Þjóðtunga á köldum klaka Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir skrifar 16. september 2022 12:00 „Að búa á Íslandi án þess að tala íslensku er meistaranám í höfnun, bæði félagslega og á atvinnumarkaðnum, með enga prófgráðu í sjónmáli” segir Michelle Spinei í áhugaverðri grein sem hún birti nýlega á visir.is. Þar lýsir hún af eigin raun þrautagöngu einstaklings af erlendum uppruna við að ná tökum á íslensku máli. Það lærdómsferðalag var „hlykkjóttur og grýttur malarvegur fullur af slæmum fallbeygingum”, eins og hún orðar það. Grein Spinei vekur verðuga athygli á þeirri brýnu þörf sem orðin er á því að bæta móttöku fólks af erlendum uppruna og styðja það til þátttöku í samfélaginu. Í því sambandi er góð og markviss íslenskukennsla lykilatriði, því ekki er nóg að henda fólki inn í 50 tíma grunnnámskeið og ætlast svo til að það spjari sig sjálft án eftirfylgni. Tryggja þarf gott framboð viðeigandi íslenskukennslu í framhaldinu, til að styrkja orðaforða og gera fólki kleift að stunda störf og nám á íslensku. Þeirri íslenskukennslu sem Spinei stóð til boða við komuna til landsins lýsir hún sem málfræði sem hún segir að hafi verið „kennd illa og af áhugaleysi”, byggða á úreltu kennsluefni. Síðan bætir höfundur við „það sem verra er, þegar þú áttar þig á því að „besta námið“ á landinu, „Íslenska sem annað tungumál“, kennt í Háskóla Íslands, er þriggja ára fullt nám sem kennir þér akademíska íslensku.” Háskólinn á Bifröst ryður braut Hér er vert að staldra við. Háskóli Íslands er nefnilega ekki eini háskólinn sem býður erlendum nemendum íslenskunám – það gerir Háskólinn á Bifröst einnig, en þar er munur á. Fyrir tveimur árum tók Háskólinn á Bifröst upp þá nýjung að þróa nám í íslensku fyrir erlenda nemendur, ekki akademískt nám heldur tungumálanám, í því skyni að styðja þá og þjálfa til þátttöku í samfélaginu. Þetta nýja námsframboð tekur við af byrjendakennslunni sem símenntunarstöðvarnar veita. Það fer fram í háskólagáttinni, en hún býr nemendur undir grunnnám á háskólastigi við allar deildir Háskólans á Bifröst. Námið er skipulagt þannig að nemendur í fullu námi ljúka því á einu skólaári, en geta valið að taka það á lengri tíma, til dæmis samhliða vinnu. Grunnhugmyndin að baki er sú að mæta nemendum af erlendum uppruna þar sem þeir eru – með tilliti til þarfa þeirra og aðstæðna. Þess vegna er námið boðið í fjarkennslu með staðlotum, því vinnandi fólk á þess yfirleitt ekki kost að beygja sig undir stíft skipulag í staðnámi. Ókeypis íslenskunám? Þessa dagana ríður húsum sú dægurþræta hvort íslenskukennsla fyrir fólk með annað móðurmál skuli verða liður í kröfugerð verkalýðsfélaga eða ekki, og er spjótum beint í ýmsar áttir, aðallega að einu stéttarfélagi. Fólk af erlendum uppruna þarf sannarlega að geta gengið til starfa í íslensku málsamfélagi og aðlagast því. Þeir hagsmunir varða þó fleiri en stéttarfélögin, því allur vinnumarkaðurinn á mikið undir, ekki síst atvinnurekendur, og samfélagið í heild sinni. Sú hugmynd að fólk eigi þess kost að læra íslensku í vinnutímanum er gott innlegg í þá umræðu. En betur má ef duga skal. Æskilegast væri að bjóða fólki þetta nám sér að kostnaðarlausu, eða mikið niðurgreitt. Í raun ætti það að vera grunnkrafan, óháð því á hvaða tímum sólarhringsins námið er stundað. Ókeypis eða vel niðurgreidd íslenskukennsla væri trúverðugur vitisburður um að stjórnvöldum og aðilum vinnumarkaðarins væri alvara með að bjóða fólk af erlendum uppruna velkomið inn í íslenskt samfélag. Vel heppnuð aðlögun að íslensku samfélagi er allra hagur og „allir vinna”. Vinnumarkaðurinn, einstaklingarnir sem njóta námsins, og síðast en ekki síst myndi íslensk tunga njóta góðs af því að fleiri tali hana. Ekki vörn heldur sókn Ábyrgðin í þessu máli liggur víða, ekki síst hjá stjórnvöldum, en skóla- og fræðasamfélagið sem slíkt hefur líka skyldur í þessu sambandi. Þar hefur stundum orðið þverbrestur, því að á síðustu árum hafa ýmsir áhugamenn um íslenska tungu orðið skotspónn áskanana – innan úr fræðasamfélaginu – um þjóðrembu og málfarslegt yfirlæti. Er nóg komið af svo góðu, því nú þarf allar hendur til verka. Íslensk tunga þarf ekki á því að halda að unnendur hennar haldi aftur af sér. Um það vitnar sjónmengunin af auglýsingaskiltum og textum á ensku, sama hvert litið er og inn á hvaða veitingahús sem gengið er. Víðast hvar er íslenskan að kafna undir ofurþunga enskunnar og innreið hennar inn í hvern krók og kima málsamfélags okkar. Við þessu verðum við að sporna. Það er skylda okkar allra sem tölum og eigum þetta tungumál – þetta ómetanlega menningarverðmæti – að gæta þess, efla það og rækta með ráðum og dáð. Veldur hver á heldur. Liður í endurreisn íslenskunnar væri að virkja íslenska málstefnu, raungera hana og fylgja eftir í reynd til dæmis með hertri löggjöf. Ekki síst þarf þó að stórefla framboð á viðeigandi íslenskukennslu fyrir fólk af erlendum uppruna, því að kostnaðarlausu. Háskólinn á Bifröst gæti sem best verið móðurskóli þannig námsframboðs. Til þess hefur hann alla burði og verðmæta þekkingu eftir þróunarstarf sitt á þessu sviði undanfarin ár. Við stöndum á ákveðnum tímamótum gagnvart þjóðtungu okkar. Sú stund er runnin upp að hver og einn líti í eigin barm og spyrji sig þeirrar spurningar hvort við viljum yfirleitt eiga móðurmál til framtíðar. Sé svarið við þeirri spurning játandi, þá er ekki seinna vænna að hefjast handa í sókn fyrir hönd íslenskunnar, því eins og staðan er orðin, þá er sókn ekki aðeins besta heldur eina vörnin. Höfundur er þjóðfræðingur og forseti Félagsvísindadeildar Háskólans á Bifröst. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir Íslensk tunga Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
„Að búa á Íslandi án þess að tala íslensku er meistaranám í höfnun, bæði félagslega og á atvinnumarkaðnum, með enga prófgráðu í sjónmáli” segir Michelle Spinei í áhugaverðri grein sem hún birti nýlega á visir.is. Þar lýsir hún af eigin raun þrautagöngu einstaklings af erlendum uppruna við að ná tökum á íslensku máli. Það lærdómsferðalag var „hlykkjóttur og grýttur malarvegur fullur af slæmum fallbeygingum”, eins og hún orðar það. Grein Spinei vekur verðuga athygli á þeirri brýnu þörf sem orðin er á því að bæta móttöku fólks af erlendum uppruna og styðja það til þátttöku í samfélaginu. Í því sambandi er góð og markviss íslenskukennsla lykilatriði, því ekki er nóg að henda fólki inn í 50 tíma grunnnámskeið og ætlast svo til að það spjari sig sjálft án eftirfylgni. Tryggja þarf gott framboð viðeigandi íslenskukennslu í framhaldinu, til að styrkja orðaforða og gera fólki kleift að stunda störf og nám á íslensku. Þeirri íslenskukennslu sem Spinei stóð til boða við komuna til landsins lýsir hún sem málfræði sem hún segir að hafi verið „kennd illa og af áhugaleysi”, byggða á úreltu kennsluefni. Síðan bætir höfundur við „það sem verra er, þegar þú áttar þig á því að „besta námið“ á landinu, „Íslenska sem annað tungumál“, kennt í Háskóla Íslands, er þriggja ára fullt nám sem kennir þér akademíska íslensku.” Háskólinn á Bifröst ryður braut Hér er vert að staldra við. Háskóli Íslands er nefnilega ekki eini háskólinn sem býður erlendum nemendum íslenskunám – það gerir Háskólinn á Bifröst einnig, en þar er munur á. Fyrir tveimur árum tók Háskólinn á Bifröst upp þá nýjung að þróa nám í íslensku fyrir erlenda nemendur, ekki akademískt nám heldur tungumálanám, í því skyni að styðja þá og þjálfa til þátttöku í samfélaginu. Þetta nýja námsframboð tekur við af byrjendakennslunni sem símenntunarstöðvarnar veita. Það fer fram í háskólagáttinni, en hún býr nemendur undir grunnnám á háskólastigi við allar deildir Háskólans á Bifröst. Námið er skipulagt þannig að nemendur í fullu námi ljúka því á einu skólaári, en geta valið að taka það á lengri tíma, til dæmis samhliða vinnu. Grunnhugmyndin að baki er sú að mæta nemendum af erlendum uppruna þar sem þeir eru – með tilliti til þarfa þeirra og aðstæðna. Þess vegna er námið boðið í fjarkennslu með staðlotum, því vinnandi fólk á þess yfirleitt ekki kost að beygja sig undir stíft skipulag í staðnámi. Ókeypis íslenskunám? Þessa dagana ríður húsum sú dægurþræta hvort íslenskukennsla fyrir fólk með annað móðurmál skuli verða liður í kröfugerð verkalýðsfélaga eða ekki, og er spjótum beint í ýmsar áttir, aðallega að einu stéttarfélagi. Fólk af erlendum uppruna þarf sannarlega að geta gengið til starfa í íslensku málsamfélagi og aðlagast því. Þeir hagsmunir varða þó fleiri en stéttarfélögin, því allur vinnumarkaðurinn á mikið undir, ekki síst atvinnurekendur, og samfélagið í heild sinni. Sú hugmynd að fólk eigi þess kost að læra íslensku í vinnutímanum er gott innlegg í þá umræðu. En betur má ef duga skal. Æskilegast væri að bjóða fólki þetta nám sér að kostnaðarlausu, eða mikið niðurgreitt. Í raun ætti það að vera grunnkrafan, óháð því á hvaða tímum sólarhringsins námið er stundað. Ókeypis eða vel niðurgreidd íslenskukennsla væri trúverðugur vitisburður um að stjórnvöldum og aðilum vinnumarkaðarins væri alvara með að bjóða fólk af erlendum uppruna velkomið inn í íslenskt samfélag. Vel heppnuð aðlögun að íslensku samfélagi er allra hagur og „allir vinna”. Vinnumarkaðurinn, einstaklingarnir sem njóta námsins, og síðast en ekki síst myndi íslensk tunga njóta góðs af því að fleiri tali hana. Ekki vörn heldur sókn Ábyrgðin í þessu máli liggur víða, ekki síst hjá stjórnvöldum, en skóla- og fræðasamfélagið sem slíkt hefur líka skyldur í þessu sambandi. Þar hefur stundum orðið þverbrestur, því að á síðustu árum hafa ýmsir áhugamenn um íslenska tungu orðið skotspónn áskanana – innan úr fræðasamfélaginu – um þjóðrembu og málfarslegt yfirlæti. Er nóg komið af svo góðu, því nú þarf allar hendur til verka. Íslensk tunga þarf ekki á því að halda að unnendur hennar haldi aftur af sér. Um það vitnar sjónmengunin af auglýsingaskiltum og textum á ensku, sama hvert litið er og inn á hvaða veitingahús sem gengið er. Víðast hvar er íslenskan að kafna undir ofurþunga enskunnar og innreið hennar inn í hvern krók og kima málsamfélags okkar. Við þessu verðum við að sporna. Það er skylda okkar allra sem tölum og eigum þetta tungumál – þetta ómetanlega menningarverðmæti – að gæta þess, efla það og rækta með ráðum og dáð. Veldur hver á heldur. Liður í endurreisn íslenskunnar væri að virkja íslenska málstefnu, raungera hana og fylgja eftir í reynd til dæmis með hertri löggjöf. Ekki síst þarf þó að stórefla framboð á viðeigandi íslenskukennslu fyrir fólk af erlendum uppruna, því að kostnaðarlausu. Háskólinn á Bifröst gæti sem best verið móðurskóli þannig námsframboðs. Til þess hefur hann alla burði og verðmæta þekkingu eftir þróunarstarf sitt á þessu sviði undanfarin ár. Við stöndum á ákveðnum tímamótum gagnvart þjóðtungu okkar. Sú stund er runnin upp að hver og einn líti í eigin barm og spyrji sig þeirrar spurningar hvort við viljum yfirleitt eiga móðurmál til framtíðar. Sé svarið við þeirri spurning játandi, þá er ekki seinna vænna að hefjast handa í sókn fyrir hönd íslenskunnar, því eins og staðan er orðin, þá er sókn ekki aðeins besta heldur eina vörnin. Höfundur er þjóðfræðingur og forseti Félagsvísindadeildar Háskólans á Bifröst.
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar