Drögum vagninn í mark Hildur Hauksdóttir skrifar 25. ágúst 2023 11:30 Loftlagsmálin hafa verið í brennidepli undanfarin ár og snerta í raun alla anga samfélagsins á einn eða annan hátt. Öll erum við til dæmis látin flokka heimilissorpið með ítarlegri hætti en áður og atvinnulífið vinnur af miklum móð til að mæta metnaðarfullum og lögfestum markmiðum stjórnvalda um kolefnishlutlaust Ísland árið 2040. Stjórnvöld settu sér einnig markmið um 55% samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda fyrir árið 2030. Verkefnið er því ærið. Sjávarútvegurinn hefur ekki látið sitt eftir liggja í þessum málum og hefur náð markverðum árangri á síðustu árum þegar kemur að því að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Mikill samdráttur hefur orðið í olíunotkun fiskiskipa og flestar fiskimjölsverksmiðjur eru nú rafvæddar. Olíunotkun hefur undan farin ár verið um 40% minni en hún var að jafnaði á fyrsta áratug þessarar aldar. Á meðan hefur olíunotkun í heild vaxið á Íslandi. Þetta hefur sjávarútveginum tekist án þess að draga úr framleiðslu eða verðmætasköpun - þvert á móti hefur greininni tekist að búa til meiri verðmæti en áður á sama tíma og hún hefur minnkað kolefnisspor sitt. Þriðjungur af kolefnisgjaldi Stjórnvöld leggja einnig margvísleg gjöld á atvinnulífið til að knýja á um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda og er kolefnisgjaldið eitt þeirra. Kolefnisgjald greiðist af notkun eldsneytis sem inniheldur kolefni af jarðefnauppruna en við notkun þess losnar koltvísýringur út í andrúmsloftið. Gjaldið hefur hækkað um 348% frá árinu 2010 en stendur í dag í 13 kr. á lítrann af gas- og dísilolíu. Sjávarútvegurinn greiðir kolefnisgjald líkt og aðrar atvinnugreinar á Íslandi að undanskildu flugi og stóriðju sem falla undir viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir. Frá árinu 2010 hefur íslenski fiskiskipaflotinn greitt um 18 milljarða í kolefnisgjald en samtals hafa tekjur ríkissjóðs af gjaldinu numið 57 milljörðum króna, hvort tveggja á verðlagi ársins 2022. Með öðrum orðum hefur íslenski fiskiskipaflotinn greitt um þriðjung af kolefnisgjaldinu. Kolefnisgjaldið, sem rennur í ríkissjóð, er ekki markað til sérstakrar notkunar - enda hefur mörkun skatttekna að mestu verið aflögð. Markmið gjaldsins er að hvetja til orkusparnaðar, notkunar á vistvænni ökutækjum, samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda og aukinnar notkunar á innlendum orkugjöfum. Hófleg gjaldtaka er þó lykillinn því of íþyngjandi gjöld draga úr samkeppnishæfni fyrirtækjanna og eyða því svigrúmi sem fyrirtækin hafa til fjárfestinga. Fyrir dyrum stendur að skipta út eldri skipum í flotanum og fjárfesta í nýrri, sparneytnari og afkastameiri skipum eða vistvænni búnaði. Of íþyngjandi kolefnisgjald getur því á endanum gert fyrirtækjunum erfiðara fyrir að draga úr losun koltvísýrings og þá sérstaklega hjá atvinnugreinum þar sem innviðir og lausnir til orkuskipta eru ekki til reiðu. Einnig mættu stjórnvöld huga að því að þeir fjármunir sem fást með innheimtu kolefnisgjaldsins rynnu beint til uppbyggingu innviða sem styðja umhverfisvænar lausnir. Til dæmis þarf að treysta innviði raforku um land allt, einnig tryggja sterkari landtengingar í höfnum landsins svo hægt sé aðnýta rafmagn í stað olíu við löndun á stærri skipum. Þá þarf einnig að tryggja að raforka sé til staðar til að knýja fiskimjölsverksmiðjur hér á landi því þær eru nær allar rafvæddar en gátu ekki sagt skilið við olíuna árið 2022 því raforkuna einfaldlega þvarr. Vísum veginn Fyrr í sumar gaf sjávarútvegurinn ásamt tíu öðrum greinum atvinnulífsins út Loftlagsvegvísi. Vegvísirinn kveður á um fjölmargar tillögur til úrbóta þegar kemur að auknum samdræti í losun gróðurhúsalofttegunda. Þá er jafnframt farið yfir þann mikla árangur sem sjávartúvegurinn hefur náð í þeim efnum. Til þess að áfram megi draga úr olíunotkun þarf að tryggja svigrúm til fjárfestinga í nýjum skipum svo endurnýja megi flota sem kominn er á aldur með bætta orkunýtingu að leiðarljósi. Tryggja þarf orku og innviði og mikil tækifæri felast einnig í því að styrkja stoðir hafrannsókna svo vakta megi með öflugum hætti helstu nytjastofnana. Þá hefur fiskveiðistjórnunarkerfið, sem veiðar Íslendinga byggja á, leitt til framþróunar í sjávarútvegi og haft mikil áhrif á samdrátt í eldsneytisnotkun flotans. Það dylst engum sem á horfir að sjávarútvegurinn hefur dregið vagninn þegar kemur að samdrætti í kolefnislosun og mun halda því áfram. Nauðsynlegt er að ekki sé þrengt að fyrirtækjum og fyrirsjáanleiki í rekstrarumhverfi sé tryggður. Það er hlutverk stjórnvalda að skapa umgjörð og jarðveg til að fyrirtæki geti vaxið og dafnað – það er lykilforsenda þess að fyrirtæki séu í færum til að fjárfesta í umhverfisvænni lausnum og orkuskiptum. Frekari gjaldheimta, dregur úr því svigrúmi og minnkar möguleikann á því að sjávarútvegurinn dragi vagninn í mark þegar kemur að háleitum lofstlagsmarkmiðum stjórnvalda fyrir næstu árin. Höfundur er sérfræðingur í umhverfismálum hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Loftslagsmál Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Loftlagsmálin hafa verið í brennidepli undanfarin ár og snerta í raun alla anga samfélagsins á einn eða annan hátt. Öll erum við til dæmis látin flokka heimilissorpið með ítarlegri hætti en áður og atvinnulífið vinnur af miklum móð til að mæta metnaðarfullum og lögfestum markmiðum stjórnvalda um kolefnishlutlaust Ísland árið 2040. Stjórnvöld settu sér einnig markmið um 55% samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda fyrir árið 2030. Verkefnið er því ærið. Sjávarútvegurinn hefur ekki látið sitt eftir liggja í þessum málum og hefur náð markverðum árangri á síðustu árum þegar kemur að því að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Mikill samdráttur hefur orðið í olíunotkun fiskiskipa og flestar fiskimjölsverksmiðjur eru nú rafvæddar. Olíunotkun hefur undan farin ár verið um 40% minni en hún var að jafnaði á fyrsta áratug þessarar aldar. Á meðan hefur olíunotkun í heild vaxið á Íslandi. Þetta hefur sjávarútveginum tekist án þess að draga úr framleiðslu eða verðmætasköpun - þvert á móti hefur greininni tekist að búa til meiri verðmæti en áður á sama tíma og hún hefur minnkað kolefnisspor sitt. Þriðjungur af kolefnisgjaldi Stjórnvöld leggja einnig margvísleg gjöld á atvinnulífið til að knýja á um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda og er kolefnisgjaldið eitt þeirra. Kolefnisgjald greiðist af notkun eldsneytis sem inniheldur kolefni af jarðefnauppruna en við notkun þess losnar koltvísýringur út í andrúmsloftið. Gjaldið hefur hækkað um 348% frá árinu 2010 en stendur í dag í 13 kr. á lítrann af gas- og dísilolíu. Sjávarútvegurinn greiðir kolefnisgjald líkt og aðrar atvinnugreinar á Íslandi að undanskildu flugi og stóriðju sem falla undir viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir. Frá árinu 2010 hefur íslenski fiskiskipaflotinn greitt um 18 milljarða í kolefnisgjald en samtals hafa tekjur ríkissjóðs af gjaldinu numið 57 milljörðum króna, hvort tveggja á verðlagi ársins 2022. Með öðrum orðum hefur íslenski fiskiskipaflotinn greitt um þriðjung af kolefnisgjaldinu. Kolefnisgjaldið, sem rennur í ríkissjóð, er ekki markað til sérstakrar notkunar - enda hefur mörkun skatttekna að mestu verið aflögð. Markmið gjaldsins er að hvetja til orkusparnaðar, notkunar á vistvænni ökutækjum, samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda og aukinnar notkunar á innlendum orkugjöfum. Hófleg gjaldtaka er þó lykillinn því of íþyngjandi gjöld draga úr samkeppnishæfni fyrirtækjanna og eyða því svigrúmi sem fyrirtækin hafa til fjárfestinga. Fyrir dyrum stendur að skipta út eldri skipum í flotanum og fjárfesta í nýrri, sparneytnari og afkastameiri skipum eða vistvænni búnaði. Of íþyngjandi kolefnisgjald getur því á endanum gert fyrirtækjunum erfiðara fyrir að draga úr losun koltvísýrings og þá sérstaklega hjá atvinnugreinum þar sem innviðir og lausnir til orkuskipta eru ekki til reiðu. Einnig mættu stjórnvöld huga að því að þeir fjármunir sem fást með innheimtu kolefnisgjaldsins rynnu beint til uppbyggingu innviða sem styðja umhverfisvænar lausnir. Til dæmis þarf að treysta innviði raforku um land allt, einnig tryggja sterkari landtengingar í höfnum landsins svo hægt sé aðnýta rafmagn í stað olíu við löndun á stærri skipum. Þá þarf einnig að tryggja að raforka sé til staðar til að knýja fiskimjölsverksmiðjur hér á landi því þær eru nær allar rafvæddar en gátu ekki sagt skilið við olíuna árið 2022 því raforkuna einfaldlega þvarr. Vísum veginn Fyrr í sumar gaf sjávarútvegurinn ásamt tíu öðrum greinum atvinnulífsins út Loftlagsvegvísi. Vegvísirinn kveður á um fjölmargar tillögur til úrbóta þegar kemur að auknum samdræti í losun gróðurhúsalofttegunda. Þá er jafnframt farið yfir þann mikla árangur sem sjávartúvegurinn hefur náð í þeim efnum. Til þess að áfram megi draga úr olíunotkun þarf að tryggja svigrúm til fjárfestinga í nýjum skipum svo endurnýja megi flota sem kominn er á aldur með bætta orkunýtingu að leiðarljósi. Tryggja þarf orku og innviði og mikil tækifæri felast einnig í því að styrkja stoðir hafrannsókna svo vakta megi með öflugum hætti helstu nytjastofnana. Þá hefur fiskveiðistjórnunarkerfið, sem veiðar Íslendinga byggja á, leitt til framþróunar í sjávarútvegi og haft mikil áhrif á samdrátt í eldsneytisnotkun flotans. Það dylst engum sem á horfir að sjávarútvegurinn hefur dregið vagninn þegar kemur að samdrætti í kolefnislosun og mun halda því áfram. Nauðsynlegt er að ekki sé þrengt að fyrirtækjum og fyrirsjáanleiki í rekstrarumhverfi sé tryggður. Það er hlutverk stjórnvalda að skapa umgjörð og jarðveg til að fyrirtæki geti vaxið og dafnað – það er lykilforsenda þess að fyrirtæki séu í færum til að fjárfesta í umhverfisvænni lausnum og orkuskiptum. Frekari gjaldheimta, dregur úr því svigrúmi og minnkar möguleikann á því að sjávarútvegurinn dragi vagninn í mark þegar kemur að háleitum lofstlagsmarkmiðum stjórnvalda fyrir næstu árin. Höfundur er sérfræðingur í umhverfismálum hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS).
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun