, náttúrulegt og tilkomið vegna sterks móðureðlis kvenna. En hvað er móðureðlið? Þörfin fyrir að bregðast við þörfum ungbarna ristir djúpt og engin heilbrigð manneskja getur annað en brugðist við þurfandi smábarni. Ef bros og hjal virka ekki þá á ungbarn annað sterkara vopn sem hefur þróast í tugþúsund ára, grátur ungbarna virkar nístandi á flesta fullorðna einstaklinga.

Kannski hallar eitthvað á karlmenn með þetta, ég veit það ekki. Persónulega þekki ég ekki marga karla sem hafa ekki áhuga og getu til að sjá um börn. Þetta ríka eðli mannsins hefur líklega þróast þar sem börn þurfa mikla og langa umönnun og það hefur í sögu mannsins verið nauðsynlegt að fleiri komi að henni en móðirin. Það þarf þorp til að ala upp barn er lausleg þýðing á ensku máltæki sem lýsir vel hvernig umönnun barna hefur lengst af verið háttað í samfélagi manna. Börn geta frá fæðingu myndað sterk tilfinningatengsl við fleiri en einn umönnunaraðila, það er í þeirra eðli. Þéttriðið, sveigjanlegt félagskerfi og sterk verndartilfinning gagnvart börnum er grundvöllur velgengni mannkyns. Þar kemur maður í manns stað, kona í karls stað, móðir í móður stað.

Fjölbreyttar langanir

Kannski er það líka arfur frá formæðrum mínum sem stóðu uppi með húsið fullt af föðurlausum börnum eftir að bátur fórst á veiðum úti fyrir Vestfjörðum sem gerir það að verkum að ég finn hjá mér sterka hvöt – eðli – til að geta séð fyrir börnunum mínum. Í öllu falli þá tóku mínar langanir og draumar sjálfkrafa mið af breyttum aðstæðum þegar ég varð mamma og í stað þess að að fylgja fyrri braut – sem hefði þýtt mikið atvinnu- og fjárhagslegt óöryggi og tíða flutninga – þá var stefnan tekin á heldur öruggari slóðir.

Eftir sem áður þá hafði ég sem manneskja fjölbreyttar langanir og þarfir sem ég leitaðist við að uppfylla í takt við breyttar aðstæður. Stundum hunsaði ég eigin þarfir í löng tímabil vegna annarra ríkari hagsmuna og stundum lagði ég erfiða hluti á börnin mín til að framkvæma hluti sem ég taldi að væri fjölskyldunni fyrir bestu til lengri tíma. Þessi leit að jafnvægi á milli ólíkra þarfa innan fjölskyldunnar er eitthvað sem flestir kannast við. Og sjálfsagt kannast líka flestir við að það er auðveldara að ná þessu jafnvægi í samvinnu foreldra.

Í vöggu í bátnum

Fyrir nokkrum árum þurfti ég að hjálpa nemanda við veiðar fyrir rannsóknarverkefni. Á meðan við biðum eftir að netin fylltust var okkur boðið kaffi á bænum. Það barst í tal hvernig gengi með strákinn minn sem þá var ungur. Ég sagði að það gengi vel en auðvitað væri erfitt að skreppa svona á kvöldin. Þá drógu hjónin fram myndaalbúmið og sýndu mér myndir af meðgöngu og fyrstu mánuðum yngsta sonar síns. Á fyrri myndinni sjást hjónin – hún þá kasólétt – saman að veiðum úti á vatni. Á hinni seinni – á vertíð sléttu ári seinna – sést sonur þeirra sem hafði verið komið fyrir í vöggu í bátnum og svaf vært á meðan foreldrarnir vitjuðu netjanna.

Þetta hefur mér alltaf þótt dæmi til eftirbreytni. Ég er ekki að leggja til að smábörn séu send á Halamið strax á fyrsta ári. En samvinna foreldra um umönnun ungbarna og samvinna foreldra um framfærslu fjölskyldunnar hlýtur að vera eitthvað sem við getum öll sniðið að okkar aðstæðum og ætti að vera regla frekar en undantekning.

En þetta var þá. Konur tóku þátt af illri nauðsyn. Já, það er satt að konur og karlar unnu mikið og hjálpuðust að við umönnun barna af illri nauðsyn, annars hefðum við hreinlega dáið út. En þessi nauðsyn myndar grunn meðfæddra tilfinninga okkar og þarfa í dag.

Meðfætt eðli

Veiðihundur sækir ekki fugla af nauðsyn. Hundarnir eru að sýna eðli sem kom til vegna nauðsynjar og á uppruna sinn enn dýpra, í veiðieðli úlfa. Vinnueðlið má reyndar rækta úr hundum. Margir kjölturakkar virðast hafa litlar sem engar áhyggjur af því að vera fullkomlega háðir öðrum. Kannski má líka rækta sjálfsbjargarhvötina úr konum, ég veit ekki hvort einhver hefur áhuga á því. Hitt veit ég að það veldur mikilli streitu hjá mönnum og dýrum að fá ekki útrás fyrir það meðfædda eðli að vera sjálfstæð. Áhrif þessarar streitu á móðureðlið koma hvergi betur fram en í dýragörðum þar sem það gengur oft erfiðlega að fá villt dýr til að eiga og sinna eigin afkvæmum. Það er sama hve vel líkamlegum þörfum þeirra er sinnt.

Það eru hvorki söguleg, líffræðileg né tilfinningaleg rök fyrir því að ýta mæðrum út úr virku samfélagi undir því yfirskini að þeim sé best borgið inni á heimilunum, það sé þeim eðlilegt. Það þjónar hvorki hagsmunum kvenna né barna. Hverra hagsmunum það þjónar er þó gömul saga og ný og óþarfi að útlista það frekar hér.