Lágmarksinntak sáttameðferðar barnalaga Sævar Þór Jónsson skrifar 27. maí 2022 16:00 Árið 2012 var barnalögum breytt og skylda foreldra til þess að leita sátta var bundin í lög áður en mál væri höfðað um forræði, lögheimili o.fl. Síðan þá hefur oft reynt á inntak sáttameðferðar og gildi sáttavottorða sem gefin eru út í lok hennar. Hafa dómstólar skorið úr um hvernig túlka beri ákvæði barnalaga um þetta atriði. Til þess að sáttavottorð teljist gilt þarf ákveðnum skilyrðum að vera fullnægt. Sem dæmi má nefna gildistíma vottorða en þau gilda eingöngu í sex mánuði frá útgáfudegi. Annað formskilyrði er að taki foreldrar ekki þátt í sáttameðferð þá má sáttamaður gefa út sáttavottorð, og þar með ljúka sáttameðferð sem árangurslausri, ef foreldrar mæta ekki á sáttafund eftir að hafa verið boðaðir í tvígang. En dómstólar líta ekki eingöngu til þess hvort sáttavottorð sé gilt heldur einnig til þess hvort sáttameðferð hafi í raun og veru farið fram um það ágreiningsefni sem borið er undir dóm. Þannig hefur Landsréttur litið til þess sem rétturinn kallar lágmarksinntak sáttameðferðar. Dómstólar hafa skýrt það svo að helstu ágreiningsefni og afstaða aðila til þeirra komi fram en það sé að öðru leyti lagt í mat sáttamans hvenær fullreynt sé að sættir náist. Í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 848/2016, höfðu foreldrar mætt á einn sáttafund en að honum loknum afþakkaði móðir frekari sáttameðferð þar sem hún taldi hana vera tilgangslausa. Afstaða beggja aðila lá því fyrir til ágreiningsefna og málinu var ekki vísað frá dómi. Í Landsréttarmálinu nr. 614/2021 afþakkað móðir sáttameðferð áður en hún hófst. Enginn sáttafundur var því haldinn og virk sáttameðferð fór ekki fram. Sáttamaður gaf út sáttavottorð um árangurslausa sáttameðferð en Landsréttur taldi í niðurstöðu sinni að sáttamaður hefði átt að gefa föður kost á að mæta á boðaðan sáttafund til að lýsa þar afstöðu sinni áður en hann gaf sáttavottorðið út enda hafi ekkert legið fyrir um um afstöðu hans til ágreiningsefna málsins og hugsanlegra sátta. Með þessu hafi í raun engin sáttameðferð hafist og ekki verið boðað aftur til sáttafundar. Í Landsréttarmálinu nr. 147/2020 hafði faðir uppi kröfur er lutu að forsjá og lögheimili. Hafði sáttameðferð verið boðuð um lögheimili. Faðir mætti á sáttafundi sem haldnir voru en ekki móðir. Sáttavottorð sem gefið var út tiltók að faðir hefði rætt bæði lögheimili og forsjá á sáttafundum. Taldi Landsréttur í ljósi þess að sáttameðferð fór fram á grundvelli beiðni föður um breytingar á lögheimili og að móðir hafi ekki mætt að sáttameðferð hafi ekki farið fram um forsjá og var málinu því vísað frá. Í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 40/2021 var deilt um forsjá og málinu vísað frá dómi þar sem foreldrar höfðu einungis verið boðaðir einu sinni til sáttafundar áður en sáttavottorð var gefið út. Áfrýjandi, sem kærði frávísunina, vísa m.a. til tveggja dóma Landsréttar sem hann taldi frávísunina ekki samræmast. Hæstiréttur tók af skarið og benti á að atvik í þeim dómum væri ósambærileg að því að þar hefði sáttameðferð hafist og sáttamaður aflað afstöðu beggja aðila til sátta áður en hann mat að grundvöllur væri ekki fyrir hendi fyrir áframhaldandi sáttameðferð. Í þessum orðum Hæstaréttar kristallast lágmarksinntak sáttameðferðarinnar. Afstaða beggja aðila þarf að liggja fyrir til þeirra ágreiningsefna sem ræða á og báðum aðilum þarf að vera kunnugt um hvaða ágreiningsefni á að ræða ellegar þarf að boða báða aðila tvívegis, að því gefnu að ágreiningsefni sem rædd eru, ef annað mætir, séu tilgreind í boðun til beggja. Þetta þýðir t.d. að ef boðað er til sáttameðferðar um eitt ágreiningsefni og annað foreldri mætir ekki eftir að hafa verið boðað tvívegis en hitt foreldrið mætir og hefur þá uppi fleiri ágreiningsefni en tilgreind voru í boðun, þá er sáttavottorð ekki gilt um þau ágreiningsefni sem ekki voru tilgreind í boðun til foreldra. Þetta er eðlilegt miðað við tilgang sáttameðferðarinnar því með henni á að láta reyna á sættir milli foreldra um tiltekin ágreiningsmál og er talið æskilegt að skoða sérstaklega í hverju ágreiningur foreldra er fólin í hvert sinn og hvort unnt sé að hjálpa þeim að ná sáttum. Það er grundvallaratriði til þess ná þessu markmiði að foreldrarnir geti áttað sig á því hver ágreiningurinn er og tekið afstöðu til hans, hvort sem sú afstaða felst í því að taka þátt eða afþakka þátttöku, þá þurfa foreldrar að vita hvaða málefni eru á dagskrá. Þannig getur atvikast að sáttameðferð er boðuð til þess að ræða breytingar á lögheimili. Annað foreldrið kann að telja það tilgangslaust þar sem langt beri á milli í afstöðu foreldra og afþakkar sáttameðferð. Hitt foreldrið mætir og vill þá ræða bæði lögheimili og umgengni. Foreldrið sem afþakkaði hefði kannski viljað mæta og ræða umgengni en fékk þá ekki tækifæri til þar sem það málefni var ekki tilgreint í boðun. Sáttamaður getur með auðveldum hætti leyst þetta með því að aflað afstöðu beggja aðila utan fundar, t.d. með því að hringja í það foreldri sem ekki mætti og ræða málefnin við það. Geri hann það og í kjölfarið metur áframhaldandi sáttameðferð óþarfa þá getur hann gefið út gilt sáttavottorð án þess að boða aðila tvisvar. Þannig getur góður sáttamaður leyst vanda sem ella kynni að leiða til frávísunar máls frá dómi eða óþarfa tafa í viðkvæmum málaflokki sem felast í því að leita sátta á nýjan leik. Höfundur er lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sævar Þór Jónsson Dómstólar Fjölskyldumál Mest lesið Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger Skoðun Skoðun Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason skrifar Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson skrifar Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger skrifar Skoðun Áfram veginn í Reykjavík Gísli Garðarsson,Steinunn Rögnvaldsdóttir skrifar Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason skrifar Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson skrifar Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir skrifar Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir skrifar Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar Skoðun Ný og góð veröld í Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Krónupíning foreldra er engin lausn Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Köld kveðja á kvennaári Stefanía Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Árið 2012 var barnalögum breytt og skylda foreldra til þess að leita sátta var bundin í lög áður en mál væri höfðað um forræði, lögheimili o.fl. Síðan þá hefur oft reynt á inntak sáttameðferðar og gildi sáttavottorða sem gefin eru út í lok hennar. Hafa dómstólar skorið úr um hvernig túlka beri ákvæði barnalaga um þetta atriði. Til þess að sáttavottorð teljist gilt þarf ákveðnum skilyrðum að vera fullnægt. Sem dæmi má nefna gildistíma vottorða en þau gilda eingöngu í sex mánuði frá útgáfudegi. Annað formskilyrði er að taki foreldrar ekki þátt í sáttameðferð þá má sáttamaður gefa út sáttavottorð, og þar með ljúka sáttameðferð sem árangurslausri, ef foreldrar mæta ekki á sáttafund eftir að hafa verið boðaðir í tvígang. En dómstólar líta ekki eingöngu til þess hvort sáttavottorð sé gilt heldur einnig til þess hvort sáttameðferð hafi í raun og veru farið fram um það ágreiningsefni sem borið er undir dóm. Þannig hefur Landsréttur litið til þess sem rétturinn kallar lágmarksinntak sáttameðferðar. Dómstólar hafa skýrt það svo að helstu ágreiningsefni og afstaða aðila til þeirra komi fram en það sé að öðru leyti lagt í mat sáttamans hvenær fullreynt sé að sættir náist. Í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 848/2016, höfðu foreldrar mætt á einn sáttafund en að honum loknum afþakkaði móðir frekari sáttameðferð þar sem hún taldi hana vera tilgangslausa. Afstaða beggja aðila lá því fyrir til ágreiningsefna og málinu var ekki vísað frá dómi. Í Landsréttarmálinu nr. 614/2021 afþakkað móðir sáttameðferð áður en hún hófst. Enginn sáttafundur var því haldinn og virk sáttameðferð fór ekki fram. Sáttamaður gaf út sáttavottorð um árangurslausa sáttameðferð en Landsréttur taldi í niðurstöðu sinni að sáttamaður hefði átt að gefa föður kost á að mæta á boðaðan sáttafund til að lýsa þar afstöðu sinni áður en hann gaf sáttavottorðið út enda hafi ekkert legið fyrir um um afstöðu hans til ágreiningsefna málsins og hugsanlegra sátta. Með þessu hafi í raun engin sáttameðferð hafist og ekki verið boðað aftur til sáttafundar. Í Landsréttarmálinu nr. 147/2020 hafði faðir uppi kröfur er lutu að forsjá og lögheimili. Hafði sáttameðferð verið boðuð um lögheimili. Faðir mætti á sáttafundi sem haldnir voru en ekki móðir. Sáttavottorð sem gefið var út tiltók að faðir hefði rætt bæði lögheimili og forsjá á sáttafundum. Taldi Landsréttur í ljósi þess að sáttameðferð fór fram á grundvelli beiðni föður um breytingar á lögheimili og að móðir hafi ekki mætt að sáttameðferð hafi ekki farið fram um forsjá og var málinu því vísað frá. Í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 40/2021 var deilt um forsjá og málinu vísað frá dómi þar sem foreldrar höfðu einungis verið boðaðir einu sinni til sáttafundar áður en sáttavottorð var gefið út. Áfrýjandi, sem kærði frávísunina, vísa m.a. til tveggja dóma Landsréttar sem hann taldi frávísunina ekki samræmast. Hæstiréttur tók af skarið og benti á að atvik í þeim dómum væri ósambærileg að því að þar hefði sáttameðferð hafist og sáttamaður aflað afstöðu beggja aðila til sátta áður en hann mat að grundvöllur væri ekki fyrir hendi fyrir áframhaldandi sáttameðferð. Í þessum orðum Hæstaréttar kristallast lágmarksinntak sáttameðferðarinnar. Afstaða beggja aðila þarf að liggja fyrir til þeirra ágreiningsefna sem ræða á og báðum aðilum þarf að vera kunnugt um hvaða ágreiningsefni á að ræða ellegar þarf að boða báða aðila tvívegis, að því gefnu að ágreiningsefni sem rædd eru, ef annað mætir, séu tilgreind í boðun til beggja. Þetta þýðir t.d. að ef boðað er til sáttameðferðar um eitt ágreiningsefni og annað foreldri mætir ekki eftir að hafa verið boðað tvívegis en hitt foreldrið mætir og hefur þá uppi fleiri ágreiningsefni en tilgreind voru í boðun, þá er sáttavottorð ekki gilt um þau ágreiningsefni sem ekki voru tilgreind í boðun til foreldra. Þetta er eðlilegt miðað við tilgang sáttameðferðarinnar því með henni á að láta reyna á sættir milli foreldra um tiltekin ágreiningsmál og er talið æskilegt að skoða sérstaklega í hverju ágreiningur foreldra er fólin í hvert sinn og hvort unnt sé að hjálpa þeim að ná sáttum. Það er grundvallaratriði til þess ná þessu markmiði að foreldrarnir geti áttað sig á því hver ágreiningurinn er og tekið afstöðu til hans, hvort sem sú afstaða felst í því að taka þátt eða afþakka þátttöku, þá þurfa foreldrar að vita hvaða málefni eru á dagskrá. Þannig getur atvikast að sáttameðferð er boðuð til þess að ræða breytingar á lögheimili. Annað foreldrið kann að telja það tilgangslaust þar sem langt beri á milli í afstöðu foreldra og afþakkar sáttameðferð. Hitt foreldrið mætir og vill þá ræða bæði lögheimili og umgengni. Foreldrið sem afþakkaði hefði kannski viljað mæta og ræða umgengni en fékk þá ekki tækifæri til þar sem það málefni var ekki tilgreint í boðun. Sáttamaður getur með auðveldum hætti leyst þetta með því að aflað afstöðu beggja aðila utan fundar, t.d. með því að hringja í það foreldri sem ekki mætti og ræða málefnin við það. Geri hann það og í kjölfarið metur áframhaldandi sáttameðferð óþarfa þá getur hann gefið út gilt sáttavottorð án þess að boða aðila tvisvar. Þannig getur góður sáttamaður leyst vanda sem ella kynni að leiða til frávísunar máls frá dómi eða óþarfa tafa í viðkvæmum málaflokki sem felast í því að leita sátta á nýjan leik. Höfundur er lögmaður.
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar