Réttindi og réttar greiðslur lífeyris Sigríður Lillý Baldursdóttir skrifar 24. júlí 2009 07:00 Almannatryggingar eru mikilvægur þáttur í velferðarsamfélaginu og um það er almennt góð sátt. Um almannatryggingaréttindin eru þó eðlilega skiptar skoðanir og því er það mikilvægt að fram fari heilbrigð og gagnrýnin umræða um réttindakerfið. Á það hefur verulega skort til þessa. Brýnt er að nota góðæri til umbóta en það er enn brýnna að huga að nýjum leiðum til að styrkja velferðarkerfið, þegar á móti blæs. Slíkt þarf að vinna þétt með þeim sem best til þekkja og hagsmunahópum þeirra sem hallast standa í samfélaginu. Í svokölluðum almannatryggingalögum, lögum um félagslega aðstoð og reglugerðum á grundvelli þessara laga, hefur löggjafinn og ráðherra skráð réttinn til lífeyris og uppbóta. Viðfangsefni Tryggingastofnunar er síðan að sjá um framkvæmdina. Í stuttu máli að greiða réttar bætur til réttra aðila á réttum tíma, sem virðist í fljótu bragði nokkuð einfalt verkefni en þegar grannt er skoðað kemur annað í ljós. Í réttindakerfi lífeyristrygginga eru miklar tengingar við samtímatekjur og aðstæður lífeyrisþega sem gerir það að verkum að bótarétturinn er reiknaður út frá áætlunum og leiðréttur þegar allar upplýsingar liggja fyrir. Þannig getur það sem rétt var reiknað reynst rangt þegar öll kurl koma til grafar. Það er á ábyrgð lífeyrisþegans að sjá til þess að Tryggingastofnun hafi réttar upplýsingar. Kerfið er mjög kvikt, þ.e. lækki tekjur getur samstundis skapast aukinn réttur til lífeyris sem jafnvel bætir allt tekjutapið. Algengast er þó að lægri tekjur verði til þess að hækkun lífeyris nemi einungis hluta lækkunarinnar. Á sama hátt geta lífeyrisgreiðslur lækkað ef tekjur hækka. Hér er því um að ræða verulega virkt tekjujöfnunarkerfi, sem að sama skapi er flókið í framkvæmd. Það krefst mikils af Tryggingastofnun, starfsmönnum og tölvukerfum og síðast en ekki síst krefst það mikils af lífeyrisþegunum sjálfum. Þeir verða að fylgjast vel með breytingum sem verða á högum þeirra og bregðast við ábendingum Tryggingastofnunar þegar við sjáum að áætlanir þeirra virðast ekki ætla að standast. Afar mikilvægt er að við höfum tök á því að sannreyna þær upplýsingar sem lífeyrisþegi gefur um tekjur sínar og aðstæður til þess að greiddar bætur verði eins réttar og kostur er. Við leggjum því áherslu á að fá hið allra fyrsta að vita af því ef einhverjar þær breytingar verða á högum lífeyrisþegans sem gætu leitt til breytinga á lífeyri. Samtímaeftirlit jafnt sem ytra eftirlit hefur verið eflt. Lög um almannatryggingar eru nú til endurskoðunar og er það fagnaðarefni að það verk skuli nú unnið í félags- og tryggingamálaráðuneytinu. Við þá endurskoðun er mikilvægt að ná góðri almennri sátt um almannatryggingakerfið og styrkja jafnframt úrræði Tryggingastofnunar svo koma megi í veg fyrir misnotkun. En einnig er afar mikilvægt að endurskoða alla framkvæmd laganna til þess að minnka eftir föngum þau frávik sem fram koma þegar árið er gert upp við endurreikning bótanna að fengnum upplýsingum frá skattyfirvöldum. Þessa dagana fer fram endurreikningur bótagreiðslna ársins 2008. Hafi tekjur orðið lægri en áætlað var getur það leitt til inneignar lífeyrisþega, hafi tekjur orðið hærri en áætlað var gæti það hins vegar hafa leitt til þess að lífeyrisþegar hafi fengið greiddar bætur á árinu 2008 umfram rétt. Lífeyrisþegar munu um næstu mánaðamót fá upplýsingar um stöðu sína og ráðrúm til andmæla. Skattalögum var á síðasta vetri breytt þannig að fjármálastofnunum er nú gert að veita skattyfirvöldum upplýsingar um fjármagnstekjur einstaklinga og tekur sú lagabreyting til tekna ársins 2008. Við munum því í fyrsta sinn í ár geta sannreynt upplýsingar lífeyrisþega um fjármagnstekjur. Þegar liggur fyrir að margir lífeyrisþegar hafa ekki upplýst okkur um fjármagnstekjur sínar og má því gera ráð fyrir umfangsmiklum leiðréttingum á lífeyrisgreiðslum vegna ársins 2008. Tryggingastofnun leggur áherslu á rétta framkvæmd laganna, réttmæti bótagreiðslna og annarra greiðslna sem okkur er falið að sjá um lögum samkvæmt. Við leggjum einnig mikla áherslu á gott samband við þá sem við þjónum og teljum brýnt að ætíð sé fylgst vel með þörfum og aðstæðum þeirra landsmanna sem hallast standa og brugðist sé við með breytingum í réttindakerfinu ef þurfa þykir. Við getum ekki fallist á þau sjónarmið að réttlæta megi bótasvik með þeim rökum að þar séu þegnarnir sem verst standa að bjarga sér í þröngri stöðu. Velferðarsamfélagið hlýtur að eiga að koma til móts við þá með breyttu réttindakerfi. Það er reynsla Tryggingastofnunar að flestir öryrkjar og ellilífeyrisþegar, sem nú eru tæplega fjörutíu og sex þúsund talsins, veiti Tryggingastofnun samviskusamlega upplýsingar um tekjur sínar. Einungis fáir virðast vísvitandi láta hjá líða að koma réttum upplýsingum til stofnunarinnar. Þá er það ekki reynsla Tryggingastofnunar að þeir sem eru mest þurfandi séu líklegastir til bótasvika. Viðfangsefni Tryggingastofnunar er að sjá um framkvæmdina. Í stuttu máli að greiða réttar bætur til réttra aðila á réttum tíma, sem virðist í fljótu bragði nokkuð einfalt verkefni en þegar grannt er skoðað kemur annað í ljós. Í réttindakerfi lífeyristrygginga eru miklar tengingar við samtímatekjur og aðstæður lífeyrisþega sem gerir það að verkum að bótarétturinn er reiknaður út frá áætlunum og leiðréttur þegar allar upplýsingar liggja fyrir. Þannig getur það sem rétt var reiknað reynst rangt þegar öll kurl koma til grafar. Höfundur er forstjóri Tryggingastofnunar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Almannatryggingar eru mikilvægur þáttur í velferðarsamfélaginu og um það er almennt góð sátt. Um almannatryggingaréttindin eru þó eðlilega skiptar skoðanir og því er það mikilvægt að fram fari heilbrigð og gagnrýnin umræða um réttindakerfið. Á það hefur verulega skort til þessa. Brýnt er að nota góðæri til umbóta en það er enn brýnna að huga að nýjum leiðum til að styrkja velferðarkerfið, þegar á móti blæs. Slíkt þarf að vinna þétt með þeim sem best til þekkja og hagsmunahópum þeirra sem hallast standa í samfélaginu. Í svokölluðum almannatryggingalögum, lögum um félagslega aðstoð og reglugerðum á grundvelli þessara laga, hefur löggjafinn og ráðherra skráð réttinn til lífeyris og uppbóta. Viðfangsefni Tryggingastofnunar er síðan að sjá um framkvæmdina. Í stuttu máli að greiða réttar bætur til réttra aðila á réttum tíma, sem virðist í fljótu bragði nokkuð einfalt verkefni en þegar grannt er skoðað kemur annað í ljós. Í réttindakerfi lífeyristrygginga eru miklar tengingar við samtímatekjur og aðstæður lífeyrisþega sem gerir það að verkum að bótarétturinn er reiknaður út frá áætlunum og leiðréttur þegar allar upplýsingar liggja fyrir. Þannig getur það sem rétt var reiknað reynst rangt þegar öll kurl koma til grafar. Það er á ábyrgð lífeyrisþegans að sjá til þess að Tryggingastofnun hafi réttar upplýsingar. Kerfið er mjög kvikt, þ.e. lækki tekjur getur samstundis skapast aukinn réttur til lífeyris sem jafnvel bætir allt tekjutapið. Algengast er þó að lægri tekjur verði til þess að hækkun lífeyris nemi einungis hluta lækkunarinnar. Á sama hátt geta lífeyrisgreiðslur lækkað ef tekjur hækka. Hér er því um að ræða verulega virkt tekjujöfnunarkerfi, sem að sama skapi er flókið í framkvæmd. Það krefst mikils af Tryggingastofnun, starfsmönnum og tölvukerfum og síðast en ekki síst krefst það mikils af lífeyrisþegunum sjálfum. Þeir verða að fylgjast vel með breytingum sem verða á högum þeirra og bregðast við ábendingum Tryggingastofnunar þegar við sjáum að áætlanir þeirra virðast ekki ætla að standast. Afar mikilvægt er að við höfum tök á því að sannreyna þær upplýsingar sem lífeyrisþegi gefur um tekjur sínar og aðstæður til þess að greiddar bætur verði eins réttar og kostur er. Við leggjum því áherslu á að fá hið allra fyrsta að vita af því ef einhverjar þær breytingar verða á högum lífeyrisþegans sem gætu leitt til breytinga á lífeyri. Samtímaeftirlit jafnt sem ytra eftirlit hefur verið eflt. Lög um almannatryggingar eru nú til endurskoðunar og er það fagnaðarefni að það verk skuli nú unnið í félags- og tryggingamálaráðuneytinu. Við þá endurskoðun er mikilvægt að ná góðri almennri sátt um almannatryggingakerfið og styrkja jafnframt úrræði Tryggingastofnunar svo koma megi í veg fyrir misnotkun. En einnig er afar mikilvægt að endurskoða alla framkvæmd laganna til þess að minnka eftir föngum þau frávik sem fram koma þegar árið er gert upp við endurreikning bótanna að fengnum upplýsingum frá skattyfirvöldum. Þessa dagana fer fram endurreikningur bótagreiðslna ársins 2008. Hafi tekjur orðið lægri en áætlað var getur það leitt til inneignar lífeyrisþega, hafi tekjur orðið hærri en áætlað var gæti það hins vegar hafa leitt til þess að lífeyrisþegar hafi fengið greiddar bætur á árinu 2008 umfram rétt. Lífeyrisþegar munu um næstu mánaðamót fá upplýsingar um stöðu sína og ráðrúm til andmæla. Skattalögum var á síðasta vetri breytt þannig að fjármálastofnunum er nú gert að veita skattyfirvöldum upplýsingar um fjármagnstekjur einstaklinga og tekur sú lagabreyting til tekna ársins 2008. Við munum því í fyrsta sinn í ár geta sannreynt upplýsingar lífeyrisþega um fjármagnstekjur. Þegar liggur fyrir að margir lífeyrisþegar hafa ekki upplýst okkur um fjármagnstekjur sínar og má því gera ráð fyrir umfangsmiklum leiðréttingum á lífeyrisgreiðslum vegna ársins 2008. Tryggingastofnun leggur áherslu á rétta framkvæmd laganna, réttmæti bótagreiðslna og annarra greiðslna sem okkur er falið að sjá um lögum samkvæmt. Við leggjum einnig mikla áherslu á gott samband við þá sem við þjónum og teljum brýnt að ætíð sé fylgst vel með þörfum og aðstæðum þeirra landsmanna sem hallast standa og brugðist sé við með breytingum í réttindakerfinu ef þurfa þykir. Við getum ekki fallist á þau sjónarmið að réttlæta megi bótasvik með þeim rökum að þar séu þegnarnir sem verst standa að bjarga sér í þröngri stöðu. Velferðarsamfélagið hlýtur að eiga að koma til móts við þá með breyttu réttindakerfi. Það er reynsla Tryggingastofnunar að flestir öryrkjar og ellilífeyrisþegar, sem nú eru tæplega fjörutíu og sex þúsund talsins, veiti Tryggingastofnun samviskusamlega upplýsingar um tekjur sínar. Einungis fáir virðast vísvitandi láta hjá líða að koma réttum upplýsingum til stofnunarinnar. Þá er það ekki reynsla Tryggingastofnunar að þeir sem eru mest þurfandi séu líklegastir til bótasvika. Viðfangsefni Tryggingastofnunar er að sjá um framkvæmdina. Í stuttu máli að greiða réttar bætur til réttra aðila á réttum tíma, sem virðist í fljótu bragði nokkuð einfalt verkefni en þegar grannt er skoðað kemur annað í ljós. Í réttindakerfi lífeyristrygginga eru miklar tengingar við samtímatekjur og aðstæður lífeyrisþega sem gerir það að verkum að bótarétturinn er reiknaður út frá áætlunum og leiðréttur þegar allar upplýsingar liggja fyrir. Þannig getur það sem rétt var reiknað reynst rangt þegar öll kurl koma til grafar. Höfundur er forstjóri Tryggingastofnunar.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun