Mig langar í þessari stuttu samantekt um sögu og tilurð Stígamóta að byrja á því að setja hana í alþjóðlegt samhengi og færa hana síðan á heimavöll.

Kvenfrelsishreyfingar hafa frá fyrstu tíð látið sig varða ofbeldi karla gegn konum og börnum. Í Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu spratt t.d. upp á síðari hluta 19. aldar sterk hreyfing kvenna, í tengslum við kvennabaráttu þeirra ára, sem beitti sér fyrir því að stofnuð voru félög og hafin félagsleg þjónusta fyrir konur og börn sem sættu ofbeldi í fjölskyldum sínum.

Rannsóknir bandarískrar konu, Lindu Gordon, á skrám og skýrslum hjálpar- og félagsmálastofnana í Boston á árunum 1880 til 1960 sem hún birti 1989 sýna ljóslega þessi tengsl. Hún sýnir jafnframt hvernig áherslur, skilningur og skilgreiningar á eðli þessa ofbeldis breyttust, þegar áhrif kvenfrelsiskvenna á félagsmálastarfsemi dvínuðu í lok fyrsta áratugar 20. aldar samhliða hnignandi kvenréttindabaráttu.

Í hendur nýrra fagstéttaFélagsmálaþjónustan færðist þá úr höndum kvenréttindakvenna í hendur nýrra fagstétta. Kvenréttindakonurnar höfðu skilgreint ofbeldið á konum og börnum sem afleiðingu ofurvalds feðra og eiginmanna yfir konum og börnum í gömlu feðraveldisfjölskyldunni. Faghóparnir nýju byggðu skilning sinn á ofbeldinu á „vísindalegum“ kenningum, þar sem grundvallar afstaðan var að slíkt ofbeldi væri afar sjaldgæft og þegar það ætti sér stað væri skýringanna að leita hjá fórnarlambi þess. Fagstéttirnar nýju afskrifuðu því starf kvenréttindakvenna sem óvísindalega forræðishyggju. Nauðganir, sifjaspell og barsmíðar á eiginkonum urðu þar með ósýnileg í skýrslum félagsmálastofnana þeirra tíma.

Það var síðan ekki fyrr en á 8. og 9. áratug síðustu aldar að konur í kvennahreyfingu þess tíma rufu þögnina um barsmíðar á konum, nauðganir og sifjaspell, og kröfðust umræðu, úrbóta og viðurkenningar á slíku ofbeldi sem samfélagslegu vandamáli. Þetta stutta sögulega ágrip sýnir að sterk samfélagsleg öfl hafa jafnan lagst á eitt við að þagga niður og gera kynferðisofbeldi ósýnilegt á þeim tímabilum sem kvennabarátta hefur verið í lágmarki.

Áður en lengra er haldið vil ég gera stuttlega grein fyrir hvað felst í hugtakinu kynferðisofbeldi. Kynferðisofbeldi er samheiti yfir margskonar atferli, sem á það sameiginlegt að þolendur þess eru beittir ofbeldi, sem ofbeldismaðurinn færir í kynferðislegan farveg. Kynferðisofbeldi miðar að því að lítillækka, auðmýkja, ráða yfir og skeyta ekki um vilja eða líðan þess sem fyrir því verður. Fólk á öllum aldri og af báðum kynjum er beitt kynferðisofbeldi. Þetta ofbeldi er jafnframt kynbundið. þ.e. karlar fremja það í yfirgnæfandi meirihluta tilvika og það beinist fyrst og fremst að konum og börnum. Kynferðisofbeldi birtist í mismunandi formi. Það getur t.d. verið sifjaspell, kynferðisofbeldi ókunnugra gagnvart börnum, nauðganir, vændi, mansal til kynlífsþrælkunar, klám og kynferðisáreitni.

Þögnin rofinEn víkjum nú að Stígamótum. Saga þeirra endurspeglar samskonar þróun og rakin var hér að ofan. Tilurð Stígamóta er nátengd kvenfrelsisbaráttu íslenskra kvenna á síðari hluta síðustu aldar. Þær rufu þögnina um andlegt og líkamlegt ofbeldi sem konur sættu á heimilum sínum og stofnuðu Kvennaathvarfið 1982.

Í kjölfarið spruttu upp hópar kvenna sem stóðu að stofnun Kvennaráðgjafar og Ráðgjafarhóps um nauðgunarmál. Starf Kvennaathvarfsins og þessara hópa leiddi í ljós að kynferðislegt ofbeldi af ýmsu tagi var tiltölulega algengt hér á landi eins og annarsstaðar í hinum vestræna heimi. Árið 1986 tók hópur kvenna sig saman og stofnaði enn einn kvennahópinn, Vinnuhóp gegn sifjaspellum. Starf þessa hóps beindist að því að koma á fót fyrsta vísinum að ráðgjafar- og hópstarfi kvenna, sem sættu sifjaspellum í bernsku.

Starf þessara hópa og sú innsýn og þekking sem þeir bjuggu yfir eftir áralangt sjálfboðaliðastarf með þolendum kynbundins ofbeldis voru ásamt mórölskum stuðningi félaga kvenna innan launþegahreyfinganna forsenda þess að við gátum loks stofnað Stígamót, ráðgjafar- og fræðslumiðstöð fyrir konur og börn sem beitt hafa verið kynferðisofbeldi. Og að sjálfsögðu völdum við stofndaginn á alþjóðlegum baráttudegi kvenna þann 8. mars 1990.

Mikilsverður áfangiÞar með náðist mikilsverður áfangi og fótfesta í baráttunni gegn kynferðisofbeldi á Íslandi. Þögnin var rofin og konur fengu sameiginlegan baráttuvettvang. Stígamót hafa í gegnum árin styrkst við hverja raun og fyrir löngu sannað tilverurétt sinn, því miður verð ég að segja, því allt bendir til að hverskyns kynferðisofbeldi fari frekar vaxandi en hitt. Því er nauðsyn sem aldrei fyrr að halda vöku sinni og efla og styrkja baráttuna gegn kynferðisofbeldi.

Ég vil að lokum nota þetta tækifæri til að árna Stígamótakonum allra heilla í mikilsverðu og ómetanlegu starfi sínu. Við hin getum tryggt fjárhagslegan grundvöll Stígamóta og lagt baráttunni gegn kynferðisofbeldi lið með því að gerast stuðningsfólk Stígamóta með mánaðarlegu framlagi.