"Sérfræðingar“ á villigötum

Málflutningur ýmissa reyndra stjórnmálamanna sem hafa tjáð sig um lánamál heimilanna að undanförnu hefur oft vakið mikla undrun hjá mér þar sem mér hefur oft fundist skorta verulega á almenna skynsemi og innsæi í grundvallaratriði. Dæmi um þetta komu fram á ágætum borgarafundi í Háskólabíói á vegum Hagsmunasamtaka heimilanna sl. þriðjudag. Pétur Blöndal alþingismaður (sem margir telja talnaglöggan og skynsaman mann) tók þar til máls og eitt af því sem kom greinilega fram í hans máli var að hann lítur svo á að þegar húsnæðisverð hækkar séu húsnæðiseigendur að græða! Þetta er auðvitað algjör firra og furðulegt að maður með hans reynslu og þekkingu skuli halda slíku fram.

Setjum upp ýkt dæmi til að útskýra þetta: Húsnæðisverð á Íslandi tvöfaldast á einni nóttu. Það myndi þýða að maður sem á íbúð að verðmæti 30 milljónir fyrir hækkun ætti nú íbúð sem væri 60 milljóna króna virði. Samkvæmt kenningu Péturs væri hann búinn að græða 30 milljónir. Það þarf ekki að fara í djúpar pælingar til að sjá að þetta er tómt rugl. Maðurinn getur að sjálfsögðu ekki losað um „gróðann" því einhvers staðar verður hann að búa og verð allra annarra íbúða væri náttúrulega líka búið að tvöfaldast. Leiguverð myndi líka að sjálfsögðu tvöfaldast mjög fljótlega. Það þarf auðvitað ekki heldur að hafa mörg orð um hversu hrikalegar afleiðingar svona hækkun hefði fyrir alla sem ætluðu sér að kaupa sína fyrstu íbúð eftir hækkunina.

Það er grundvallaratriði sem allir ættu að gera sér grein fyrir að enginn græðir á hækkun húsnæðisverðs nema hugsanlega þeir sem ætla sér að flytja í ódýrara húsnæði en þó fyrst og fremst lánastofnanir. Hinir tapa! Því hærra sem húsnæðisverð er, þeim mun hærri vexti og verðbætur þurfum við að greiða lánastofnunum þegar við ætlum að kaupa fyrstu íbúð eða skipta yfir í dýrara húsnæði. Af þessari staðreynd má líka draga þá ályktun að húsnæðisverðbólan sem hófst í kringum 2004 hafi haft þær afleiðingar í för með sér að lánastofnanir og eldri kynslóðir sem voru að færa sig yfir í minna og ódýrara húsnæði hafi hagnast á kostnað yngra fólks sem var annað hvort að kaupa sína fyrstu íbúð eða stækka við sig.

Á fundinum góða í Háskólabíói kom fram hjá Steingrími J. Sigfússyni að „séreignarstefnan" sem við hefðum búið við síðustu áratugi væri verulega slæm og ein af helstu rótum skuldavanda heimila í dag. Það er hins vegar ekki ljóst hvað Steingrímur vill sjá í staðinn fyrir hina hræðilegu séreignarstefnu (sem gengur einfaldlega út á það að fólkið í landinu eigi sjálft húsnæðið sem það býr í). Hverjir eiga að eiga húsin í landinu ef ekki fólkið sjálft? Kannski fasteignafélög í eigu fyrrverandi útrásarvíkinga og bankanna sem eru í eigu erlendra vogunarsjóða? Það skyldi þó ekki fara svo að við almenningur endum sem leiguliðar hjá afglöpunum og glæpamönnunum sem ollu hruninu. Mér sýnist að það sé ekki svo fjarlægur möguleiki ef stjórnmálamennirnir okkar fara ekki að gera eitthvað róttækt í málum mjög fljótlega.

Annar „sérfræðingur" á sviði lánamála, Sighvatur Björgvinsson, skrifaði kostulegar greinar í Fréttablaðið nýlega sem varla eru svaraverðar, sérstaklega hvað varðar meinta hæfileika hans til að lesa hugsanir heilu kynslóðanna. Hann þykist nefnilega sjá að okkur sem erum fædd u.þ.b. á árabilinu 1967-1982 sé skítsama um aumingja gamla fólkið á Eir og íbúa „Raufarhafna landsins". Honum finnst það bera vitni um sjálfhverfu að hópur fólks sem flest er bæði í fullri vinnu og að ala upp börn skuli hafa það að forgangsmáli að forðast gjaldþrot og berjast fyrir réttlæti í skuldamálum sínum.

Ég held að mörg okkar sem erum af „sjálfhverfu kynslóðinni" séum dugleg og skynsöm en okkur er ætlað að bera miklar byrðar. Við eigum, fyrir utan að vinna fulla vinnu, halda heimili og ala upp börn að borga að miklu leyti brúsann fyrir útrásargeðveikina (sem flestir stjórnmálamenn af kynslóð Sighvats dásömuðu!), borga okurvexti ofan á lánin sem við tókum fyrir of dýru húsnæði, taka á okkur kaupmáttarskerðingar og skattahækkanir, vinna undir meira álagi og í ofanálag, ef ég skil Sighvat rétt, snúa við fólksflótta frá smáþorpum á landsbyggðinni (sem a.m.k. í tilfelli Raufarhafnar stafar að töluverðu leyti af því að íbúarnir þar klúðruðu málunum sjálfir) og leysa rekstrarvanda hjúkrunarheimils (sem menn af hans kynslóð hafa rekið í þrot). Mér skilst að þú hafir dágóðan lífeyri Sighvatur. Kannski þú værir til í að splæsa á okkur orkudrykki svo við getum leyst þessi mál sem hraðast. Það væri líka áhugavert að heyra hvernig þú teldir best að við tækluðum þessi mál? Eigum við kannski að byrja á því að arka niður á Austurvöll með búsáhöld og kröfuspjöld og heimta að alþingismenn beiti sér fyrir því að skuldir Eirar verði felldar niður og kvótanum verði skilað aftur heim til Raufarhafnar?

Ég er þeirrar skoðunar að í húsnæðislánaumræðunni hafi hingað til verið talað of lítið um það sem ég tel vera aðalatriðið. Það er að landsmenn eru kúgaðir og rændir með vaxtaokri! Verðtrygging þarf ekki að vera slæm ef vextirnir eru hóflegir en það eru þeir alls ekki! Verjendur kerfisins eins og það hefur verið síðustu áratugi réttlæta það með rökum sem eru í sjálfu sér fullkomlega réttmæt og hljóma í stuttu máli á þessa leið: Enginn vill lána ef hann getur ekki verið nokkuð viss um að fá alla skuldina greidda til baka. Dæmi: Ef Pétur Blöndal lánar mér fulla koníaksflösku þá vill hann fá fulla koníaksflösku til baka. Það er að sjálfsögðu eðlileg krafa hjá Pétri.

En ef við berum þetta koníaksdæmi saman við veruleikann í íslenskum lánamálum þá er Pétur að krefjast þess að fá a.m.k. tvær fullar koníaksflöskur til baka. Veruleikinn sem við höfum búið við er nefnilega sá að fólk sem tekur venjulegt húsnæðislán til 40 ára með ca 5% ársvöxtum ofan á verðtrygginguna borgar að lágmarki helmingi meira en það fékk í upphafi. Svona okurlánastarfsemi þekkist ekki í öðrum löndum, nema kannski hjá samtökum eins og mafíunni og vafasömum vélhjólagengjum (þau notast samt ekki við verðtryggingu eftir því sem ég best veit). Það eru þessir okurvextir sem við þurfum að losna við og ef okkur tekst það mun það ekki aðeins gagnast okkur „sjálfhverfa liðinu" heldur líka íbúum á Eir og á Raufarhöfn og miklu, miklu fleirum.

Sighvatur Björgvinsson segist vera búinn að fá nóg af stöðugu sífri yngra fólksins. Þetta sýnir að hann skilur ekki þá einföldu staðreynd að það er nánast ekkert búið að gera af viti í málunum enn þá og ég ætla rétt að vona að þetta „sífur" haldi áfram þangað til réttlætið sigrar að lokum.