Forgangsröðum upp á nýtt 6. nóvember 2009 06:00 Það hlýtur að teljast sérstakt að á sama tíma og Íslendingar ganga í gegnum djúpa kreppu skuli forystumenn Samtaka atvinnulífsins og Alþýðusambands Íslands tala einum rómi í mörgum mikilvægustu málum í þjóðfélagsumræðunni. Svo er komið að í fréttum þarf oft ekki nema eina samhljóða fyrirsögn og síðan er hægt að skrifa fréttina með endurtekningunni: „Vilhjálmur Egilsson og Gylfi Arnbjörnsson segja…" Hnífurinn gengur ekki milli þeirra. Þannig verður smám saman aðeins eitt sjónarmið ráðandi um hvernig skuli haga málum í þeirri uppbyggingu sem fram undan er á Íslandi og þessi háværa rödd kallar stöðugt á endurreisn atvinnulífsins. Í hugtakinu endurreisn felst auðvitað að byggja aftur upp það sem hrundi - í sömu mynd og það var. Og þannig komast menn upp með að tönnlast á orðinu atvinnulíf en vísa aðeins til örfárra starfsgreina sem snerta allar meira eða minna verklegar framkvæmdir. Halda mætti að til að atvinnulíf geti kallast atvinnulíf þurfi það að skilja eitthvað áþreifanlegt eftir sig eins og virkjun, hús, álver, brú eða jarðgöng. Atvinnulíf er ekki að hugsa vel um sjúka eða aldraða eða að kenna börnum að teikna eða hugsa á gagnrýninn hátt. Nei, einhvern veginn hefur því verið komið inn að eina raunverulega verðmætasköpunin sé í formi steypu og það þrátt fyrir að á landinu sé allt fullt af steypu fyrir. Tónlistarnám eða flísar?Skoðum smærra dæmi og snúum þessu upp á venjulega fjölskyldu. Einstæð móðir hefur náð að skrapa saman í lítinn sjóð og þarf á krepputímum að ákveða í hvað hún nýtir peninginn. Hún getur valið um að flísaleggja baðherbergið eða að senda sjö ára gamla tvíbura sína í tónlistarnám. Móðirin gerir ráð fyrir að ná að safna í sambærilegan sjóð á fimm árum. Þá kemur að forgangsröðuninni: Hvort má bíða, flísarnar eða tónlistartímarnir? Gagnsemi tónlistarnáms fyrir 12 ára gamalt barn er vissulega ekki sú sama og fyrir sjö ára gamalt barn. Flísar á baðherbergjum í nokkur ár til eða frá breyta hins vegar kannski ekki öllu máli og sennilega myndu flestar fjölskyldur láta tónlistartímana ganga fyrir og fresta baðherbergisframkvæmdunum. En þegar kemur að fjármálum ríkis og sveitarfélaga horfir málið allt öðruvísi við. Þá stendur krafan á að skorið sé niður allt það sem máli skiptir en á sama tíma á að halda í horfinu fjárframlögum til framkvæmda, ef ekki auka þau. Senda á sjúkraliða, skólaliða, kennara og fólk í almennum umönnunarstörfum heim en byggingaverktakana og iðnaðarmennina aftur út á vinnumarkaðinn. Tilgangurinn helgar meðalið og hann er sá að byggingargeirinn og uppgangur stóriðjunnar séu eins og fyrir hrun. Með þessum rökum þykir réttlætanlegt að byggja nýtt hús fyrir Landspítalann en alls ekki réttlætanlegt að nota peninga í rekstur starfseminnar. Vissulega er úrbóta þörf varðandi húsnæðiskost Landspítalans. Það breytir þó ekki því að þjónustan skiptir fólk sem á henni þarf að halda margfalt meira máli en umbúðirnar. Til að reisa nýja spítalabyggingu á að taka lán hjá lífeyrissjóðunum en þar sem ríkið má ekki skuldsetja sig meira á að fela skuldirnar með því að notast við svonefnda einkaframkvæmd. En hvað þýðir það? Jú, ríkið skuldbindur sig til að borga áratugi fram í tímann. Eitthvert fyrirtæki tekur hins vegar lánið og sér um framkvæmdina. Enn á ný: Einkaaðilar græða, almenningur á að borga. Tvöföld skuldabyrðiMeð þessu er jafnframt verið að skuldsetja komandi kynslóðir og láta þær þannig bjarga okkur út úr efnahagskreppunni. En ekki nóg um það heldur vörpum við líka byrðum yfir á komandi kynslóðir með niðurskurði í velferðarkerfinu. Þær þurfa að bera kostnaðinn af þeim skaða sem hlýst af því að börnum sé fjölgað í kennslustofum, sjúkum hent fyrr út en áður, verr búið að öryrkjum og svo framvegis. Skuldabyrði komandi kynslóða verður því tvöföld. Er ekki kominn tími til að hugsa hlutina upp á nýtt? Hvernig væri að lánsfé frá lífeyrissjóðunum færi inn í það mikilvægasta og dýrmætasta sem við Íslendingar eigum: Velferðarkerfið? Reikningsdæmið þarf ekki að vera flókið. Til eru ótal útreikningar á þeim sparnaði sem hlýst hjá hinu opinbera ef vel er haldið utan um málefni þeirra sem á velferðarþjónustu þurfa að halda. Að sama skapi er vel hægt að reikna út hagnað af ýmiss konar forvarnarverkefnum, sem nú er ekki til fé í. Þannig má á einfaldan og gagnsæjan hátt útbúa nokkurs konar leigusamning við lífeyrissjóðina þar sem ríkið skuldbindur sig til að greiða til baka það sem annars hefði orðið að kostnaði, t.d. við að skerða geðheilbrigðisþjónustu eða að sinna ekki vel ungum börnum í námi. Með þessu móti má á einfaldan hátt komast hjá því að varpa tvöfaldri skuldabyrði yfir á komandi kynslóðir. Stjórnmál snúast öðru fremur um forgangsröðun og nú reynir verulega á hana. Hugsum hlutina til enda. Þannig mótum við Ísland upp á nýtt. Höfundur er blaðamaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halla Gunnarsdóttir Mest lesið Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Táknmyndir íslenska lýðveldisins Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Skoðun Skoðun Táknmyndir íslenska lýðveldisins skrifar Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Sjá meira
Það hlýtur að teljast sérstakt að á sama tíma og Íslendingar ganga í gegnum djúpa kreppu skuli forystumenn Samtaka atvinnulífsins og Alþýðusambands Íslands tala einum rómi í mörgum mikilvægustu málum í þjóðfélagsumræðunni. Svo er komið að í fréttum þarf oft ekki nema eina samhljóða fyrirsögn og síðan er hægt að skrifa fréttina með endurtekningunni: „Vilhjálmur Egilsson og Gylfi Arnbjörnsson segja…" Hnífurinn gengur ekki milli þeirra. Þannig verður smám saman aðeins eitt sjónarmið ráðandi um hvernig skuli haga málum í þeirri uppbyggingu sem fram undan er á Íslandi og þessi háværa rödd kallar stöðugt á endurreisn atvinnulífsins. Í hugtakinu endurreisn felst auðvitað að byggja aftur upp það sem hrundi - í sömu mynd og það var. Og þannig komast menn upp með að tönnlast á orðinu atvinnulíf en vísa aðeins til örfárra starfsgreina sem snerta allar meira eða minna verklegar framkvæmdir. Halda mætti að til að atvinnulíf geti kallast atvinnulíf þurfi það að skilja eitthvað áþreifanlegt eftir sig eins og virkjun, hús, álver, brú eða jarðgöng. Atvinnulíf er ekki að hugsa vel um sjúka eða aldraða eða að kenna börnum að teikna eða hugsa á gagnrýninn hátt. Nei, einhvern veginn hefur því verið komið inn að eina raunverulega verðmætasköpunin sé í formi steypu og það þrátt fyrir að á landinu sé allt fullt af steypu fyrir. Tónlistarnám eða flísar?Skoðum smærra dæmi og snúum þessu upp á venjulega fjölskyldu. Einstæð móðir hefur náð að skrapa saman í lítinn sjóð og þarf á krepputímum að ákveða í hvað hún nýtir peninginn. Hún getur valið um að flísaleggja baðherbergið eða að senda sjö ára gamla tvíbura sína í tónlistarnám. Móðirin gerir ráð fyrir að ná að safna í sambærilegan sjóð á fimm árum. Þá kemur að forgangsröðuninni: Hvort má bíða, flísarnar eða tónlistartímarnir? Gagnsemi tónlistarnáms fyrir 12 ára gamalt barn er vissulega ekki sú sama og fyrir sjö ára gamalt barn. Flísar á baðherbergjum í nokkur ár til eða frá breyta hins vegar kannski ekki öllu máli og sennilega myndu flestar fjölskyldur láta tónlistartímana ganga fyrir og fresta baðherbergisframkvæmdunum. En þegar kemur að fjármálum ríkis og sveitarfélaga horfir málið allt öðruvísi við. Þá stendur krafan á að skorið sé niður allt það sem máli skiptir en á sama tíma á að halda í horfinu fjárframlögum til framkvæmda, ef ekki auka þau. Senda á sjúkraliða, skólaliða, kennara og fólk í almennum umönnunarstörfum heim en byggingaverktakana og iðnaðarmennina aftur út á vinnumarkaðinn. Tilgangurinn helgar meðalið og hann er sá að byggingargeirinn og uppgangur stóriðjunnar séu eins og fyrir hrun. Með þessum rökum þykir réttlætanlegt að byggja nýtt hús fyrir Landspítalann en alls ekki réttlætanlegt að nota peninga í rekstur starfseminnar. Vissulega er úrbóta þörf varðandi húsnæðiskost Landspítalans. Það breytir þó ekki því að þjónustan skiptir fólk sem á henni þarf að halda margfalt meira máli en umbúðirnar. Til að reisa nýja spítalabyggingu á að taka lán hjá lífeyrissjóðunum en þar sem ríkið má ekki skuldsetja sig meira á að fela skuldirnar með því að notast við svonefnda einkaframkvæmd. En hvað þýðir það? Jú, ríkið skuldbindur sig til að borga áratugi fram í tímann. Eitthvert fyrirtæki tekur hins vegar lánið og sér um framkvæmdina. Enn á ný: Einkaaðilar græða, almenningur á að borga. Tvöföld skuldabyrðiMeð þessu er jafnframt verið að skuldsetja komandi kynslóðir og láta þær þannig bjarga okkur út úr efnahagskreppunni. En ekki nóg um það heldur vörpum við líka byrðum yfir á komandi kynslóðir með niðurskurði í velferðarkerfinu. Þær þurfa að bera kostnaðinn af þeim skaða sem hlýst af því að börnum sé fjölgað í kennslustofum, sjúkum hent fyrr út en áður, verr búið að öryrkjum og svo framvegis. Skuldabyrði komandi kynslóða verður því tvöföld. Er ekki kominn tími til að hugsa hlutina upp á nýtt? Hvernig væri að lánsfé frá lífeyrissjóðunum færi inn í það mikilvægasta og dýrmætasta sem við Íslendingar eigum: Velferðarkerfið? Reikningsdæmið þarf ekki að vera flókið. Til eru ótal útreikningar á þeim sparnaði sem hlýst hjá hinu opinbera ef vel er haldið utan um málefni þeirra sem á velferðarþjónustu þurfa að halda. Að sama skapi er vel hægt að reikna út hagnað af ýmiss konar forvarnarverkefnum, sem nú er ekki til fé í. Þannig má á einfaldan og gagnsæjan hátt útbúa nokkurs konar leigusamning við lífeyrissjóðina þar sem ríkið skuldbindur sig til að greiða til baka það sem annars hefði orðið að kostnaði, t.d. við að skerða geðheilbrigðisþjónustu eða að sinna ekki vel ungum börnum í námi. Með þessu móti má á einfaldan hátt komast hjá því að varpa tvöfaldri skuldabyrði yfir á komandi kynslóðir. Stjórnmál snúast öðru fremur um forgangsröðun og nú reynir verulega á hana. Hugsum hlutina til enda. Þannig mótum við Ísland upp á nýtt. Höfundur er blaðamaður.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun