Um Sigurfara, Blátind, Aðalbjörgina og Maríu Júlíu Helgi Máni Sigurðsson skrifar 21. september 2022 11:31 Um síðustu helgi var haldið áhugavert málþing um tréskipasmíði og bátavarðveislu. Fundarmenn voru sammála um mikilvægi þess að varðveita handverkið í trébátasmíðinni, meðal annars vegna þess að súðbyrðingurinn er komin á heimsminjaskrá UNESCO. Sú staðreynd ein og sér leggur brýna skyldu á stjórnvöld að leggja rækt við hann. Lilja Alfreðsdóttir menningarmálaráðherra, sem var meðal frummælenda, hafði góð orð í þá veru. Að mínu mati gæti Borgarsögusafn lagt sitt lóð á vogaskálarnar með því að setja upp bátasmiðju í einum af sölum sínum. Það mundi í leiðinni lífga mjög upp á safnið. Annað meginefni málþingsins var bátavarðveisla. Þar kom fram að staðan gagnvart árabátunum er nokkuð góð, minjasöfnin í landinu hafa tekið til varðveislu nokkuð á annað hundrað árabáta og eru þeir flestir geymdir við góðar aðstæður. En þegar kemur að 20. öldinni, bátunum og skipunum sem komu þjóðinni úr torfkofunum og inn í nútímann, þá er staðan önnur. Þar gætir mikils metnaðarleysis. Til að lagfæra og gera upp árabát dugir oft ein milljón króna og það er upphæð sem söfnin ráða við, m.a. með styrkjum frá fornminjasjóði. Árabátar eru einnig það smáir að þeir komast gjarnan fyrir í almennum munageymslum. En þegar kemur að arftökum þeirra, plankabyggðu þilskipunum, sem voru gjarnan 20-50 tonn að stærð, þá rekast söfnin á vegg. Þekktasta dæmið um það er kútter Sigurfari á Akranesi sem er mjög illa farinn vegna skorts á viðhaldi og umhirðu í hálfa öld. Annað dæmi er Blátindur í Vestmannaeyjum, þriðja dæmið er María Júlía á Ísafirði, fjórða dæmið er Aðalbjörg RE í Reykjavík. Nokkra fleiri báta mætti nefna. Sigurfari GK 17 á safnlóð Byggðasafnsins að Görðum.HMS Helsta undantekningin frá þessari hörmungarmynd er Húni EA á Akureyri. Hann fær gott viðhald og er í góðu ástandi, er haffær. Ástæðurnar fyrir því eru tvær, annars vegar að hann var í góðu ástandi þegar hann var gerður að safnskipi, hin er að Hollvinasamtök Húna, öflugt félag sjálfboðaliða, sinnir skipinu af kostgæfni. Þegar litið er til nágrannalandanna þá er staðan allt önnur og betri, til dæmis í Noregi og Danmörku. Þar er fornbáta- og skipaarfinum sinnt á verðugan hátt, sem sést víða í höfnum þar sem söguleg skip eru til prýði. Eins og oft er bent á þá standa jafnvel Færeyingar sig betur en Íslendingar, sbr. að þeir halda fjórum kútterum, svipuðum Sigurfara, í sjófæru ástandi. Meðal þeirra er Westward Ho sem heimsótt hefur Ísland nokkrum sinnum. En hvað er til ráða á Íslandi? Almenningur og stjórnvöld þurfa að vakna, gangast við þessum hluta menningararfsins, átta sig á sögulegu og efnahagslegu vægi hans, og gera það sem gera þarf til að varðveita síðustu eintökin af eikarskipunum. Það gerist ekki af sjálfu sér. Til þess þarf miklu meiri fjármuni heldur en lagðir hafa verið í málaflokkinn hingað til. Í kjölfar þess kæmu vafalaust nýir hópar sjálfboðaliða. Á fyrrnefndu málþingi tók Andrés Skúlason formaður fornminjanefndar til máls. Hann reyndist mikill áhugamaður um bátavarðveislu og kvaðst mundu berjast fyrir því að stofnaður yrði bátafriðunarsjóður sem hefði burði til að takast á við stærri verkefni en áður. Meðal annars yrði leitað eftir framlögum frá útgerðinni. Óskandi er að það takist. Að vísu hefur lengi verið reynt að stofna slíkan sjóð án árangurs en vonandi eru sjónarmiðin að breytast. Annað atriði sem Andrés lagði áherslu á var að fornbátar væru hafðir á sjó, þar ættu þeir heima og þar færi best um þá. Það er einnig verðugt sjónarmið. En þá ber að hafa í huga að kostnaðurinn við að hafa skip sjófært er mikill. Og ef ekki eru til peningar til þess hvað á þá að gera? Sigurfara-menn gerðu mjög lítið og nú er hann mjög illa farinn. En var það af því að hann var tekinn á land? Nei, ef hann hefði komist í skjól, byggt hefði verið yfir hann, helst á smekklegan hátt, þá væri hann í sama ástandi nú og þegar hann kom til landins árið 1974. Staðan hefði þá verið snöggtum betri en hún er nú. Höfundur er verkefnastjóri hjá Borgarsögusafni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsavernd Fornminjar Menning Akranes Vestmannaeyjar Reykjavík Suðurnesjabær Ísafjarðarbær Akureyri Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
Um síðustu helgi var haldið áhugavert málþing um tréskipasmíði og bátavarðveislu. Fundarmenn voru sammála um mikilvægi þess að varðveita handverkið í trébátasmíðinni, meðal annars vegna þess að súðbyrðingurinn er komin á heimsminjaskrá UNESCO. Sú staðreynd ein og sér leggur brýna skyldu á stjórnvöld að leggja rækt við hann. Lilja Alfreðsdóttir menningarmálaráðherra, sem var meðal frummælenda, hafði góð orð í þá veru. Að mínu mati gæti Borgarsögusafn lagt sitt lóð á vogaskálarnar með því að setja upp bátasmiðju í einum af sölum sínum. Það mundi í leiðinni lífga mjög upp á safnið. Annað meginefni málþingsins var bátavarðveisla. Þar kom fram að staðan gagnvart árabátunum er nokkuð góð, minjasöfnin í landinu hafa tekið til varðveislu nokkuð á annað hundrað árabáta og eru þeir flestir geymdir við góðar aðstæður. En þegar kemur að 20. öldinni, bátunum og skipunum sem komu þjóðinni úr torfkofunum og inn í nútímann, þá er staðan önnur. Þar gætir mikils metnaðarleysis. Til að lagfæra og gera upp árabát dugir oft ein milljón króna og það er upphæð sem söfnin ráða við, m.a. með styrkjum frá fornminjasjóði. Árabátar eru einnig það smáir að þeir komast gjarnan fyrir í almennum munageymslum. En þegar kemur að arftökum þeirra, plankabyggðu þilskipunum, sem voru gjarnan 20-50 tonn að stærð, þá rekast söfnin á vegg. Þekktasta dæmið um það er kútter Sigurfari á Akranesi sem er mjög illa farinn vegna skorts á viðhaldi og umhirðu í hálfa öld. Annað dæmi er Blátindur í Vestmannaeyjum, þriðja dæmið er María Júlía á Ísafirði, fjórða dæmið er Aðalbjörg RE í Reykjavík. Nokkra fleiri báta mætti nefna. Sigurfari GK 17 á safnlóð Byggðasafnsins að Görðum.HMS Helsta undantekningin frá þessari hörmungarmynd er Húni EA á Akureyri. Hann fær gott viðhald og er í góðu ástandi, er haffær. Ástæðurnar fyrir því eru tvær, annars vegar að hann var í góðu ástandi þegar hann var gerður að safnskipi, hin er að Hollvinasamtök Húna, öflugt félag sjálfboðaliða, sinnir skipinu af kostgæfni. Þegar litið er til nágrannalandanna þá er staðan allt önnur og betri, til dæmis í Noregi og Danmörku. Þar er fornbáta- og skipaarfinum sinnt á verðugan hátt, sem sést víða í höfnum þar sem söguleg skip eru til prýði. Eins og oft er bent á þá standa jafnvel Færeyingar sig betur en Íslendingar, sbr. að þeir halda fjórum kútterum, svipuðum Sigurfara, í sjófæru ástandi. Meðal þeirra er Westward Ho sem heimsótt hefur Ísland nokkrum sinnum. En hvað er til ráða á Íslandi? Almenningur og stjórnvöld þurfa að vakna, gangast við þessum hluta menningararfsins, átta sig á sögulegu og efnahagslegu vægi hans, og gera það sem gera þarf til að varðveita síðustu eintökin af eikarskipunum. Það gerist ekki af sjálfu sér. Til þess þarf miklu meiri fjármuni heldur en lagðir hafa verið í málaflokkinn hingað til. Í kjölfar þess kæmu vafalaust nýir hópar sjálfboðaliða. Á fyrrnefndu málþingi tók Andrés Skúlason formaður fornminjanefndar til máls. Hann reyndist mikill áhugamaður um bátavarðveislu og kvaðst mundu berjast fyrir því að stofnaður yrði bátafriðunarsjóður sem hefði burði til að takast á við stærri verkefni en áður. Meðal annars yrði leitað eftir framlögum frá útgerðinni. Óskandi er að það takist. Að vísu hefur lengi verið reynt að stofna slíkan sjóð án árangurs en vonandi eru sjónarmiðin að breytast. Annað atriði sem Andrés lagði áherslu á var að fornbátar væru hafðir á sjó, þar ættu þeir heima og þar færi best um þá. Það er einnig verðugt sjónarmið. En þá ber að hafa í huga að kostnaðurinn við að hafa skip sjófært er mikill. Og ef ekki eru til peningar til þess hvað á þá að gera? Sigurfara-menn gerðu mjög lítið og nú er hann mjög illa farinn. En var það af því að hann var tekinn á land? Nei, ef hann hefði komist í skjól, byggt hefði verið yfir hann, helst á smekklegan hátt, þá væri hann í sama ástandi nú og þegar hann kom til landins árið 1974. Staðan hefði þá verið snöggtum betri en hún er nú. Höfundur er verkefnastjóri hjá Borgarsögusafni.
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar