Áður en íslenskan leysist upp Gamithra Marga skrifar 13. maí 2025 11:02 Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk tunga Innflytjendamál Mest lesið Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir Skoðun ,,Mig langar svo bara að geta kennt þessum 25 börnum“ Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir Skoðun Sköpum samfélag fyrir börn Gunnar Salvarsson Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Sköpum samfélag fyrir börn Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir skrifar Skoðun Viltu hafa jákvæð áhrif þegar þú ferðast? Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir skrifar Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason skrifar Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Gegn áætluðu kílómetragjaldi stjórnvalda á bifhjól Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Tillaga um hærri vörugjöld á mótorhjól er skref aftur á bak Unnar Már Magnússon skrifar Skoðun Hvernig hugsar þú um hreint vatn? Lovísa Árnadóttir skrifar Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun Blóðmerar - skeytingarleysi hinna þriggja valda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Krefjandi tímar í veitingageiranum Einar Bárðarson skrifar Skoðun Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Silfurfat Samfylkingarinnar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK.
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar