Er verið að færa menntun kennara hálfa öld aftur í tímann? Atli Harðarson skrifar 6. júní 2023 09:31 Fyrir rúmlega hálfri öld færðist nám grunnskólakennara á háskólastig. Það var áður fjögurra og þar áður þriggja ára nám á framhaldsskólastigi. Á tímabili gátu nemendur sem luku því bætt við sig ársnámi til að útskrifast með stúdentspróf. Á sama tíma var þorri framhaldsskólakennara með háskólagráðu í kennslugrein sinni en enga sérstaka menntun í kennslufræði. Á áttunda og níunda áratug síðustu aldar reyndu yfirvöld menntamála að auka fagmenntun kennarastéttarinnar. Með lögum um lögverndun á starfsheiti og starfsréttindum (nr. 48/1986) var þess til að mynda krafist að framhaldsskólakennarar hefðu árs nám í kennslufræði til viðbótar við bakkalárpróf (þ.e. BA eða BS) í bóklegri kennslugrein eða meistararéttindi í iðngrein. Sérstök ákvæði voru um réttindi til kennslu í listum og íþróttum en meginreglan var að kennarar skyldu hafa töluverða formlega menntun á háskólastigi. Á fyrsta áratug þessarar aldar var enn bætt við kröfurnar og með lögum nr. 87 frá 2008 var kveðið á um að kennarar í leikskólum, grunnskólum og framhaldsskólum skyldu hafa lokið fimm ára háskólanámi. Undantekning voru kennarar í iðngreinum sem skyldu hafa meistararéttindi í iðn sinni auk eins árs diplómunáms í kennslufræði á háskólastigi. Þetta eins árs diplómunám fyrir iðnmeistara var og er opið nemendum óháð því hvort þeir hafa stúdentspróf. Fljótlega eftir að lögin frá 2008 tóku gildi dró úr aðsókn í að minnsta kosti sumt kennaranám. Mest var fækkun útskrifaðra nemenda úr leikskólakennaranámi. Menn spurðu sig því hvort fimm ár í háskóla væru of mikið, hvort yfirvöld hefðu híft um of og þörf væri að slaka. Ef til vill er þriðja og nýjasta lagasetningin um starfsréttindi kennara (nr. 95/2019) einhvers konar svar við þessum spurningum. Með henni er skilgreint eitt starfsheiti fyrir kennara á skólastigunum þremur. Enn er sumt óljóst um framkvæmd laganna frá 2019 þótt liðin séu fjögur ár frá setningu þeirra. Séu þau skilin bókstaflega er ekki látið duga að slaka ofurlítið. Það er farið meira en hálfa öld aftur í tímann þar sem nú virðist hægt að fá kennsluréttindi og leyfi til að nota lögverndað starfsheiti eftir nám sem er aðeins fjögur ár umfram skyldunám í grunnskóla. Áður gátu fáir nema iðnmeistarar fengið kennsluréttindi í framhaldsskóla án háskólagráðu í grein. Sérstaða þeirra var töluverð enda búa hefðbundnar iðngreinar að sterkum menntahefðum og brekkan sem þarf að klífa til að verða iðnmeistari er viðbót við þriggja eða fjögurra ára nám til sveinsprófs. Með lögunum frá 2019 er hins vegar opnað fyrir það (í 9. gr.) að fólk sem lokið hefur hvers kyns „löggiltu starfsréttindaprófi úr framhaldsskóla“ og eins árs námi í kennslufræði á háskólastigi geti fengið kennararéttindi. Margt nám sem fellur undir þetta er samtals aðeins fjögur ár eftir skyldunám og nemendur sem ljúka því eiga í flestum tilvikum spottakorn eftir í stúdent og drjúgan spöl í að ljúka námi til stúdentsprófs eins og það var áður en ríkið tók að setja framhaldsskólum reglur um innihald þess undir lok síðustu aldar. En sagan af því hvað orðið er um stúdentsprófið er efni í aðra grein. Hér læt ég duga að spyrja hvort fólkið sem skrifaði gildandi lög um kennaramenntun ætlaði í raun og veru að slaka svona mikið, fara meira en hálfa öld aftur í tímann, eða hvort þetta voru einhvers konar mistök. Til viðbótar við að opna á kennsluréttindi eftir fremur stutta skólagöngu draga lögin frá 2019 úr kröfum um sérhæfingu framhaldsskólakennara í kennslugrein. Hún getur nú verið miklu minni en hefðbundið bakkalárpróf og þar með minni en það sem yfirleitt var farið fram á þegar kennarar voru ráðnir til starfa í framhaldsskólum áður en starfsheiti þeirra var fyrst lögverndað árið 1986. Þetta átti sér dálítinn aðdraganda. Í aðalnámskrá frá 2011 opinberaði ráðuneyti menntamála furðuverk mikið sem er þrepaskipting náms. Hún dregur dám af viðmiðum frá UNESCO sem kallast ISCED (International Standard Classification of Education) og er tölusetning á skólastigum þar sem leikskóli er á hæfniþrepi númer 0; barnaskóli (eða yngsta stig og miðstig grunnskóla) númer 1; gagnfræðaskóli (eða unglingastig grunnskóla) númer 2; framhaldsskóli númer 3 og svo framvegis upp í doktorsnám á háskólastigi. En íslenska furðuverkið er ekki tölusetning á skólastigum því samkvæmt því raðast nám í framhaldsskóla á fjögur mismunandi hæfniþrep, númer 1 til 4. Mér vitanlega hafa yfirvöld menntamála hér á landi aldrei útskýrt hvers vegna þeim datt í hug að innleiða alþjóðlegan kvarða sem er notaður til að bera saman nám í ólíkum löndum og gerbreyta honum svo að tölurnar hér eru ekki sambærilegar við neitt sem þekkist annars staðar á byggðu bóli. Framan af héldu líklega flestir að þrepafurðuverkið skipti litlu máli en með lögum um menntun kennara nr. 95 frá 2019 tók það að hafa afleiðingar. Lögin segja (í 5. gr.) að til að kenna á fyrsta hæfniþrepi dugi að hafa eins og hálfs árs háskólanám í kennslugrein (eins og til dæmis líffræði eða sagnfræði). Þetta er helmingur af þriggja ára bakkalárnámi. Samkvæmt gildandi aðalnámskrá er drjúgur hluti (á að giska um fjórðungur) af kennslu í framhaldsskólum landsins á þessu sama þrepi og nám ungra barna. Víða annars staðar í Evrópu, þar sem unglingastig grunnskóla er á öðru þrepi og framhaldsskólinn á því þriðja, þarf talsvert meiri menntun í kennslugrein til að kenna á þeim tveimur skólastigum heldur en krafist er af þeim sem kenna börnum á fyrstu árum skyldunáms. Hér er þessu snúið á haus og sérhæfing í kennslugrein sem býr fólk undir að kenna ungum börnum látin duga til að kenna unglingum í framhaldsskóla. Það er vægast sagt mjög undarlegt að lögvernda starf, leyfa sumum að gegna því en öðrum ekki, nema tryggja að þeir sem fá starfsréttindin hafi upp til hópa forsendur til að vinna talsvert betur en þorri þeirra sem ekki hafa slík réttindi. Sé ætlunin að fara aftur í tímann er sennilega betra að hafa þetta bara eins og fyrir gildistöku laganna frá 1986. Hver umsækjandi þurfti þá að sannfæra skólastjóra um menntun sína og hæfni án þess að veifa neinu leyfisbréfi frá yfirvöldum. Ég held að flestir sem þá sóttust eftir kennarastöðum við framhaldsskóla hafi gert það með skírteini upp á meiri menntun í kennslugrein en nú virðist duga til að öðlast lögverndað starfsheiti kennara. Höfundur er prófessor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Ráðherra Kári Stefánsson Skoðun Misskiljum ekki neitt Jón Helgi Björnsson Skoðun Mýtur um veitt og sleppt á laxi Karl Lúðvíksson Skoðun Skoðun Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Fyrir rúmlega hálfri öld færðist nám grunnskólakennara á háskólastig. Það var áður fjögurra og þar áður þriggja ára nám á framhaldsskólastigi. Á tímabili gátu nemendur sem luku því bætt við sig ársnámi til að útskrifast með stúdentspróf. Á sama tíma var þorri framhaldsskólakennara með háskólagráðu í kennslugrein sinni en enga sérstaka menntun í kennslufræði. Á áttunda og níunda áratug síðustu aldar reyndu yfirvöld menntamála að auka fagmenntun kennarastéttarinnar. Með lögum um lögverndun á starfsheiti og starfsréttindum (nr. 48/1986) var þess til að mynda krafist að framhaldsskólakennarar hefðu árs nám í kennslufræði til viðbótar við bakkalárpróf (þ.e. BA eða BS) í bóklegri kennslugrein eða meistararéttindi í iðngrein. Sérstök ákvæði voru um réttindi til kennslu í listum og íþróttum en meginreglan var að kennarar skyldu hafa töluverða formlega menntun á háskólastigi. Á fyrsta áratug þessarar aldar var enn bætt við kröfurnar og með lögum nr. 87 frá 2008 var kveðið á um að kennarar í leikskólum, grunnskólum og framhaldsskólum skyldu hafa lokið fimm ára háskólanámi. Undantekning voru kennarar í iðngreinum sem skyldu hafa meistararéttindi í iðn sinni auk eins árs diplómunáms í kennslufræði á háskólastigi. Þetta eins árs diplómunám fyrir iðnmeistara var og er opið nemendum óháð því hvort þeir hafa stúdentspróf. Fljótlega eftir að lögin frá 2008 tóku gildi dró úr aðsókn í að minnsta kosti sumt kennaranám. Mest var fækkun útskrifaðra nemenda úr leikskólakennaranámi. Menn spurðu sig því hvort fimm ár í háskóla væru of mikið, hvort yfirvöld hefðu híft um of og þörf væri að slaka. Ef til vill er þriðja og nýjasta lagasetningin um starfsréttindi kennara (nr. 95/2019) einhvers konar svar við þessum spurningum. Með henni er skilgreint eitt starfsheiti fyrir kennara á skólastigunum þremur. Enn er sumt óljóst um framkvæmd laganna frá 2019 þótt liðin séu fjögur ár frá setningu þeirra. Séu þau skilin bókstaflega er ekki látið duga að slaka ofurlítið. Það er farið meira en hálfa öld aftur í tímann þar sem nú virðist hægt að fá kennsluréttindi og leyfi til að nota lögverndað starfsheiti eftir nám sem er aðeins fjögur ár umfram skyldunám í grunnskóla. Áður gátu fáir nema iðnmeistarar fengið kennsluréttindi í framhaldsskóla án háskólagráðu í grein. Sérstaða þeirra var töluverð enda búa hefðbundnar iðngreinar að sterkum menntahefðum og brekkan sem þarf að klífa til að verða iðnmeistari er viðbót við þriggja eða fjögurra ára nám til sveinsprófs. Með lögunum frá 2019 er hins vegar opnað fyrir það (í 9. gr.) að fólk sem lokið hefur hvers kyns „löggiltu starfsréttindaprófi úr framhaldsskóla“ og eins árs námi í kennslufræði á háskólastigi geti fengið kennararéttindi. Margt nám sem fellur undir þetta er samtals aðeins fjögur ár eftir skyldunám og nemendur sem ljúka því eiga í flestum tilvikum spottakorn eftir í stúdent og drjúgan spöl í að ljúka námi til stúdentsprófs eins og það var áður en ríkið tók að setja framhaldsskólum reglur um innihald þess undir lok síðustu aldar. En sagan af því hvað orðið er um stúdentsprófið er efni í aðra grein. Hér læt ég duga að spyrja hvort fólkið sem skrifaði gildandi lög um kennaramenntun ætlaði í raun og veru að slaka svona mikið, fara meira en hálfa öld aftur í tímann, eða hvort þetta voru einhvers konar mistök. Til viðbótar við að opna á kennsluréttindi eftir fremur stutta skólagöngu draga lögin frá 2019 úr kröfum um sérhæfingu framhaldsskólakennara í kennslugrein. Hún getur nú verið miklu minni en hefðbundið bakkalárpróf og þar með minni en það sem yfirleitt var farið fram á þegar kennarar voru ráðnir til starfa í framhaldsskólum áður en starfsheiti þeirra var fyrst lögverndað árið 1986. Þetta átti sér dálítinn aðdraganda. Í aðalnámskrá frá 2011 opinberaði ráðuneyti menntamála furðuverk mikið sem er þrepaskipting náms. Hún dregur dám af viðmiðum frá UNESCO sem kallast ISCED (International Standard Classification of Education) og er tölusetning á skólastigum þar sem leikskóli er á hæfniþrepi númer 0; barnaskóli (eða yngsta stig og miðstig grunnskóla) númer 1; gagnfræðaskóli (eða unglingastig grunnskóla) númer 2; framhaldsskóli númer 3 og svo framvegis upp í doktorsnám á háskólastigi. En íslenska furðuverkið er ekki tölusetning á skólastigum því samkvæmt því raðast nám í framhaldsskóla á fjögur mismunandi hæfniþrep, númer 1 til 4. Mér vitanlega hafa yfirvöld menntamála hér á landi aldrei útskýrt hvers vegna þeim datt í hug að innleiða alþjóðlegan kvarða sem er notaður til að bera saman nám í ólíkum löndum og gerbreyta honum svo að tölurnar hér eru ekki sambærilegar við neitt sem þekkist annars staðar á byggðu bóli. Framan af héldu líklega flestir að þrepafurðuverkið skipti litlu máli en með lögum um menntun kennara nr. 95 frá 2019 tók það að hafa afleiðingar. Lögin segja (í 5. gr.) að til að kenna á fyrsta hæfniþrepi dugi að hafa eins og hálfs árs háskólanám í kennslugrein (eins og til dæmis líffræði eða sagnfræði). Þetta er helmingur af þriggja ára bakkalárnámi. Samkvæmt gildandi aðalnámskrá er drjúgur hluti (á að giska um fjórðungur) af kennslu í framhaldsskólum landsins á þessu sama þrepi og nám ungra barna. Víða annars staðar í Evrópu, þar sem unglingastig grunnskóla er á öðru þrepi og framhaldsskólinn á því þriðja, þarf talsvert meiri menntun í kennslugrein til að kenna á þeim tveimur skólastigum heldur en krafist er af þeim sem kenna börnum á fyrstu árum skyldunáms. Hér er þessu snúið á haus og sérhæfing í kennslugrein sem býr fólk undir að kenna ungum börnum látin duga til að kenna unglingum í framhaldsskóla. Það er vægast sagt mjög undarlegt að lögvernda starf, leyfa sumum að gegna því en öðrum ekki, nema tryggja að þeir sem fá starfsréttindin hafi upp til hópa forsendur til að vinna talsvert betur en þorri þeirra sem ekki hafa slík réttindi. Sé ætlunin að fara aftur í tímann er sennilega betra að hafa þetta bara eins og fyrir gildistöku laganna frá 1986. Hver umsækjandi þurfti þá að sannfæra skólastjóra um menntun sína og hæfni án þess að veifa neinu leyfisbréfi frá yfirvöldum. Ég held að flestir sem þá sóttust eftir kennarastöðum við framhaldsskóla hafi gert það með skírteini upp á meiri menntun í kennslugrein en nú virðist duga til að öðlast lögverndað starfsheiti kennara. Höfundur er prófessor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun