Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar 12. ágúst 2025 11:00 Í skoðanagrein á Vísi 11. ágúst leggur hæstaréttarlögmaður Einar Hugi Bjarnason til harðari refsingu fyrir svokallaðar „umgengnistálmanir“. Hann málar einhliða mynd af því að forsjárforeldri – í langflestum tilvikum móðirin – misnoti vald sitt til að hindra að hitt foreldrið umgangist barnið. Greinin gefur lítið sem ekkert rými fyrir þá staðreynd að í fjölda tilfella byggjast takmarkanir á umgengni á því að verja barn og móður þess gegn ofbeldi, vanrækslu eða andlegum skaða af hálfu hins foreldrisins. Þetta er orðræða sem hefur lengi verið notuð til að veikja stöðu þeirra sem standa í fremstu víglínu til að vernda börnin sín – oftast mæðra. Með því að fjarlægja af vettvangi umfjöllunar mikilvægustu spurninguna – hvers vegna ákveður foreldri að skilja við hitt og takmarka umgengni? – stuðlar höfundur að pólitískri og lagalegri frásögn sem útilokar helming sögunnar. Eitt af því sem vantar sárlega í umræðu af þessu tagi er að hlusta á sögur þeirra barna – nú fullorðinna einstaklinga – sem hafa upplifað að verða hollustuneytt af feðrum (og stundum mæðrum) sínum og bandamönnum þeirra innan kerfisins. Þar má nefna fagfólk eins og lögmenn, ráðgjafa og jafnvel starfsmenn opinberra stofnana sem hafa tekið þátt í að þóknast valdinu og endurtaka gaslýsingu og áróður gegn mæðrum. Þessar reynslusögur sýna hvernig kerfið getur orðið samsekt í andlegu og kerfisbundnu ofbeldi gagnvart börnum, með þeim afleiðingum að þau missa raunverulegt valfrelsi og tengsl við það foreldri sem verndaði þau. Saga sem endurtekur sig aftur og aftur – líka árið 2025 – er hvernig börn eru notuð sem vopn til að halda konum á “sínum stað” . Þau eru gerð að tæki til að lama mæður, kúga þær, gera þær -örvilnaðar og hræddar um örlög afkvæma sinna. Með þessu eru þau mótuð í samræmi við vilja feðra sem hafa oftast yfirburðastöðu innan valdakerfisins. Börn sækja eðlilega í það hlutverk að bjarga og styðja – og þá oft það foreldri sem virkar út á við hafa yfirburði í félagslegri gaslýsingu í kerfinu. Þannig er traust barnsins nýtt sem áróðursstólpar í baráttu sem ætti aldrei að eiga sér stað á kostnað öryggis þess. Fagleg ábyrgð og siðareglur Samkvæmt 2. gr. siðareglna Lögmannafélags Íslands ber lögmönnum að gæta þess að framkoma þeirra og tjáning í opinberri umræðu skaði ekki traust almennings á réttarkerfinu eða lögmannastéttinni. Þeir skulu sýna sanngirni, hlutleysi og virðingu fyrir mannréttindum. Þegar lögmaður með hæstaréttarréttindi – sem nýtur trausts og aðgangs að æðsta dómsstigi landsins – notar fjölmiðlavettvang til að leggja til harðari viðurlög án þess að setja öryggi barna í forgrunn, vakna alvarlegar spurningar um hlutleysi hans í dómsmáli af þessu tagi. Það er erfitt að sjá hvernig slík opinber afstaða gæti samrýmst kröfum um óvilhallan dómara eða lögmann í málum þar sem konur og börn hafa orðið fyrir ofbeldi. Kerfisbundið vandamál í litlu samfélagi Ísland er lítið samfélag þar sem valdatengsl og persónuleg tengslanet geta haft endanleg áhrif á úrslit mála. Í slíkum aðstæðum er tvöfalt mikilvægara að þeir sem starfa innan réttarkerfisins fylgi lögum, siðareglum og alþjóðlegum mannréttindaskuldbindingum af fyllstu nákvæmni. Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna, sem hefur lagagildi á Íslandi, kveður á um að í öllum ákvörðunum sem varða börn skuli það sem barni er fyrir bestu vera í fyrirrúmi . Barnalög nr. 76/2003 staðfesta þetta. Þegar frásögn um „tálmanir“ er sett fram án þess að meta hvort þær hafi verið nauðsynlegar til að vernda barnið, er, brotið gegn þessum grundvallarviðmiðum. Litið samfélagi eins og Íslandi býðst einstakt tækifæri til að vera í fararbroddi réttlætis og mannréttinda. Smæðin þýðir að breytingar geta átt sér stað hratt og að lögmenn, dómarar og stjórnvöld geta haft bein áhrif á menningu réttarkerfisins. Ef farið væri eftir þeim lögum og siðareglum sem þegar eru til staðar – og ef valdsækni og kerfiseinelti væri fyrirlitið í stað þess að viðgangast – gæti Ísland verið fyrirmyndarland í vernd barna og sanngirni í fjölskyldumálum. Valdaveiki og kerfisofbeldi sem kerfisvandamál „Kerfisofbeldi“ birtist þegar stofnanir og fagfólk nota vald sitt til að þrýsta á eða brjóta niður einstaklinga sem storka ríkjandi frásögn. Í forsjár- og umgengnismálum getur þetta þýtt að móðir sem ver barnið sitt gegn föður með sögu um ofbeldi og kúgun, er stimpluð sem „tálmari“ og sett undir aukinn lagalegan þrýsting. Þegar áhrifamiklir lögmenn endurtaka þessa frásögn í fjölmiðlum án gagnrýnnar greiningar, styrkja þeir kerfiseineltið og senda skýr skilaboð um að valdakerfið stendur með þeim sem beita ofbeldi – ekki þeim sem vernda börn fyrir ofbeldi Hvað þarf að gerast? Dómsmálaráðuneytið ætti að skoða hvort opinber ummæli hæstaréttarlögmannsins í þessu máli samrýmist siðareglum og ábyrgðarstöðu hans. Lögmannafélag Íslands ætti að kanna hvort þessi ummæli dragi úr trausti til stéttarinnar. Almenningur þarf að krefjast þess að lagaleg umræða um umgengnisrétt taki mið af heildarmynd – þar á meðal ástæðum takmarkana – áður en kallað er eftir harðari refsingum. Réttlæti felst ekki í því að verja kerfið fyrir gagnrýni, heldur í því að tryggja að hvert barn fái að alast upp í öruggu, kærleiksríku og virðingarríku umhverfi. Ef Ísland ætlar að vera fyrirmynd í réttlæti, þá þarf það að hefjast á því að þeir sem hafa mestu völdin innan réttarkerfisins beiti þeim af sanngirni, hlutleysi og mannúð – ekki með því að kynda undir hatri og mismunun. https://www.lmfi.is/um-lmfi/log-og-reglur-um-logmenn/sidareglur-logmanna https://www.althingi.is/lagas/nuna/2003076.html Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölskyldumál Lögmennska Mest lesið Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Í skoðanagrein á Vísi 11. ágúst leggur hæstaréttarlögmaður Einar Hugi Bjarnason til harðari refsingu fyrir svokallaðar „umgengnistálmanir“. Hann málar einhliða mynd af því að forsjárforeldri – í langflestum tilvikum móðirin – misnoti vald sitt til að hindra að hitt foreldrið umgangist barnið. Greinin gefur lítið sem ekkert rými fyrir þá staðreynd að í fjölda tilfella byggjast takmarkanir á umgengni á því að verja barn og móður þess gegn ofbeldi, vanrækslu eða andlegum skaða af hálfu hins foreldrisins. Þetta er orðræða sem hefur lengi verið notuð til að veikja stöðu þeirra sem standa í fremstu víglínu til að vernda börnin sín – oftast mæðra. Með því að fjarlægja af vettvangi umfjöllunar mikilvægustu spurninguna – hvers vegna ákveður foreldri að skilja við hitt og takmarka umgengni? – stuðlar höfundur að pólitískri og lagalegri frásögn sem útilokar helming sögunnar. Eitt af því sem vantar sárlega í umræðu af þessu tagi er að hlusta á sögur þeirra barna – nú fullorðinna einstaklinga – sem hafa upplifað að verða hollustuneytt af feðrum (og stundum mæðrum) sínum og bandamönnum þeirra innan kerfisins. Þar má nefna fagfólk eins og lögmenn, ráðgjafa og jafnvel starfsmenn opinberra stofnana sem hafa tekið þátt í að þóknast valdinu og endurtaka gaslýsingu og áróður gegn mæðrum. Þessar reynslusögur sýna hvernig kerfið getur orðið samsekt í andlegu og kerfisbundnu ofbeldi gagnvart börnum, með þeim afleiðingum að þau missa raunverulegt valfrelsi og tengsl við það foreldri sem verndaði þau. Saga sem endurtekur sig aftur og aftur – líka árið 2025 – er hvernig börn eru notuð sem vopn til að halda konum á “sínum stað” . Þau eru gerð að tæki til að lama mæður, kúga þær, gera þær -örvilnaðar og hræddar um örlög afkvæma sinna. Með þessu eru þau mótuð í samræmi við vilja feðra sem hafa oftast yfirburðastöðu innan valdakerfisins. Börn sækja eðlilega í það hlutverk að bjarga og styðja – og þá oft það foreldri sem virkar út á við hafa yfirburði í félagslegri gaslýsingu í kerfinu. Þannig er traust barnsins nýtt sem áróðursstólpar í baráttu sem ætti aldrei að eiga sér stað á kostnað öryggis þess. Fagleg ábyrgð og siðareglur Samkvæmt 2. gr. siðareglna Lögmannafélags Íslands ber lögmönnum að gæta þess að framkoma þeirra og tjáning í opinberri umræðu skaði ekki traust almennings á réttarkerfinu eða lögmannastéttinni. Þeir skulu sýna sanngirni, hlutleysi og virðingu fyrir mannréttindum. Þegar lögmaður með hæstaréttarréttindi – sem nýtur trausts og aðgangs að æðsta dómsstigi landsins – notar fjölmiðlavettvang til að leggja til harðari viðurlög án þess að setja öryggi barna í forgrunn, vakna alvarlegar spurningar um hlutleysi hans í dómsmáli af þessu tagi. Það er erfitt að sjá hvernig slík opinber afstaða gæti samrýmst kröfum um óvilhallan dómara eða lögmann í málum þar sem konur og börn hafa orðið fyrir ofbeldi. Kerfisbundið vandamál í litlu samfélagi Ísland er lítið samfélag þar sem valdatengsl og persónuleg tengslanet geta haft endanleg áhrif á úrslit mála. Í slíkum aðstæðum er tvöfalt mikilvægara að þeir sem starfa innan réttarkerfisins fylgi lögum, siðareglum og alþjóðlegum mannréttindaskuldbindingum af fyllstu nákvæmni. Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna, sem hefur lagagildi á Íslandi, kveður á um að í öllum ákvörðunum sem varða börn skuli það sem barni er fyrir bestu vera í fyrirrúmi . Barnalög nr. 76/2003 staðfesta þetta. Þegar frásögn um „tálmanir“ er sett fram án þess að meta hvort þær hafi verið nauðsynlegar til að vernda barnið, er, brotið gegn þessum grundvallarviðmiðum. Litið samfélagi eins og Íslandi býðst einstakt tækifæri til að vera í fararbroddi réttlætis og mannréttinda. Smæðin þýðir að breytingar geta átt sér stað hratt og að lögmenn, dómarar og stjórnvöld geta haft bein áhrif á menningu réttarkerfisins. Ef farið væri eftir þeim lögum og siðareglum sem þegar eru til staðar – og ef valdsækni og kerfiseinelti væri fyrirlitið í stað þess að viðgangast – gæti Ísland verið fyrirmyndarland í vernd barna og sanngirni í fjölskyldumálum. Valdaveiki og kerfisofbeldi sem kerfisvandamál „Kerfisofbeldi“ birtist þegar stofnanir og fagfólk nota vald sitt til að þrýsta á eða brjóta niður einstaklinga sem storka ríkjandi frásögn. Í forsjár- og umgengnismálum getur þetta þýtt að móðir sem ver barnið sitt gegn föður með sögu um ofbeldi og kúgun, er stimpluð sem „tálmari“ og sett undir aukinn lagalegan þrýsting. Þegar áhrifamiklir lögmenn endurtaka þessa frásögn í fjölmiðlum án gagnrýnnar greiningar, styrkja þeir kerfiseineltið og senda skýr skilaboð um að valdakerfið stendur með þeim sem beita ofbeldi – ekki þeim sem vernda börn fyrir ofbeldi Hvað þarf að gerast? Dómsmálaráðuneytið ætti að skoða hvort opinber ummæli hæstaréttarlögmannsins í þessu máli samrýmist siðareglum og ábyrgðarstöðu hans. Lögmannafélag Íslands ætti að kanna hvort þessi ummæli dragi úr trausti til stéttarinnar. Almenningur þarf að krefjast þess að lagaleg umræða um umgengnisrétt taki mið af heildarmynd – þar á meðal ástæðum takmarkana – áður en kallað er eftir harðari refsingum. Réttlæti felst ekki í því að verja kerfið fyrir gagnrýni, heldur í því að tryggja að hvert barn fái að alast upp í öruggu, kærleiksríku og virðingarríku umhverfi. Ef Ísland ætlar að vera fyrirmynd í réttlæti, þá þarf það að hefjast á því að þeir sem hafa mestu völdin innan réttarkerfisins beiti þeim af sanngirni, hlutleysi og mannúð – ekki með því að kynda undir hatri og mismunun. https://www.lmfi.is/um-lmfi/log-og-reglur-um-logmenn/sidareglur-logmanna https://www.althingi.is/lagas/nuna/2003076.html Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun