Bældar minningar á brauðfótum? 27. október 2011 06:00 Í bókinni „Ekki líta undan“ þar sem Elín Hirst segir sögu Guðrúnar Ebbu Ólafsdóttur Skúlasonar biskups er minnst á sjálfshjálparbók fyrir þolendur kynferðisofbeldis, sem út kom í Bandaríkjunum fyrir nær aldarfjórðungi. Sú heitir „The Courage to Heal“ og hefur verið æði umdeild, svo ekki sé meira sagt. Guðrún Ebba talar um þessa bók í minningum sínum og segir hana hafa verið sér sem uppljómun og eins og skrifaða fyrir sig. Jafnframt lýsir hún því hvernig bókin gaf henni aukna trú á sjálfa sig og kveðst hafa lesið suma kaflana aftur og aftur. (bls. 175) Um þessa sjálfshjálparbók hafa fjölmargir fræðimenn fjallað og verður ekki betur séð en það sé samdóma álit þeirra, að þarna sé á ferðinni mjög varhugavert rit og þá einkum vegna þess með hvaða hætti fjallað er um bældar minningar. Bókin hefur einnig sætt harðri gagnrýni fyrir að hafa valdið ómældum skaða í lífi einstaklinga og fjölskyldna. Í Ástralíu hefur t.d. verið á það bent, að tengja megi bókina við nærri helming allra mála þar sem fram hafa komið rangar sakargiftir um kynferðisofbeldi gegn börnum. Þá hefur bandaríski geðlæknirinn og prófessorinn Paul R. McHugh við Johns Hopkins-háskólann í Bandaríkjunum lýst henni sem „biblíu vankunnandi þerapista.“ Í þessu sambandi má svo nefna, að þær Ellen Bass og Laura Davis, sem eru höfundar bókarinnar, eru hvorugar menntaðar á sviði sálfræði eða lækninga og hefur þeim satt að segja gengið brösuglega að verja framsetningu sína og forsendur. Það hlýtur að vekja spurningar með öllum þeim sem lesa um minningar Guðrúnar Ebbu hvernig hægt sé að gleyma áratugslangri kynferðismisnotkun og ofbeldi jafn rækilega og hún segist hafa gert. Er í rauninni óskiljanlegt að hún hafi komist hjá að minnast slíkrar reynslu allt til ársins 2003, en þá hafði meint kynferðisáreiti föður hennar gagnvart öðrum konum þegar verið í sviðsljósi fjölmiðla frá árinu 1996. Að auki má svo spyrja hvort minningar um misnotkun á æsku- og unglingsárum hefðu ekki átt að brjóta sér leið fram í vitundina árið 1999 þegar faðir hennar á að hafa misnotað hana 43 ára gamla úti í Winnipeg. Þessum athugasemdum kynnu einhverjir að svara sem svo, að svona séu þessi mál og varnarhættir manneskjunnar stundum með þeim hætti að best sé að bæla allar minningar til að komast af. En hvað segja fræðimenn um bældar minningar? Eins og við má búast eru skoðanir skiptar í þeim hópi. Þó virðast þær raddir orðnar áberandi í fræðaumræðunni, að fátt sé til sem verðskuldi heitið bældar minningar og vandamálið hið gagnstæða: fólk muni of vel eftir áföllum og upplifi aftur og aftur þá skelfilegu atburði, sem þeim búa að baki. Er það t.d. mat prófessorsins Richards McNally við Harvard að kenningin um bældar minningar sé einhver sú skaðlegasta sem fram hafi komið innan sálarfræði og geðlækninga. Hann fer ekki heldur dult með þá skoðun sína að fákunnandi fagfólk geti auðveldlega komið inn fölskum minningum hjá skjólstæðingum sínum. Í sama streng tekur Richard Ofshe, prófessor í Berkeley, en hann hefur talað um gervivísindi og skottulækningar þegar bældar minningar koma við sögu. Einnig hefur bandaríski blaðamaðurinn og rithöfundurinn Mark Pendergrast, sem skrifað hefur ítarlega um efnið, bent á að þrátt fyrir rækilega athugun hafi sér ekki tekist að finna nein sannfærandi tilfelli sem styðji það viðhorf að hægt sé að verða fyrir áralangri alvarlegri kynferðismisnotkun og láta minningar þar um falla í gleymskunnar dá. Það hefur komið fram í viðtali við dr. Berglindi Guðmundsdóttur sálfræðing að hún þekki til vinnubragða sálfræðings Guðrúnar Ebbu og gefur hún þeim þá einkunn, að „þau séu bæði fagleg og í samræmi við þær kröfur sem gerðar eru í svona málum“. Við lestur bókarinnar Ekki líta undan er hins vegar auðvelt að draga þá ályktun að hugmyndir um bældar minningar hafi þar verið lagðar til grundvallar. Virðist Guðrún Ebba t.d. ekki hafa verið lengi í viðtölum þegar sálfræðingurinn segir að sér finnist hún „bera svo augljós merki þess, að hafa orðið fyrir alvarlegu áfalli“. Því neitar Guðrún Ebba alfarið, en með áframhaldandi meðferð fara „minningarnar” að streyma fram. Sálfræðingnum er verulega brugðið en lætur það samt ekki slá sig út af laginu, því hann „vissi hvað þarna var á ferðinni“. (bls. 153-154) Eftir að hafa sem leikmaður kynnt mér umræðuna um bældar og falskar minningar, sem og reynslusögur margra sem telja sig hafa orðið fórnarlamb þessarar umdeildu hugmyndafræði, er erfitt að verjast þeirri hugsun að Guðrún Ebba sé eitt fórnarlambið í viðbót. JPV-útgáfan sér ástæðu til að birta ítarefni um kynferðisofbeldi í lok bókarinnar – og er það vel. Með réttu hefði þó einnig mátt fjalla þar um falskar minningar, sem og brauðfæturna sem þær bældu virðast standa á, því hér er um að ræða umdeilt og vandmeðfarið málefni sem fjalla þarf um af yfirvegun og þekkingu. Væri ekki úr vegi að háskóla- og fræðasamfélagið á Íslandi fjallaði um það opinberlega, svo reisa mætti rönd við röngum sakargiftum í þessum efnum, sem og þeim sársauka sem þeim óhjákvæmilega fylgir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Mest lesið Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson Skoðun Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Sjá meira
Í bókinni „Ekki líta undan“ þar sem Elín Hirst segir sögu Guðrúnar Ebbu Ólafsdóttur Skúlasonar biskups er minnst á sjálfshjálparbók fyrir þolendur kynferðisofbeldis, sem út kom í Bandaríkjunum fyrir nær aldarfjórðungi. Sú heitir „The Courage to Heal“ og hefur verið æði umdeild, svo ekki sé meira sagt. Guðrún Ebba talar um þessa bók í minningum sínum og segir hana hafa verið sér sem uppljómun og eins og skrifaða fyrir sig. Jafnframt lýsir hún því hvernig bókin gaf henni aukna trú á sjálfa sig og kveðst hafa lesið suma kaflana aftur og aftur. (bls. 175) Um þessa sjálfshjálparbók hafa fjölmargir fræðimenn fjallað og verður ekki betur séð en það sé samdóma álit þeirra, að þarna sé á ferðinni mjög varhugavert rit og þá einkum vegna þess með hvaða hætti fjallað er um bældar minningar. Bókin hefur einnig sætt harðri gagnrýni fyrir að hafa valdið ómældum skaða í lífi einstaklinga og fjölskyldna. Í Ástralíu hefur t.d. verið á það bent, að tengja megi bókina við nærri helming allra mála þar sem fram hafa komið rangar sakargiftir um kynferðisofbeldi gegn börnum. Þá hefur bandaríski geðlæknirinn og prófessorinn Paul R. McHugh við Johns Hopkins-háskólann í Bandaríkjunum lýst henni sem „biblíu vankunnandi þerapista.“ Í þessu sambandi má svo nefna, að þær Ellen Bass og Laura Davis, sem eru höfundar bókarinnar, eru hvorugar menntaðar á sviði sálfræði eða lækninga og hefur þeim satt að segja gengið brösuglega að verja framsetningu sína og forsendur. Það hlýtur að vekja spurningar með öllum þeim sem lesa um minningar Guðrúnar Ebbu hvernig hægt sé að gleyma áratugslangri kynferðismisnotkun og ofbeldi jafn rækilega og hún segist hafa gert. Er í rauninni óskiljanlegt að hún hafi komist hjá að minnast slíkrar reynslu allt til ársins 2003, en þá hafði meint kynferðisáreiti föður hennar gagnvart öðrum konum þegar verið í sviðsljósi fjölmiðla frá árinu 1996. Að auki má svo spyrja hvort minningar um misnotkun á æsku- og unglingsárum hefðu ekki átt að brjóta sér leið fram í vitundina árið 1999 þegar faðir hennar á að hafa misnotað hana 43 ára gamla úti í Winnipeg. Þessum athugasemdum kynnu einhverjir að svara sem svo, að svona séu þessi mál og varnarhættir manneskjunnar stundum með þeim hætti að best sé að bæla allar minningar til að komast af. En hvað segja fræðimenn um bældar minningar? Eins og við má búast eru skoðanir skiptar í þeim hópi. Þó virðast þær raddir orðnar áberandi í fræðaumræðunni, að fátt sé til sem verðskuldi heitið bældar minningar og vandamálið hið gagnstæða: fólk muni of vel eftir áföllum og upplifi aftur og aftur þá skelfilegu atburði, sem þeim búa að baki. Er það t.d. mat prófessorsins Richards McNally við Harvard að kenningin um bældar minningar sé einhver sú skaðlegasta sem fram hafi komið innan sálarfræði og geðlækninga. Hann fer ekki heldur dult með þá skoðun sína að fákunnandi fagfólk geti auðveldlega komið inn fölskum minningum hjá skjólstæðingum sínum. Í sama streng tekur Richard Ofshe, prófessor í Berkeley, en hann hefur talað um gervivísindi og skottulækningar þegar bældar minningar koma við sögu. Einnig hefur bandaríski blaðamaðurinn og rithöfundurinn Mark Pendergrast, sem skrifað hefur ítarlega um efnið, bent á að þrátt fyrir rækilega athugun hafi sér ekki tekist að finna nein sannfærandi tilfelli sem styðji það viðhorf að hægt sé að verða fyrir áralangri alvarlegri kynferðismisnotkun og láta minningar þar um falla í gleymskunnar dá. Það hefur komið fram í viðtali við dr. Berglindi Guðmundsdóttur sálfræðing að hún þekki til vinnubragða sálfræðings Guðrúnar Ebbu og gefur hún þeim þá einkunn, að „þau séu bæði fagleg og í samræmi við þær kröfur sem gerðar eru í svona málum“. Við lestur bókarinnar Ekki líta undan er hins vegar auðvelt að draga þá ályktun að hugmyndir um bældar minningar hafi þar verið lagðar til grundvallar. Virðist Guðrún Ebba t.d. ekki hafa verið lengi í viðtölum þegar sálfræðingurinn segir að sér finnist hún „bera svo augljós merki þess, að hafa orðið fyrir alvarlegu áfalli“. Því neitar Guðrún Ebba alfarið, en með áframhaldandi meðferð fara „minningarnar” að streyma fram. Sálfræðingnum er verulega brugðið en lætur það samt ekki slá sig út af laginu, því hann „vissi hvað þarna var á ferðinni“. (bls. 153-154) Eftir að hafa sem leikmaður kynnt mér umræðuna um bældar og falskar minningar, sem og reynslusögur margra sem telja sig hafa orðið fórnarlamb þessarar umdeildu hugmyndafræði, er erfitt að verjast þeirri hugsun að Guðrún Ebba sé eitt fórnarlambið í viðbót. JPV-útgáfan sér ástæðu til að birta ítarefni um kynferðisofbeldi í lok bókarinnar – og er það vel. Með réttu hefði þó einnig mátt fjalla þar um falskar minningar, sem og brauðfæturna sem þær bældu virðast standa á, því hér er um að ræða umdeilt og vandmeðfarið málefni sem fjalla þarf um af yfirvegun og þekkingu. Væri ekki úr vegi að háskóla- og fræðasamfélagið á Íslandi fjallaði um það opinberlega, svo reisa mætti rönd við röngum sakargiftum í þessum efnum, sem og þeim sársauka sem þeim óhjákvæmilega fylgir.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar