Hver er ráðherra stafrænnar innleiðingar? Rósa María Hjörvar skrifar 10. janúar 2024 13:41 Framtíðin er stafræn. Ef einhver skyldi efast um það þarf bara að fletta upp í nýjustu stefnumótun hinna ýmsu stofnana eða hlusta á hátíðarræður stjórnmálamanna. Og stafræna byltingin er ekki bara í orði. Undanfarna mánuði hefur þróunin verið á blússandi siglingu og varla sú þjónusta eða stofnun sem ekki fyrirfinnst í stafrænu formi í upphafi þessa nýja árs. En það eru ýmsar blikur á lofti. Rafrænu skilríkin sem áttu að vera lykillinn að stafrænni framtíð eru ekki aðgengileg öllum. Raunar eru margir fötlunnarhópar sem geta ekki nýtt sér þessi nýju skilríki. Kærunefnd jafnréttismála, sendi í nóvember á síðasta ári frá sér úrskurð sem staðfesti að Arion banki og Auðkenni hefði verið óheimilt að neita fatlaðri konu um rafræn skilríki. Ítrekað gerist að að fötluðu fólki er neitað um þessi skilríki eða að það einfaldlega geti ekki nýtt sér þau og missir þannig aðgang að lykilþjónustu sem áður var aðgengileg. Stafræna byltingin bætir þannig við hindrunum fyrir fatlað fólk eins og staðan er í dag, hún ryður þeim ekki úr vegi. Þótt þessi tiltekni vandi gæti virst afmarkaður er hann það ekki. Hann er til marks um skort á taumhaldi á þessari stærstu umbreytingu okkar tíma. Hann er kanarífuglinn í kolanámunni sem sýnir það svo glöggt að okkur hefur ekki tekist að stjórna þessari tæknibyltingu heldur hefur tæknin fengið að ráða ferðinni. Tæknin ber með sér ótrúleg tækifæri. Með henni er hægt að brúa bil sem fyrir bara örfáum árum hefði verið óhugsandi að þvera. Hvort sem það varðar fötlun, fjarlægð eða félagslega stöðu hefur þessi tækni þann eiginleika að geta jafnað stöðu fólks og aðgengi að samfélagi okkar. Staðan er hins vegar sú að við erum á hraðferð í ranga átt, og stórir hópar upplifa minna aðgengi að því samfélagi sem þeir búa í. Þetta á við um fjölbreyttan hóp fatlaðs fólks, en líka eldri borgara og þá sem vegna félagslegrar stöðu hafa ekki sömu tök á að tileinka sér tækni. Það eru einmitt þeir hópar sem tæknin átti að byggja brú til. Við erum að kasta barninu út með baðvatninu. Í flýtinum við að innleiða ný kerfi til að auka hraða og hagræðingu er ekki aðeins dregið úr fyrri þjónustuleiðum heldur eru þær oft alfarið afnumdar. Því er æ sjaldséðara að hægt sé að fá aðstoð frá lifandi manneskju og inngangnum að stafrænu leiðunum er svo örugglega gætt að fólk kemst oft ekki inn í þjónustugáttina. Sannleikurinn er sá að þröngur hópur úr tækni og viðskiptageiranum hefur slegið taktinn í þróuninni, hópur sem hefur ekki innsýn í eða sýn á samfélagið sem heild eða hugmyndir um aukin jöfnuð eða almenn gæði. Því hefur öll áhersla verið lögð á hagræðingu og aukna þjónustu fyrir meðaljóninn og allir aðrir mætt afgangi. Fólk efast oft um ágæti stjórnmálamanna. En hér birtist skýrt hvert hlutverk þeirra er í samfélagsskipan okkar. Það er stjórnmálanna að leiða og beisla þá þróun sem á sér stað og beina henni í þann farveg sem er samfélaginu fyrir bestu. Það er ekki hlutverk tæknimanna, né heldur viðskiptafræðinga – þeir sinna öðrum skyldum. Það hefur svo sem ekki skort á áhuga hjá stjórnmálamönnum og margir hafa lofað þessa byltingu. Lagt áherslu á hana, skipað starfshópa um hana og gefið út skýrslur. En enginn hefur stigið inn til ábyrgðar og það er kannski ekkert skrýtið. Eins og er þá er hún; tækniþróunin á forræði allra ráðuneyta. Hún fellur undir fjármála- og efnahagsráðuneytið þegar átt er við stafræn samskipti hins opinbera, en við félags- og vinnumarkaðsráðuneyti þegar um er að ræða samskipti við fatlað fólk. Hún heyrir undir háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti hvað varðar háskóla og nýsköpun, en menningar- og viðskiptaráðuneyti þegar við ræðum um íslenska máltækni og innleiðingu í viðskiptalífinu. Og þannig mætti lengi telja. Það virðist reyndar vera minnst um þessi mál undir innviðaráðuneytinu – þótt þetta snúist eiginlega um innviði – en það er kannski önnur saga. En hvað gera bændur þá? Eigum við að halla okkur aftur og láta lítinn hóp manna, sem ekki hafa neitt lýðræðislegt umboð, ráða því hvernig þjóðfélag okkar þróast til framtíðar? Það er ekki gæfulegt og mun kosta skattgreiðendur, því það mun auðvitað verða nauðsynlegt að þróa nothæfa innviði fyrir alla á endanum. Til að forðast tvíverknað og þá félagslegu einangrun sem við sjáum í kjölfar innleiðingarinnar er ágætt að líta til bræðraþjóða okkar á Norðurlöndum. Þar eru venjan að hafa svokallaða „stafræna ráðherra“. Þá er ekki átt við gervigreind sem sinnir störfum ráðherra, heldur einfaldlega að einhver í ríkistjórn hafi þann titil og beri þannig ábyrgð á þeirri þróun sem á sér stað. Með því er tryggt að ekkert falli á milli stóla og að sú stefnumótun sem á sér stað á sviði stafrænnar þróunar skili sér í nothæfum lausnum. Það er borðliggjandi að við hér á landi fáum ráðherra stafrænnar innleiðingar. Einn ábyrgðaraðila sem getur fylgt málum eftir í stjórnsýslu og átt samtal við atvinnulífið. Að það sé staður fyrir félagsamtök að leita til þegar við höfum almennar áhyggjur af þróun mála og að hægt sé að draga einhvern til ábyrgðar. Stafræna byltingin er sá einstaki atburður sem mun hafa mest áhrif á líf og kjör okkar næstu áratugi og það er lýðræðislegt vandamál að Alþingi Íslendinga og stjórnarráðið séu ekki virkari í mótun þessara breytinga en raun ber vitni. Þetta snýst ekki bara um að dásama breytingar sem vissulega eru margar til góðs eða veita endalausum fjármunum í uppbyggingu - heldur um að sigla þjóðarskútunni í gegnum þetta breytingarskeið þannig að við verðum betra og ríkara samfélag þegar upp er staðið. Samfélag þar sem til að mynda fatlað fólk hefur fleiri tækifæri – ekki færri. Til þess þarf pólítíska ábyrgð – og ábyrgðaraðila. Ekkert um okkur – án okkar! Höfundur er stafrænn verkefnastjóri hjá ÖBÍ Réttindasamtök. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tækni Málefni fatlaðs fólks Stafræn þróun Alþingi Mest lesið Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Ljúgandi málpípa Sjálfstæðisflokksins Tómas Kristjánsson Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Halldór 15.06.2024 Halldór Skoðun Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Skoðun Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl skrifar Skoðun Aðför að ungmennum (Í minningu Hamarsins) Óskar Steinn Jónínuson Ómarsson skrifar Skoðun „Betur borgandi ferðamenn“ Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Sjá meira
Framtíðin er stafræn. Ef einhver skyldi efast um það þarf bara að fletta upp í nýjustu stefnumótun hinna ýmsu stofnana eða hlusta á hátíðarræður stjórnmálamanna. Og stafræna byltingin er ekki bara í orði. Undanfarna mánuði hefur þróunin verið á blússandi siglingu og varla sú þjónusta eða stofnun sem ekki fyrirfinnst í stafrænu formi í upphafi þessa nýja árs. En það eru ýmsar blikur á lofti. Rafrænu skilríkin sem áttu að vera lykillinn að stafrænni framtíð eru ekki aðgengileg öllum. Raunar eru margir fötlunnarhópar sem geta ekki nýtt sér þessi nýju skilríki. Kærunefnd jafnréttismála, sendi í nóvember á síðasta ári frá sér úrskurð sem staðfesti að Arion banki og Auðkenni hefði verið óheimilt að neita fatlaðri konu um rafræn skilríki. Ítrekað gerist að að fötluðu fólki er neitað um þessi skilríki eða að það einfaldlega geti ekki nýtt sér þau og missir þannig aðgang að lykilþjónustu sem áður var aðgengileg. Stafræna byltingin bætir þannig við hindrunum fyrir fatlað fólk eins og staðan er í dag, hún ryður þeim ekki úr vegi. Þótt þessi tiltekni vandi gæti virst afmarkaður er hann það ekki. Hann er til marks um skort á taumhaldi á þessari stærstu umbreytingu okkar tíma. Hann er kanarífuglinn í kolanámunni sem sýnir það svo glöggt að okkur hefur ekki tekist að stjórna þessari tæknibyltingu heldur hefur tæknin fengið að ráða ferðinni. Tæknin ber með sér ótrúleg tækifæri. Með henni er hægt að brúa bil sem fyrir bara örfáum árum hefði verið óhugsandi að þvera. Hvort sem það varðar fötlun, fjarlægð eða félagslega stöðu hefur þessi tækni þann eiginleika að geta jafnað stöðu fólks og aðgengi að samfélagi okkar. Staðan er hins vegar sú að við erum á hraðferð í ranga átt, og stórir hópar upplifa minna aðgengi að því samfélagi sem þeir búa í. Þetta á við um fjölbreyttan hóp fatlaðs fólks, en líka eldri borgara og þá sem vegna félagslegrar stöðu hafa ekki sömu tök á að tileinka sér tækni. Það eru einmitt þeir hópar sem tæknin átti að byggja brú til. Við erum að kasta barninu út með baðvatninu. Í flýtinum við að innleiða ný kerfi til að auka hraða og hagræðingu er ekki aðeins dregið úr fyrri þjónustuleiðum heldur eru þær oft alfarið afnumdar. Því er æ sjaldséðara að hægt sé að fá aðstoð frá lifandi manneskju og inngangnum að stafrænu leiðunum er svo örugglega gætt að fólk kemst oft ekki inn í þjónustugáttina. Sannleikurinn er sá að þröngur hópur úr tækni og viðskiptageiranum hefur slegið taktinn í þróuninni, hópur sem hefur ekki innsýn í eða sýn á samfélagið sem heild eða hugmyndir um aukin jöfnuð eða almenn gæði. Því hefur öll áhersla verið lögð á hagræðingu og aukna þjónustu fyrir meðaljóninn og allir aðrir mætt afgangi. Fólk efast oft um ágæti stjórnmálamanna. En hér birtist skýrt hvert hlutverk þeirra er í samfélagsskipan okkar. Það er stjórnmálanna að leiða og beisla þá þróun sem á sér stað og beina henni í þann farveg sem er samfélaginu fyrir bestu. Það er ekki hlutverk tæknimanna, né heldur viðskiptafræðinga – þeir sinna öðrum skyldum. Það hefur svo sem ekki skort á áhuga hjá stjórnmálamönnum og margir hafa lofað þessa byltingu. Lagt áherslu á hana, skipað starfshópa um hana og gefið út skýrslur. En enginn hefur stigið inn til ábyrgðar og það er kannski ekkert skrýtið. Eins og er þá er hún; tækniþróunin á forræði allra ráðuneyta. Hún fellur undir fjármála- og efnahagsráðuneytið þegar átt er við stafræn samskipti hins opinbera, en við félags- og vinnumarkaðsráðuneyti þegar um er að ræða samskipti við fatlað fólk. Hún heyrir undir háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti hvað varðar háskóla og nýsköpun, en menningar- og viðskiptaráðuneyti þegar við ræðum um íslenska máltækni og innleiðingu í viðskiptalífinu. Og þannig mætti lengi telja. Það virðist reyndar vera minnst um þessi mál undir innviðaráðuneytinu – þótt þetta snúist eiginlega um innviði – en það er kannski önnur saga. En hvað gera bændur þá? Eigum við að halla okkur aftur og láta lítinn hóp manna, sem ekki hafa neitt lýðræðislegt umboð, ráða því hvernig þjóðfélag okkar þróast til framtíðar? Það er ekki gæfulegt og mun kosta skattgreiðendur, því það mun auðvitað verða nauðsynlegt að þróa nothæfa innviði fyrir alla á endanum. Til að forðast tvíverknað og þá félagslegu einangrun sem við sjáum í kjölfar innleiðingarinnar er ágætt að líta til bræðraþjóða okkar á Norðurlöndum. Þar eru venjan að hafa svokallaða „stafræna ráðherra“. Þá er ekki átt við gervigreind sem sinnir störfum ráðherra, heldur einfaldlega að einhver í ríkistjórn hafi þann titil og beri þannig ábyrgð á þeirri þróun sem á sér stað. Með því er tryggt að ekkert falli á milli stóla og að sú stefnumótun sem á sér stað á sviði stafrænnar þróunar skili sér í nothæfum lausnum. Það er borðliggjandi að við hér á landi fáum ráðherra stafrænnar innleiðingar. Einn ábyrgðaraðila sem getur fylgt málum eftir í stjórnsýslu og átt samtal við atvinnulífið. Að það sé staður fyrir félagsamtök að leita til þegar við höfum almennar áhyggjur af þróun mála og að hægt sé að draga einhvern til ábyrgðar. Stafræna byltingin er sá einstaki atburður sem mun hafa mest áhrif á líf og kjör okkar næstu áratugi og það er lýðræðislegt vandamál að Alþingi Íslendinga og stjórnarráðið séu ekki virkari í mótun þessara breytinga en raun ber vitni. Þetta snýst ekki bara um að dásama breytingar sem vissulega eru margar til góðs eða veita endalausum fjármunum í uppbyggingu - heldur um að sigla þjóðarskútunni í gegnum þetta breytingarskeið þannig að við verðum betra og ríkara samfélag þegar upp er staðið. Samfélag þar sem til að mynda fatlað fólk hefur fleiri tækifæri – ekki færri. Til þess þarf pólítíska ábyrgð – og ábyrgðaraðila. Ekkert um okkur – án okkar! Höfundur er stafrænn verkefnastjóri hjá ÖBÍ Réttindasamtök.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun