Orkumál - samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 21. febrúar 2024 10:31 Nú um stundir birtist orkan í iðrum jarðar okkur sem eyðingarafl sem ógnar framtíðarbúsetu í Grindavík og ef til vill víðar. Þessi sama orka er hins vegar ein helsta forsenda þess samfélags sem við höfum sameinast um að halda uppi. Án hitaveitu og rafmagns væri enginn nútími í þessu fallega en oft erfiða landi okkar. Þessi frumskilyrði þjóðlífsins geyma þannig ómetanleg verðmæti. Og hvarvetna sem verðmæti er að finna er ágirndin jafnan skammt undan. Nú stendur samfélagið frammi fyrir því að verja þessi verðmæti til framtíðar, almenningi til heilla. Frá því ég tók við embætti forseta Alþýðusambands Íslands hef ég vakið máls á því að samfélag okkar standi á krossgötum. Það á við um margvíslega grunnþjónustu sem í raun varðar samband borgaranna og ríkisvaldsins. Nú er svo komið að ríkið virðist ekki ráða við að starfrækja mörg þeirra kerfa sem samfélagið treystir á. Almenningur heldur uppi kerfum þessum með framlagi sínu til samneyslunnar og þegar ríkisvaldið reynist ekki fært um að standa við sinn hluta sáttmálans og þær tryggingar sem honum fylgja er hætta á ferð. Biðlista í heilbrigðiskerfinu þekkja allir, gamalt fólk sætir hreppaflutningi sökum skorts á hjúkrunarrýmum og vandséð er að samfélag, sem ekki er fært um að halda uppi réttarvörslukerfi með þeim afleiðingum að dómar vegna alvarlegra afbrota fyrnast og fullnusta refsinga fer ekki fram, sé á réttri leið. Einkavædd vindorka Ég tel sýnt að þjóðin standi einnig á krossgötum hvað auðlindir og orkumál varðar; rafmagn, kalt vatn, vind og jarðvarma. Reynist íslenskir stjórnmálamenn ekki færir um að vernda almannahagsmuni verða gríðarleg verðmæti afhent útvöldum en eftir stendur þá þjóðin, hlunnfarin eina ferðina enn. Nærtækt er að horfa til þeirrar einkavæðingar sem fram hefur farið hér á landi á sviði framleiðslu og smásölu raforku í samræmi við tilskipanir Evrópusambandsins (ESB). Nú stendur til að taka næsta skref á braut þeirrar einkavæðingar með nýtingu vindorku. Í fyrirliggjandi frumvarpi um þetta stórmál er ekkert að finna um hvernig ráðstafa eigi arði af þessari auðlind til þjóðarinnar. Ég hef í fyrri grein (Vindorka í þágu hverra?) bent á að greinilega sé stefnt að því að koma hér á sams konar stjórnsýslulegum óskapnaði og tókst að innleiða varðandi sjókvíaeldi. Landið undir risastóru vindmyllurnar verður hins vegar afar verðmætt og þau fyrirtæki sem framleiða þessa orku munu hafa sjálfdæmi um að ráðstafa henni. Þannig verða stigin frekari skref í átt að „markaðsumhverfi” líku því sem þekkist á meginlandi Evrópu þó svo að aðstæður hér á eyju í norðurhöfum séu allt aðrar en þar. Horfið orkuöryggi Vaxandi ásókn í auðlindir þjóðarinnar hlýtur í þessu ljósi að vera áhyggjuefni sem kallar á einarða varðstöðu um almannahag. Hér er ástæða til að staldra við stóraukna spurn eftir raforku í landinu og þá staðreynd að Landsvirkjun ber ekki lengur ábyrgð á orkuöryggi heimila og minni fyrirtækja. Þau öryggismál eru í höndum stjórnmálamanna og verða einungis tryggð með lögum. Með öðrum orðum ógnar vaxandi eftirspurn raforkuöryggi heimila og smærri fyrirtækja á allra næstu árum og engin kerfislæg trygging er fyrir því að stórnotendur gangi ekki fyrir um raforku á kostnað þeirra. Eftir uppgjöf í desember er nú boðuð önnur atlaga á Alþingi að frumvarpi um orkulög til að bregðast við þessari fráleitu stöðu. Verður fróðlegt að fylgjast með þeirri umræðu og hvort þingheimur hafi burði til að leiða málið til farsælla lykta. Sú staðreynd að frumvarpið er talið nauðsynlegt vegna yfirvofandi neyðarástands er tæpast til marks um framsýni og samfélagsvitund. Félagsleg gæði afhent einkaframtakinu Vandséð er að sú einkavæðing sem þegar hefur farið fram á sviði orkumála hafi komið þjóðinni til góða og er nærtækt að horfa til Suðurnesja í því efni. Nú þegar ákveðið hefur verið að halda áfram á þeirri glötunarbraut með vindorkufrumvarpi er mikilvægt að almenningur geri sér ljóst að stefna stjórnvalda er ekki sú að þjóðin njóti afraksturs af auðlindinni. Um leið munu fyrirtæki sem framleiða þessa orku hafa það markmið eitt að hámarka gróða sinn. Vindorkan mun að óbreyttu ekki auka raforkuöryggi eða halda aftur af verðhækkunum til almennings og minni fyrirtækja. Stærðarhagkvæmni á einkamarkaði mun ráða ferð og stórnotendur ganga fyrir. Komi ekki til pólitískra inngripa verða almannahagsmunir fyrir borð bornir. Þau gæði sem þjóðin hefur notið til þessa í formi fremur ódýrrar og öruggrar orku munu heyra sögunni til. Missum ekki sjónar á því grundvallaratriði að stefnan er sú að einkaaðilar taki yfir þau félagslegu gæði sem eru forsenda lífs þjóðarinnar í landinu. „Snjall-mælarnir” sem skrá orkunotkun okkar eru lykilatriði í að unnt sé að selja þessi gæði samkvæmt lögmálum markaðarins. Á meginlandi Evrópu stundar fólk stórþvotta og sturtuböð að næturlagi þegar orkuverð er lægra en ella. Nú eru teknar að birtast auglýsingar hér á landi þar sem athygli er vakin á þeim dásemdum sparnaðar sem standa raforkunotendum til boða leggist þeir í slíkt næturbrölt. Er sjálfgefið að markaðsöflin stýri atferli okkar? „Arðsemiskrafan” og lífsgæðin Landið undir fótum okkar mun ekki einungis margfaldast í verði sökum vindmylluvæðingar. Kalda vatnið sem það geymir mun einnig aukast að verðmæti eftir því sem ásókn í það eykst m.a. sökum landkvíaeldis þar sem fyrir liggja áform á geigvænlegum kvarða. Skipuleg uppkaup fjármagnsafla á landi munu stóraukast. „Arðsemiskrafan” mun hljóma sem aldrei fyrr. Er hún líkleg til að bæta lífið í landinu? Allt ber að sama brunni; samfélag okkar stendur á krossgötum. Munu íslenskir stjórnmálamenn reynast þess megnugir að standa vörð um hagsmuni þjóðarinnar eða bíður hennar lífskjaraskerðing sökum fálætis þeirra? Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson Orkumál Vindorka Mest lesið Að mása sig hása til að tefja Skoðun Kaldar kveðjur frá Íslandi - á meðan Hörmungarnar halda áfram Hjálmtýr Heiðdal,Yousef Ingi Tamimi,Magnús Magnússon Skoðun Skýr og lausnamiðuð afstaða Framsóknar til veiðigjalda Ingibjörg Isaksen Skoðun Sál hvers samfélags birtist skýrast í því hvernig það annast börnin sín Diljá Ámundadóttir Zoëga Skoðun Samráðsdagar á Kjalarnesi Ævar Harðarson Skoðun Um styttingu vinnuvikunnar í leikskólum Reykjavíkurborgar, ákall um leiðréttingu Anna Margrét Ólafsdóttir,Hafdís Svansdóttir,Jónína Einarsdóttir Skoðun Sparnaðarráð fyrir ferðalagið Svandís Edda Jónudóttir Skoðun Hvers vegna var Úlfar rekinn? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn ferðaþjónustu bænda Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir Skoðun Gangast við mistökum Júlíus Birgir Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Sparnaðarráð fyrir ferðalagið Svandís Edda Jónudóttir skrifar Skoðun Sál hvers samfélags birtist skýrast í því hvernig það annast börnin sín Diljá Ámundadóttir Zoëga skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá Íslandi - á meðan Hörmungarnar halda áfram Hjálmtýr Heiðdal,Yousef Ingi Tamimi,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Samráðsdagar á Kjalarnesi Ævar Harðarson skrifar Skoðun Skýr og lausnamiðuð afstaða Framsóknar til veiðigjalda Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að mása sig hása til að tefja skrifar Skoðun Sjónarspil í Istanbul Gunnar Pálsson skrifar Skoðun Að vilja meira og meira, meira í dag en í gær Harpa Fönn Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Sjálfboðaliðinn er hornsteinninn Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Kallað eftir málefnalegri umræðu um kröfur um íslenskukunnáttu Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Gangast við mistökum Júlíus Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Um styttingu vinnuvikunnar í leikskólum Reykjavíkurborgar, ákall um leiðréttingu Anna Margrét Ólafsdóttir,Hafdís Svansdóttir,Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn ferðaþjónustu bænda Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Að apa eða skapa Rósa Dögg Ægisdóttir skrifar Skoðun Að reyna að „tímasetja“ markaðinn - er það góð strategía? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Lífsnauðsynlegt aðgengi Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna var Úlfar rekinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Eru forsætisráðherra og ríkisstjórn hrædd við vilja fólksins; lýðræðið? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Þegar við ætluðum að hitta Farage - Á Ísland að ganga í ESB? Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun Sama steypan Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi gagnvart eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að taka ekki mark á sjálfum sér Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri borg Alexandra Briem skrifar Skoðun Að eiga sæti við borðið Grímur Grímsson skrifar Skoðun Hagnaðurinn sem við afsölum okkur: Af hverju salan á Íslandsbanka er samfélagslegt glapræði Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Íþróttir eru lykilinn Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Framtíð safna í ferðaþjónustu Guðrún D. Whitehead skrifar Skoðun Munu Ísraelsmenn sprengja bifreið páfa í loft upp? Einar Baldvin Árnason skrifar Skoðun Að skapa framtíð úr fortíð Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Tími til umbóta í byggingareftirliti Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Sjá meira
Nú um stundir birtist orkan í iðrum jarðar okkur sem eyðingarafl sem ógnar framtíðarbúsetu í Grindavík og ef til vill víðar. Þessi sama orka er hins vegar ein helsta forsenda þess samfélags sem við höfum sameinast um að halda uppi. Án hitaveitu og rafmagns væri enginn nútími í þessu fallega en oft erfiða landi okkar. Þessi frumskilyrði þjóðlífsins geyma þannig ómetanleg verðmæti. Og hvarvetna sem verðmæti er að finna er ágirndin jafnan skammt undan. Nú stendur samfélagið frammi fyrir því að verja þessi verðmæti til framtíðar, almenningi til heilla. Frá því ég tók við embætti forseta Alþýðusambands Íslands hef ég vakið máls á því að samfélag okkar standi á krossgötum. Það á við um margvíslega grunnþjónustu sem í raun varðar samband borgaranna og ríkisvaldsins. Nú er svo komið að ríkið virðist ekki ráða við að starfrækja mörg þeirra kerfa sem samfélagið treystir á. Almenningur heldur uppi kerfum þessum með framlagi sínu til samneyslunnar og þegar ríkisvaldið reynist ekki fært um að standa við sinn hluta sáttmálans og þær tryggingar sem honum fylgja er hætta á ferð. Biðlista í heilbrigðiskerfinu þekkja allir, gamalt fólk sætir hreppaflutningi sökum skorts á hjúkrunarrýmum og vandséð er að samfélag, sem ekki er fært um að halda uppi réttarvörslukerfi með þeim afleiðingum að dómar vegna alvarlegra afbrota fyrnast og fullnusta refsinga fer ekki fram, sé á réttri leið. Einkavædd vindorka Ég tel sýnt að þjóðin standi einnig á krossgötum hvað auðlindir og orkumál varðar; rafmagn, kalt vatn, vind og jarðvarma. Reynist íslenskir stjórnmálamenn ekki færir um að vernda almannahagsmuni verða gríðarleg verðmæti afhent útvöldum en eftir stendur þá þjóðin, hlunnfarin eina ferðina enn. Nærtækt er að horfa til þeirrar einkavæðingar sem fram hefur farið hér á landi á sviði framleiðslu og smásölu raforku í samræmi við tilskipanir Evrópusambandsins (ESB). Nú stendur til að taka næsta skref á braut þeirrar einkavæðingar með nýtingu vindorku. Í fyrirliggjandi frumvarpi um þetta stórmál er ekkert að finna um hvernig ráðstafa eigi arði af þessari auðlind til þjóðarinnar. Ég hef í fyrri grein (Vindorka í þágu hverra?) bent á að greinilega sé stefnt að því að koma hér á sams konar stjórnsýslulegum óskapnaði og tókst að innleiða varðandi sjókvíaeldi. Landið undir risastóru vindmyllurnar verður hins vegar afar verðmætt og þau fyrirtæki sem framleiða þessa orku munu hafa sjálfdæmi um að ráðstafa henni. Þannig verða stigin frekari skref í átt að „markaðsumhverfi” líku því sem þekkist á meginlandi Evrópu þó svo að aðstæður hér á eyju í norðurhöfum séu allt aðrar en þar. Horfið orkuöryggi Vaxandi ásókn í auðlindir þjóðarinnar hlýtur í þessu ljósi að vera áhyggjuefni sem kallar á einarða varðstöðu um almannahag. Hér er ástæða til að staldra við stóraukna spurn eftir raforku í landinu og þá staðreynd að Landsvirkjun ber ekki lengur ábyrgð á orkuöryggi heimila og minni fyrirtækja. Þau öryggismál eru í höndum stjórnmálamanna og verða einungis tryggð með lögum. Með öðrum orðum ógnar vaxandi eftirspurn raforkuöryggi heimila og smærri fyrirtækja á allra næstu árum og engin kerfislæg trygging er fyrir því að stórnotendur gangi ekki fyrir um raforku á kostnað þeirra. Eftir uppgjöf í desember er nú boðuð önnur atlaga á Alþingi að frumvarpi um orkulög til að bregðast við þessari fráleitu stöðu. Verður fróðlegt að fylgjast með þeirri umræðu og hvort þingheimur hafi burði til að leiða málið til farsælla lykta. Sú staðreynd að frumvarpið er talið nauðsynlegt vegna yfirvofandi neyðarástands er tæpast til marks um framsýni og samfélagsvitund. Félagsleg gæði afhent einkaframtakinu Vandséð er að sú einkavæðing sem þegar hefur farið fram á sviði orkumála hafi komið þjóðinni til góða og er nærtækt að horfa til Suðurnesja í því efni. Nú þegar ákveðið hefur verið að halda áfram á þeirri glötunarbraut með vindorkufrumvarpi er mikilvægt að almenningur geri sér ljóst að stefna stjórnvalda er ekki sú að þjóðin njóti afraksturs af auðlindinni. Um leið munu fyrirtæki sem framleiða þessa orku hafa það markmið eitt að hámarka gróða sinn. Vindorkan mun að óbreyttu ekki auka raforkuöryggi eða halda aftur af verðhækkunum til almennings og minni fyrirtækja. Stærðarhagkvæmni á einkamarkaði mun ráða ferð og stórnotendur ganga fyrir. Komi ekki til pólitískra inngripa verða almannahagsmunir fyrir borð bornir. Þau gæði sem þjóðin hefur notið til þessa í formi fremur ódýrrar og öruggrar orku munu heyra sögunni til. Missum ekki sjónar á því grundvallaratriði að stefnan er sú að einkaaðilar taki yfir þau félagslegu gæði sem eru forsenda lífs þjóðarinnar í landinu. „Snjall-mælarnir” sem skrá orkunotkun okkar eru lykilatriði í að unnt sé að selja þessi gæði samkvæmt lögmálum markaðarins. Á meginlandi Evrópu stundar fólk stórþvotta og sturtuböð að næturlagi þegar orkuverð er lægra en ella. Nú eru teknar að birtast auglýsingar hér á landi þar sem athygli er vakin á þeim dásemdum sparnaðar sem standa raforkunotendum til boða leggist þeir í slíkt næturbrölt. Er sjálfgefið að markaðsöflin stýri atferli okkar? „Arðsemiskrafan” og lífsgæðin Landið undir fótum okkar mun ekki einungis margfaldast í verði sökum vindmylluvæðingar. Kalda vatnið sem það geymir mun einnig aukast að verðmæti eftir því sem ásókn í það eykst m.a. sökum landkvíaeldis þar sem fyrir liggja áform á geigvænlegum kvarða. Skipuleg uppkaup fjármagnsafla á landi munu stóraukast. „Arðsemiskrafan” mun hljóma sem aldrei fyrr. Er hún líkleg til að bæta lífið í landinu? Allt ber að sama brunni; samfélag okkar stendur á krossgötum. Munu íslenskir stjórnmálamenn reynast þess megnugir að standa vörð um hagsmuni þjóðarinnar eða bíður hennar lífskjaraskerðing sökum fálætis þeirra? Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands.
Kaldar kveðjur frá Íslandi - á meðan Hörmungarnar halda áfram Hjálmtýr Heiðdal,Yousef Ingi Tamimi,Magnús Magnússon Skoðun
Sál hvers samfélags birtist skýrast í því hvernig það annast börnin sín Diljá Ámundadóttir Zoëga Skoðun
Um styttingu vinnuvikunnar í leikskólum Reykjavíkurborgar, ákall um leiðréttingu Anna Margrét Ólafsdóttir,Hafdís Svansdóttir,Jónína Einarsdóttir Skoðun
Skoðun Sál hvers samfélags birtist skýrast í því hvernig það annast börnin sín Diljá Ámundadóttir Zoëga skrifar
Skoðun Kaldar kveðjur frá Íslandi - á meðan Hörmungarnar halda áfram Hjálmtýr Heiðdal,Yousef Ingi Tamimi,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Kallað eftir málefnalegri umræðu um kröfur um íslenskukunnáttu Eiríkur Rögnvaldsson skrifar
Skoðun Um styttingu vinnuvikunnar í leikskólum Reykjavíkurborgar, ákall um leiðréttingu Anna Margrét Ólafsdóttir,Hafdís Svansdóttir,Jónína Einarsdóttir skrifar
Skoðun Eru forsætisráðherra og ríkisstjórn hrædd við vilja fólksins; lýðræðið? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Hagnaðurinn sem við afsölum okkur: Af hverju salan á Íslandsbanka er samfélagslegt glapræði Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Kaldar kveðjur frá Íslandi - á meðan Hörmungarnar halda áfram Hjálmtýr Heiðdal,Yousef Ingi Tamimi,Magnús Magnússon Skoðun
Sál hvers samfélags birtist skýrast í því hvernig það annast börnin sín Diljá Ámundadóttir Zoëga Skoðun
Um styttingu vinnuvikunnar í leikskólum Reykjavíkurborgar, ákall um leiðréttingu Anna Margrét Ólafsdóttir,Hafdís Svansdóttir,Jónína Einarsdóttir Skoðun