Óvíst hvort ævintýrið haldi áfram

Árið 2004 var ævintýri líkast á íslenska hlutabréfamarkaðnum. Úrvalsvísitalan hækkaði um tæp sextíu prósent á árinu og allt fram á haust virtist fátt ætla að koma í veg fyrir að vísitalan tvöfaldaðist að gildi. Í byrjun október snérist þróunin hins vegar við og á aðeins þremur vikum lækkaði Úrvalsvísitalan um tæp tuttugu prósent en á síðustu tveimur mánuðum ársins réttu hlutabréfin aðeins úr kútnum og virðist sem ákveðið jafnvægi hafi komist á stemninguna á markaðnum. Tvær hækkunarhrinur Hækkanirnar árið 2004 komu í tveimur hrinum. Í upphafi árs urðu miklar hækkanir sem meðal annars tengdust uppskiptingu á eignum gamla Eimskipafélagsins. Hækkanir voru litlar frá mars og fram undir mitt ár. Þá hófst hins vegar mikil hækkunarhrina sem tengdist útrás fyrirtækja, átökum um eignarhald í fyrirtækjum og mikilli bjartsýni um þróun efnahagsmála. Á fjórum mánuðum hækkaði Úrvalsvísitalan um næstum fimmtíu prósent og þegar Úrvalsvísitalan var við það að rjúfa fjögur þúsund stiga múrinn tóku við dagar mikillar taugaveiklunar í Kauphöllinni. Hlutabréf hrundu í verði á nokkrum dögum. Stressdagar í Kauphöll Taugaveiklunin á markaðnum varð svo mikil að suma dagana lækkaði vísitalan um meira en fimm prósent áður en skyndilegar hækkanir afstýrðu hruni á síðustu mínútunum áður en markaðir lokuðu. Þann 2. nóvember námu sveiflur innan dagsins rúmlega sjö prósent af markaðsverðmæti fyrirtækjanna í Úrvalsvísitölunni og fór vísitalan niður í 3.087 stig innan dagsins. Verðbréfamiðlarar og fjárfestar um land allt rifjuðu upp fyrir sér myndir af örvæntingarfullu fólki í upphafi heimskreppunnar á þriðja áratugi síðustu aldar og menn hringdu hver í annan og spurðu hvort einhver vissi "hvað væri eiginlega að gerast." Það sem var að gerast var sennilega að fjárfestar voru orðnir ánægðir með ávöxtun sína og ákváðu að leysa út hagnaðinn. Mjög hefur dregið úr sveiflum á markaði síðan og má gera ráð fyrir að blóðþrýstingur fjárfesta hafi einnig orðið stöðugri. Skiptar skoðanir um horfurnar Skömmu fyrir fall hlutabréfa í október höfðu raddir efasemdarmanna orðið háværari og greiningardeildir bankanna sögðu að sífellt fleiri einkenni verðbólu væru í verð íslenskra hltuabréfa. Þetta kann að hafa haft einhver áhrif á fjárfesta en þessu til viðbótar nýttu mörg fyrirtæki sér hátt hlutabréfaverð til að styrkja sjóði sína með að bjóða út nýtt hlutafé. Þessi hlutabréfaútboð hafa ákveðin ruðningsáhrif í för með sér. Þeir sem ætla að taka þátt í þeim eiga ekki endilega næga innistæðu á tékkheftinu sínu og þurfa því að selja hlutabréf í öðrum fyrirtækjum til að eiga fyrir nýju hlutafé. Fleiri útboð líkleg Það er talið eitt af merkjum um hátt hlutabréfaverð þegar stjórnendur fyrirtækja vilja ná í fjármagn með því að bjóða út nýtt hlutafé og svo virðist sem þær aðstæður séu enn uppi því nokkur stór hlutafjárútboð eru yfirvofandi auk einkavæðingar Símans. Þá gæti flugrekstrarfélagið Avion haft í hyggju að bjóða út nýtt hlutafé samhliða boðaðri skráningu í Kauphöll Íslands. Þessi áform ættu að öðru jöfnu að halda aftur af hækkunum á hlutabréfamarkaði enda er það mat flestra sérfræðinga að hækkun á hlutabréfum verði miklum mun minni nú í ár heldur en á síðasta ári. Íslandsbanki bjartsýnn Greiningardeild Íslandsbanka kynnti skýrslu sína um horfur á hlutabréfamarkaði á föstudaginn og samkvæmt mati sérfræðinga deildarinar má búast við að hækkun Úrvalsvísitölunnar á þessu ári verði um fimmtán prósent. Þegar Úrvalsvísitalan fór sem hæst í októberbyrjun létu hagfræðingarnir Ágúst Einarsson og Gylfi Magnússon hafa eftir sér að lækkunin sem slík væri ekki fréttnæm heldur hinar gríðarlegu hækkanir sem átt hafa sér stað á síðustu árum. Fræðimenn telja þróunina á hlutabréfamarkaði ekki vera í tengslum við raunveruleikann og samkvæmt hefðbundnum mælikvörðum eru íslensk hlutabréf ennþá í dýrari katninum. Fræðimenn benda á að það sé ekki eðlilegt ef verðmæti hltuabréfa hækkar langt umfram aðrar efnahagsstærðir í samfélaginu. Slík hækkun hafi aldrei verið varanleg. Útrásin er málið Sérfræðingar á markaði eru hins vegar ekki sammála fræðimönnunum að öllu leyti og benda á að raunverulegur árangur sé á bak við hækkunina á verðmæti islenskra fyrirtækja. Þar er helst nefnd til sögunnar útrás íslenskra fyrirtækja sem hefur aldrei verið meiri en nú. Íslensk fyrirtæki á borð við stóru bankana, Actavis, Bakkavör og Össur starfa á alþjóðlegum markaði sem gefur mikinn möguleika á áframhaldandi vexti. Ef sá vöxtur lukkast er eðlilegt að verðmæti hlutabréfa í þessum fyrirtækjum hækki verulega í verði. Útrásin er því forsenda þess að hlutabréfaverð geti hækkað langt umfram vöxt íslenska efnahagslífsins. Ef íslensk fyrirtæki stækka markaðssvæði sín stórlega á hverju ári þýðir það einfaldlega að stærð og vöxtur íslenska efnahagslífsins eru þeim enginn fjötur um fót. Hættur á markaði Í afkomuspá sinni tiltekur greiningardeild Íslandsbanka nokkra þætti sem hafa munu áhrif á hlutabréfaverð bæði í lengd og bráð. Eins og á síðasta ári verður útrás íslenskra fyrirtækja einn helsti áhrifaþátturinn. Sérstaklega verður litið til þess hvort fyrirtæki sem sett hafa sér markmið um vöxt erlendis nái þeim. Bakkavör mun á næstu mánuðum gera atlögu að yfirtöku á breska matvælafyrirtækinu Geest og er útlit fyrir að þær fyrirætlanir gangi eftir. Landsbankinn leitar enn að heppilegum tækifærum erlendis og Burðarás hefur styrkt stöðu sína í Carnegie bankanum auk þess sem líklegt er að önnur fyrirtæki tengd Björgólfi Thor Björgólfssyni láti til sín taka í erlendum fjárfestingum. Að hve miklu leyti íslensk fyrirtæki taka þátt í þeim verkefnum er þó óvíst þótt áframhaldandi aukning umsvifa Björgólfs skapi vafalaust töluverð tækifæri fyrir þau félög sem tengjast honum hér á landi. Íslandsbanki nefnir einnig að útlit er fyrir áframhaldandi sókn fyrirtækja í fé frá fjárfestum í gegnum hlutafjárútboð og að sterkt gengi íslensku krónunnar, og hætta á snöggri gengislækkun í kjölfarið, hafi áhrif bæði á framlegð fyrirtækja og stemninguna á markaðnum. Stóru félögin áfram í sviðsljósinu Smæð íslenska markaðarins gerir það að verkum að stærstu félögin á markaði hafa mjög veruleg áhrif á þróun Úrvalsvísitölunnar. Stóru bankarnir þrír eru allir taldir standa fremur sterkir um þessar mundir þótt minni hagnaður af viðskiptum með hlutabréf hafi töluverð áhrif á afkomu Íslandsbanka og sérstaklega Landsbankans. Þeir hafa hins vegar allir styrkt tekjugrunni sína bæði með fjárfestingum erlendis og með því að taka þátt í stórum fjárfestingarverkefnum erlendis. Slíkum verkefnum fylgja háar þóknunartekjur og ef íslensk fyrirtæki halda áfram uppteknum hætti á árinu þá mun hagur bankanna halda áfram að vænkast. Actavis til Lundúna Lyfjafyrirtækið Actavis naut þeirrar sérstöðu meðal stórra íslenskra fyrirtækja í fyrra að hlutabréfaverð í félaginu lækkuðu á árinu. Þetta er þó ekki til marks um vantrú fjárfesta á félaginu heldur endurspeglar það annars vegar þá staðreynd að félagið tók út gríðarlega hækkun árið 2003 og hins vegar óvissu um skráningu félagsins á kauphöll í Lundúnum. Actavis hefur um langa hríð unnið að undirbúningi skráningar í Lundúnum og gera má ráð fyrir að skref í þá átt verði stigin fljótlega. Fjárfestar í Bretlandi eru hins vegar varkárari en þeir íslensku og verð hlutabréfa þar er töluvert lægra en hér á landi. Þetta þýðir að nokkur hætta er á því að hlutabréfaverð í Actavis lækki þegar félagið verður skráð í Lundúnum. Verður 2005 líka ævintýraár? Þótt ekki gæti neinnar svartsýni hjá sérfræðingum um árið sem nú er að hefjast þorir enginn að spá því að hlutabréfamarkaðurinn verði jafngjöfull í ár og á síðasta ári. Reyndar gat enginn spáð fyrir um þær miklu hækkanir sem áttu sér stað í fyrra en ljóst er að varkárnin er miklum mun meiri nú. Miklar væntingar eru þegar bundnar í hlutabréfaverð. Það þýðir að svigrúm til mistaka er ekki mikið. Ef hin stóru verkefni gefa lítið af sér, eða ef langan tíma tekur að hemja þann rekstur sem íslensk fyrirtæki hafa tekið yfir, getur það orðið mjög kostnaðarsamt bæði fyrir íslensku fyrirtækin og íslenska fjárfesta. Spár Landsbanka og Íslandsbanka gera ráð fyrir miklum hagnaði í rekstri fyrirtækja á þessu ári en ef þær spár ganga ekki eftir er ljóst að forsendur núverandi verðlagningar á hlutabréfum eru brostnar.