Baráttan við verðbólguna Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 26. maí 2023 11:31 Ákvörðun Seðlabankans um stýrivaxtahækkun kom ef til vill ekki mjög á óvart miðað við undangengnar ákvarðanir hans. Eina ráð hans virðist vera að ráðast á kaupmátt launafólks til að reyna að hafa áhrif á kauphegðun þeirra sem hafa meira á milli handanna enda hafa hinir tekjulægri ekki borið uppi mikinn vöxt neyslunnar. Í kynningu sinni fyrir ákvörðun bankans talaði seðlabankastjóri um ábyrgðaleysi stéttarfélaga. Hann hefur þó minna rætt um ábyrgð fyrirtækja sem sjaldan hafa séð betri afkomu. Samkvæmt nýrri hagspá ASÍ má búast við því að verðbólga verði þrálát og yfir 5% út næsta ár. Nýbirt spá Seðlabankans er á svipaða vegu. Þrátt fyrir ítrekaðar stýrivaxtahækkanir hefur Seðlabankanum hvorki tekist að slá á þenslu í hagkerfinu né að öðlast þá trú hagkerfisins að hann sé fær um að ná henni niður. Hvers vegna er það? Víxlverkun hagnaðar og verðlags Sú verðbólga sem dunið hefur á hagkerfinu í kjölfar heimsfaraldurs á sér margar orsakir. Öðru fremur hefur það verið hækkun húsnæðiskostnaðar og þróun alþjóðlegs hrávöruverðs sem ýtt hefur undir hækkun á verðlagi hér á landi. Það sést berlega í dag, að hröð vaxtalækkun inn í umhverfi framboðsskorts blés í fasteignabólu á Íslandi eftir heimsfaraldur. Gjarnan er athyglinni eingöngu beint að einni orsök verðlagsþróunar, þ.e. þætti launa í þróun verðlags. Því kemur það mörgum á óvart að heyra að rekstrarafkoma fyrirtækja hefur aldrei verið betri en einmitt síðustu tvö ár. Á mannamáli þýðir það að hlutfall launa af verðmætasköpun hefur lækkað og hlutur fjármagnseigenda hefur aukist. Þessi þróun er ekki einungis bundin við Ísland. Mikil umræða á sér stað erlendis um þátt fyrirtækja í vaxandi verðbólgu, þ.e. að fyrirtæki auki álagningu samhliða hækkunum aðfangaverðs og skili þeim síður þegar verðhækkanir ganga til baka. Evrópski seðlabankinn hefur m.a. bent á þessa þróun, þ.e. að hætta sé á víxlverkun hagnaðar og verðlags. Þessi hætta er meiri í umhverfi fákeppni sem þrífst á flestum lykilmörkuðum hér á landi. Alþjóða greiðslubankinn bendir á að verðbólga geti hjaðnað að markmiði samhliða launahækkunum að því gefnu að fyrirtæki hemji álagningu. Afkoma fyrirtækja í sögulegu hámarki Rekstrarafgangur fyrirtækja var sögulega hár á síðasta ári. Í heild- og smásöluverslun jókst hann um 20% eða langt umfram verðbólgu. Í einkageiranum í heild sinni jókst rekstrarafgangur um 36%, m.a. vegna sterkrar stöðu útflutningsgreina. Hið sama gildir hér sem í Evrópu, verðbólga getur hjaðnað að því gefnu að fyrirtæki hemji álagningu. Stöðugleika verður hins vegar ekki náð án þess grunnurinn að honum sé lagður af stjórnvöldum. Í peningamálum er skýrt dregið fram að og verðbólga og vaxtastig væri lægra ef stjórnvöld hefðu sýnt meira aðhald í ríkisfjármálum. Þenslan væri jafnframt minni ef stjórnvöld hefðu gert tilraun til að hemja hömlulausan vöxt ferðaþjónustunnar. Fráviksdæmi bankans metur að vextir þurfi að vera 1 prósentu hærri ef fjölgun ferðamanna fer umfram grunnspá bankans. Þessi hraða fjölgun ferðamanna hefur ýtt undir verulega þenslu í hagkerfinu og á húsnæðismarkaði. Stjórnvöld bera ein ábyrgð á þeirri stöðu sem upp er komin á húsnæðismarkaði og hafa um árabil sofið á verðinum. Niðurstaðan er að réttindi leigjenda eru óviðunandi, of lítið hefur verið byggt og hætta á því að draga muni úr byggingum. Staðan er slík að stjórnvöld þurfa nú undanþágur frá eigin lágmarkskröfum um húsnæði til að tryggja viðkvæmustu hópum samfélagsins húsaskjól. Í sögulegu samhengi er leitun að jafn afdráttarlausri yfirlýsingu um uppgjöf. Kann stjórnmálastéttin sér loksins hóf? Laun æðstu ráðamanna koma til endurskoðunar í júlí. Hámarkslaunahækkanir í kjarasamningum á almennum vinnumarkaði voru 66 þúsund krónur á mánuði Stjórnmálamenn geta því gengið fram með góðu fordæmi og fylgt því viðmiði sem samið var um á almennum vinnumarkaði. Að öðrum kosti verða sérkjör þeim til handa til þess að auka enn frekar á vaxandi spennu í þjóðfélaginu sökum þess rofs sem margir skynja í sambandi valdafólks og almennings. Stjórnvöld geta þó umfram allt ráðist í aðgerðir á húsnæðismarkaði og gert ráðstafanir til að milda áhrif verðbólgu og vaxtahækkana á heimilin. Þar með kann að vera unnt að leggja grunn að stöðugleika í aðdraganda kjarasamninga. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson ASÍ Seðlabankinn Verðlag Húsnæðismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun Halldór 01.06.2024 Halldór Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Barnapíu á Bessastaði! Karl Sigurðsson Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Ákvörðun Seðlabankans um stýrivaxtahækkun kom ef til vill ekki mjög á óvart miðað við undangengnar ákvarðanir hans. Eina ráð hans virðist vera að ráðast á kaupmátt launafólks til að reyna að hafa áhrif á kauphegðun þeirra sem hafa meira á milli handanna enda hafa hinir tekjulægri ekki borið uppi mikinn vöxt neyslunnar. Í kynningu sinni fyrir ákvörðun bankans talaði seðlabankastjóri um ábyrgðaleysi stéttarfélaga. Hann hefur þó minna rætt um ábyrgð fyrirtækja sem sjaldan hafa séð betri afkomu. Samkvæmt nýrri hagspá ASÍ má búast við því að verðbólga verði þrálát og yfir 5% út næsta ár. Nýbirt spá Seðlabankans er á svipaða vegu. Þrátt fyrir ítrekaðar stýrivaxtahækkanir hefur Seðlabankanum hvorki tekist að slá á þenslu í hagkerfinu né að öðlast þá trú hagkerfisins að hann sé fær um að ná henni niður. Hvers vegna er það? Víxlverkun hagnaðar og verðlags Sú verðbólga sem dunið hefur á hagkerfinu í kjölfar heimsfaraldurs á sér margar orsakir. Öðru fremur hefur það verið hækkun húsnæðiskostnaðar og þróun alþjóðlegs hrávöruverðs sem ýtt hefur undir hækkun á verðlagi hér á landi. Það sést berlega í dag, að hröð vaxtalækkun inn í umhverfi framboðsskorts blés í fasteignabólu á Íslandi eftir heimsfaraldur. Gjarnan er athyglinni eingöngu beint að einni orsök verðlagsþróunar, þ.e. þætti launa í þróun verðlags. Því kemur það mörgum á óvart að heyra að rekstrarafkoma fyrirtækja hefur aldrei verið betri en einmitt síðustu tvö ár. Á mannamáli þýðir það að hlutfall launa af verðmætasköpun hefur lækkað og hlutur fjármagnseigenda hefur aukist. Þessi þróun er ekki einungis bundin við Ísland. Mikil umræða á sér stað erlendis um þátt fyrirtækja í vaxandi verðbólgu, þ.e. að fyrirtæki auki álagningu samhliða hækkunum aðfangaverðs og skili þeim síður þegar verðhækkanir ganga til baka. Evrópski seðlabankinn hefur m.a. bent á þessa þróun, þ.e. að hætta sé á víxlverkun hagnaðar og verðlags. Þessi hætta er meiri í umhverfi fákeppni sem þrífst á flestum lykilmörkuðum hér á landi. Alþjóða greiðslubankinn bendir á að verðbólga geti hjaðnað að markmiði samhliða launahækkunum að því gefnu að fyrirtæki hemji álagningu. Afkoma fyrirtækja í sögulegu hámarki Rekstrarafgangur fyrirtækja var sögulega hár á síðasta ári. Í heild- og smásöluverslun jókst hann um 20% eða langt umfram verðbólgu. Í einkageiranum í heild sinni jókst rekstrarafgangur um 36%, m.a. vegna sterkrar stöðu útflutningsgreina. Hið sama gildir hér sem í Evrópu, verðbólga getur hjaðnað að því gefnu að fyrirtæki hemji álagningu. Stöðugleika verður hins vegar ekki náð án þess grunnurinn að honum sé lagður af stjórnvöldum. Í peningamálum er skýrt dregið fram að og verðbólga og vaxtastig væri lægra ef stjórnvöld hefðu sýnt meira aðhald í ríkisfjármálum. Þenslan væri jafnframt minni ef stjórnvöld hefðu gert tilraun til að hemja hömlulausan vöxt ferðaþjónustunnar. Fráviksdæmi bankans metur að vextir þurfi að vera 1 prósentu hærri ef fjölgun ferðamanna fer umfram grunnspá bankans. Þessi hraða fjölgun ferðamanna hefur ýtt undir verulega þenslu í hagkerfinu og á húsnæðismarkaði. Stjórnvöld bera ein ábyrgð á þeirri stöðu sem upp er komin á húsnæðismarkaði og hafa um árabil sofið á verðinum. Niðurstaðan er að réttindi leigjenda eru óviðunandi, of lítið hefur verið byggt og hætta á því að draga muni úr byggingum. Staðan er slík að stjórnvöld þurfa nú undanþágur frá eigin lágmarkskröfum um húsnæði til að tryggja viðkvæmustu hópum samfélagsins húsaskjól. Í sögulegu samhengi er leitun að jafn afdráttarlausri yfirlýsingu um uppgjöf. Kann stjórnmálastéttin sér loksins hóf? Laun æðstu ráðamanna koma til endurskoðunar í júlí. Hámarkslaunahækkanir í kjarasamningum á almennum vinnumarkaði voru 66 þúsund krónur á mánuði Stjórnmálamenn geta því gengið fram með góðu fordæmi og fylgt því viðmiði sem samið var um á almennum vinnumarkaði. Að öðrum kosti verða sérkjör þeim til handa til þess að auka enn frekar á vaxandi spennu í þjóðfélaginu sökum þess rofs sem margir skynja í sambandi valdafólks og almennings. Stjórnvöld geta þó umfram allt ráðist í aðgerðir á húsnæðismarkaði og gert ráðstafanir til að milda áhrif verðbólgu og vaxtahækkana á heimilin. Þar með kann að vera unnt að leggja grunn að stöðugleika í aðdraganda kjarasamninga. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands.
Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir skrifar
Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun