Hvalir og kolefni Hilmar J. Malmquist skrifar 29. ágúst 2023 14:30 Efnafræðingur hefur reiknað út að langreyðar við Ísland losi meira af kolefni (koltvísýringi, CO2) út í andrúmsloftið en þær binda af efninu (kolefni, C) í vefjum sínum og birtir útreikningana á heimasíðu sinni (gudjonatli.is). Morgunblaðið og Kristján Loftsson forstjóri Hvals hf. grípa þessa mjög svo sérkennilegu útreikninga á lofti og draga af þeim þá vafasömu ályktun að hefðu þeir hvalir sem fyrirtæki forstjórans hefur veitt á undanförnum tíu árum (tæplega 150 langreyðar á ári) ekki verið veiddir hefði losun á koltvísýringi út í andrúmsloftið orðið 1,8 milljón tonnum meiri en ella. Hvalveiðar styðji með öðrum orðum við þau loftslagsmarkmið Íslands að draga úr losun koltvísýrings. Önnur eins vitleysa hefur tæplega sést í þessu brýnasta umhverfismáli sem mannkyn glímir við – baráttunni við losun manna á koltvísýringi, sem stafar aðallega af bruna á jarðefnaeldsneyti, þ.e. bruna á lífrænu kolefni sem hefur verið bundið í milljónir ára djúpt í setlögum jarðar og staðið fyrir utan hina virku kolefnishringrás jarðar. Að blanda losun á kolefni í útblæstri hvala, kolefni sem hvalirnir verða sér úti um með því að éta smágerð krabbadýr, einkum ljósátu, inn í umræðuna um loftslagsmál vegna losunar af mannavöldum á langtímaurðuðum koltvísýringi, ber vitni um alvarlegan skilningsskort á kolefnishringrásinni og loftslagsvánni. Allar lífverur losa koltvísýring – ekki bara hvalir Hvers eiga hvalir að gjalda? Hvað með losun koltvísýrings hjá öllum hinum dýrunum í hafinu? Öll dýr, ekki aðeins í hafinu, heldur einnig í lofti og á láði, losa koltvísýring út í umhverfið. Og vel að merkja, flestir dýrahópar losa meira af koltvísýringi í umhverfið en hvalir gera. Og meira að segja lífverur sem ljóstillífa, þ. á m. þörungar, blóm, grös og tré, losa einnig koltvísýring út í andrúmsloftið, sumar allt að helmingnum sem þær taka upp úr andrúmsloftinu á dag. Hve mörgum lífum vilja Morgunblaðið og Kristján Loftsson fórna til að bjarga manninum, skaðvaldinum, frá loftslagsvánni? Auðvitað ganga pælingar Moggans og Hvals hf. engan veginn upp um að hvalveiðar séu á einhvern hátt liður í aðgerðum til að sporna við loftslagsvánni. Það kemur líffræðingum og vistfræðingum ekki á óvart að langreyðar losi meira af kolefni en þær binda í lífrænum vefjum sínum. Sem fyrr segir á þetta við um öll dýr á jörðinni, þau losa meira af kolefni á líftíma sínum með öndun heldur en þau ná að binda í vefjum sínum. Kolefni verða öll dýr sér úti um einvörðungu með því að éta önnur dýr og/eða ljóstillífandi lífverur, svo sem þörunga og plöntur, sem ólíkt dýrum verða sér úti um kolefni með því að taka upp koltvísýring úr andrúmsloftinu og binda í lífrænan vef. Hvað hvalina varðar skal jafnframt bent á, líkt og efnafræðingurinn tæpir á undir lok útreikninga sinna, að ef jafnþyngd fiska æti alla þá ljósátu sem 150 langreyðar myndu annars éta þá má ætla að losun koltvísýrings út í umhverfið vegna öndunar fiskanna yrði um 4−5 sinnum meiri en af völdum langreyðanna. Þetta stafar af því að hvalir eru nýtnari á orku í efnaskiptum líkamans heldur en fiskar (efnaskiptahraði vex í öfugu hlutfalli við stærð dýra). Samanburðurinn á fiskum og hvölum minnir okkur á að það er varhugavert að einblína á eina tegund lífveru, eins og efnafræðingurinn gerir, þegar fengist er við flókið vistkerfi sjávar. Nauðsynlegt er að huga að sem flestum þáttum til að fá sem raunhæfasta mynd. Af framansögðu er ljóst að allar lífverur, að manninum undanskildum, taka einungis upp og losa sig við kolefni sem er bundið til skemmri tíma og er á ferð í kolefnishringrásinni. Á heildina litið eru lífverurnar því hvorki að auka né minnka það magn kolefnis sem er á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Hvorki hvalir né aðrar lífverur, að undanskildum manninum, eiga því nokkra sök á því ójafnvægi sem nú ríkir í kolefnisbúskap jarðar. Langtímaurðun kolefnis Við dauða lífvera rotna þær og brotna niður og stór hluti kolefnisins losnar út í umhverfið og verður þannig aðgengilegt lífverum á ný og hluti af hinni virku kolefnishringrás. Hluti kolefnisins í lífverunum hverfur hins vegar úr umferð virku kolefnishringrásarinnar í langan tíma. Þetta á m.a. við um sjávarlífverur, einkum þó þörunga og götunga. Leifar lífveranna falla til botns úr efri lögum sjávar og grafast ofan í mjúk setlög á miklu dýpi og á löngum tíma geta leifarnar breyst í kolefnisríka jarðolíu og jarðgös. Með þessum hætti binst kolefni í feikilangan tíma, 100–300 milljónir ár, og kúplast út úr hinni virku kolefnishringrás. Þetta kallast langtímaurðun kolefnis (e. carbon sequestration) og er viðtekið fyrirbæri í vísindasamfélaginu. Að undanskildum náttúrulegum ferlum á borð við eldgos, þá er það vegna athafna mannanna en ekki annarra lífvera, sem þetta langtímabundna kolefni losnar á ný út í andrúmsloftið og fer á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Vegna stærðar hvalanna og langlífis hefur verið ætlað að þeir taki með sér mikið magn kolefnis í gröfina þegar þeir drepast og falla til botns. Efnafræðingurinn gerir mjög lítið úr þessum þætti en bendir aftur á móti að aðrar lífverur njóti góðs af hvalhræjunum í djúpinu og éti hvalina upp áður en þeir hverfa ofan í botnsetið. Því sé ekki um langtímaurðun kolefnis að ræða. Það er rétt að hvalshræin skapa kjöraðstæður fyrir býsna fjölbreytt líf í annars fremur lífsnauðum hafsdjúpunum. Öllu vafasamara er að þar eigi sér ekki stað langtímaurðun á kolefni. Vegna einangrunar djúpbotnsins endar líklega mikið af kolefni sem þar er í lifandi verum á sama hátt og kolefni í þörungum og götungum og öðrum lífverum sem falla dauð niður til botns úr efri sjávarlögum, það lokast af í setinu áður en það losnar út í umhverfið. Losun hvalveiðiskipanna Vert er að benda á, sem ekki kemur fram í útreikningum efnafræðingsins en Kristján forstjóri hefur upplýst, að losun hvalveiðiskipa Hvals hf. á koltvísýringi við veiðar á 150 langreyðum ku vera nær hin sama og langreyðarnar 150 eru taldar losa á ári við öndun, um 4200 tonn. Þessi losun hvalveiðiskipanna er hrein viðbót við losun koltvísýrings á hnattrænu vísu, ólíkt því sem gildir um hvalina. Þetta er vegna þess að losun hvalveiðiskipanna stafar af bruna á langtímaurðuðu kolefni í jarðefnaeldsneyti, sem er ekki tilfellið meðal hvalanna. Í þessu ljósi er eðlilegt að Hvalur hf. greiði mengunarskatt í samræmi við losun hvalveiðiskipanna. Hættum hvalveiðum Skynsamlegast er að leggja hvalveiðar í iðnaðarskyni af á Ísland og feta þannig í fótspor flestra annarra siðmenntaðra þjóða sem við jafnan berum okkur saman við. Slíkt væri mjög siðlegt og vistfræðilega vænt með hliðsjón af versnandi stöðu heimshafa af völdum hlýnunar, súrnunar og hnignunar líffræðilegrar fjölbreytni. Þvert á það sem haldið er fram í Morgunblaðinu þá myndi stöðvun veiða á langreyðum styðja við stefnu ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum, að ógleymdri stefnu hennar í málefnum um líffræðilega fjölbreytni. Hvalveiðiskipin myndu ekki losa koltvísýring og stærstu dýr jarðar héldu áfram að auðga lífríki jarðar og binda kolefni til lengri og skemmri tíma með sem skilvirkasta hætti sem um getur meðal sjávardýra. Höfundur er líffræðingur og forstöðumaður Náttúruminjasafns Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hvalveiðar Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
Efnafræðingur hefur reiknað út að langreyðar við Ísland losi meira af kolefni (koltvísýringi, CO2) út í andrúmsloftið en þær binda af efninu (kolefni, C) í vefjum sínum og birtir útreikningana á heimasíðu sinni (gudjonatli.is). Morgunblaðið og Kristján Loftsson forstjóri Hvals hf. grípa þessa mjög svo sérkennilegu útreikninga á lofti og draga af þeim þá vafasömu ályktun að hefðu þeir hvalir sem fyrirtæki forstjórans hefur veitt á undanförnum tíu árum (tæplega 150 langreyðar á ári) ekki verið veiddir hefði losun á koltvísýringi út í andrúmsloftið orðið 1,8 milljón tonnum meiri en ella. Hvalveiðar styðji með öðrum orðum við þau loftslagsmarkmið Íslands að draga úr losun koltvísýrings. Önnur eins vitleysa hefur tæplega sést í þessu brýnasta umhverfismáli sem mannkyn glímir við – baráttunni við losun manna á koltvísýringi, sem stafar aðallega af bruna á jarðefnaeldsneyti, þ.e. bruna á lífrænu kolefni sem hefur verið bundið í milljónir ára djúpt í setlögum jarðar og staðið fyrir utan hina virku kolefnishringrás jarðar. Að blanda losun á kolefni í útblæstri hvala, kolefni sem hvalirnir verða sér úti um með því að éta smágerð krabbadýr, einkum ljósátu, inn í umræðuna um loftslagsmál vegna losunar af mannavöldum á langtímaurðuðum koltvísýringi, ber vitni um alvarlegan skilningsskort á kolefnishringrásinni og loftslagsvánni. Allar lífverur losa koltvísýring – ekki bara hvalir Hvers eiga hvalir að gjalda? Hvað með losun koltvísýrings hjá öllum hinum dýrunum í hafinu? Öll dýr, ekki aðeins í hafinu, heldur einnig í lofti og á láði, losa koltvísýring út í umhverfið. Og vel að merkja, flestir dýrahópar losa meira af koltvísýringi í umhverfið en hvalir gera. Og meira að segja lífverur sem ljóstillífa, þ. á m. þörungar, blóm, grös og tré, losa einnig koltvísýring út í andrúmsloftið, sumar allt að helmingnum sem þær taka upp úr andrúmsloftinu á dag. Hve mörgum lífum vilja Morgunblaðið og Kristján Loftsson fórna til að bjarga manninum, skaðvaldinum, frá loftslagsvánni? Auðvitað ganga pælingar Moggans og Hvals hf. engan veginn upp um að hvalveiðar séu á einhvern hátt liður í aðgerðum til að sporna við loftslagsvánni. Það kemur líffræðingum og vistfræðingum ekki á óvart að langreyðar losi meira af kolefni en þær binda í lífrænum vefjum sínum. Sem fyrr segir á þetta við um öll dýr á jörðinni, þau losa meira af kolefni á líftíma sínum með öndun heldur en þau ná að binda í vefjum sínum. Kolefni verða öll dýr sér úti um einvörðungu með því að éta önnur dýr og/eða ljóstillífandi lífverur, svo sem þörunga og plöntur, sem ólíkt dýrum verða sér úti um kolefni með því að taka upp koltvísýring úr andrúmsloftinu og binda í lífrænan vef. Hvað hvalina varðar skal jafnframt bent á, líkt og efnafræðingurinn tæpir á undir lok útreikninga sinna, að ef jafnþyngd fiska æti alla þá ljósátu sem 150 langreyðar myndu annars éta þá má ætla að losun koltvísýrings út í umhverfið vegna öndunar fiskanna yrði um 4−5 sinnum meiri en af völdum langreyðanna. Þetta stafar af því að hvalir eru nýtnari á orku í efnaskiptum líkamans heldur en fiskar (efnaskiptahraði vex í öfugu hlutfalli við stærð dýra). Samanburðurinn á fiskum og hvölum minnir okkur á að það er varhugavert að einblína á eina tegund lífveru, eins og efnafræðingurinn gerir, þegar fengist er við flókið vistkerfi sjávar. Nauðsynlegt er að huga að sem flestum þáttum til að fá sem raunhæfasta mynd. Af framansögðu er ljóst að allar lífverur, að manninum undanskildum, taka einungis upp og losa sig við kolefni sem er bundið til skemmri tíma og er á ferð í kolefnishringrásinni. Á heildina litið eru lífverurnar því hvorki að auka né minnka það magn kolefnis sem er á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Hvorki hvalir né aðrar lífverur, að undanskildum manninum, eiga því nokkra sök á því ójafnvægi sem nú ríkir í kolefnisbúskap jarðar. Langtímaurðun kolefnis Við dauða lífvera rotna þær og brotna niður og stór hluti kolefnisins losnar út í umhverfið og verður þannig aðgengilegt lífverum á ný og hluti af hinni virku kolefnishringrás. Hluti kolefnisins í lífverunum hverfur hins vegar úr umferð virku kolefnishringrásarinnar í langan tíma. Þetta á m.a. við um sjávarlífverur, einkum þó þörunga og götunga. Leifar lífveranna falla til botns úr efri lögum sjávar og grafast ofan í mjúk setlög á miklu dýpi og á löngum tíma geta leifarnar breyst í kolefnisríka jarðolíu og jarðgös. Með þessum hætti binst kolefni í feikilangan tíma, 100–300 milljónir ár, og kúplast út úr hinni virku kolefnishringrás. Þetta kallast langtímaurðun kolefnis (e. carbon sequestration) og er viðtekið fyrirbæri í vísindasamfélaginu. Að undanskildum náttúrulegum ferlum á borð við eldgos, þá er það vegna athafna mannanna en ekki annarra lífvera, sem þetta langtímabundna kolefni losnar á ný út í andrúmsloftið og fer á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Vegna stærðar hvalanna og langlífis hefur verið ætlað að þeir taki með sér mikið magn kolefnis í gröfina þegar þeir drepast og falla til botns. Efnafræðingurinn gerir mjög lítið úr þessum þætti en bendir aftur á móti að aðrar lífverur njóti góðs af hvalhræjunum í djúpinu og éti hvalina upp áður en þeir hverfa ofan í botnsetið. Því sé ekki um langtímaurðun kolefnis að ræða. Það er rétt að hvalshræin skapa kjöraðstæður fyrir býsna fjölbreytt líf í annars fremur lífsnauðum hafsdjúpunum. Öllu vafasamara er að þar eigi sér ekki stað langtímaurðun á kolefni. Vegna einangrunar djúpbotnsins endar líklega mikið af kolefni sem þar er í lifandi verum á sama hátt og kolefni í þörungum og götungum og öðrum lífverum sem falla dauð niður til botns úr efri sjávarlögum, það lokast af í setinu áður en það losnar út í umhverfið. Losun hvalveiðiskipanna Vert er að benda á, sem ekki kemur fram í útreikningum efnafræðingsins en Kristján forstjóri hefur upplýst, að losun hvalveiðiskipa Hvals hf. á koltvísýringi við veiðar á 150 langreyðum ku vera nær hin sama og langreyðarnar 150 eru taldar losa á ári við öndun, um 4200 tonn. Þessi losun hvalveiðiskipanna er hrein viðbót við losun koltvísýrings á hnattrænu vísu, ólíkt því sem gildir um hvalina. Þetta er vegna þess að losun hvalveiðiskipanna stafar af bruna á langtímaurðuðu kolefni í jarðefnaeldsneyti, sem er ekki tilfellið meðal hvalanna. Í þessu ljósi er eðlilegt að Hvalur hf. greiði mengunarskatt í samræmi við losun hvalveiðiskipanna. Hættum hvalveiðum Skynsamlegast er að leggja hvalveiðar í iðnaðarskyni af á Ísland og feta þannig í fótspor flestra annarra siðmenntaðra þjóða sem við jafnan berum okkur saman við. Slíkt væri mjög siðlegt og vistfræðilega vænt með hliðsjón af versnandi stöðu heimshafa af völdum hlýnunar, súrnunar og hnignunar líffræðilegrar fjölbreytni. Þvert á það sem haldið er fram í Morgunblaðinu þá myndi stöðvun veiða á langreyðum styðja við stefnu ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum, að ógleymdri stefnu hennar í málefnum um líffræðilega fjölbreytni. Hvalveiðiskipin myndu ekki losa koltvísýring og stærstu dýr jarðar héldu áfram að auðga lífríki jarðar og binda kolefni til lengri og skemmri tíma með sem skilvirkasta hætti sem um getur meðal sjávardýra. Höfundur er líffræðingur og forstöðumaður Náttúruminjasafns Íslands.
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar