Stutta svarið við þessu er já og má m.a. rekja það til þess að í byrjun nóvember fer fram Loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna í Glasgow (COP26). Ráðstefnan er gríðarlega mikilvæg til að fá ríki heims til að snúa við stóraukinni losun gróðurhúsalofttegunda (hér eftir nefnt kolefni til einföldunar) með tilheyrandi hörmungum líkt og varað er við í nýlegri IPCC skýrslu SÞ . En til að ná markmiðum Parísarsamningsins er ekki nóg að draga úr kolefnislosun heldur er nauðsynlegt að finna leiðir til að binda það kolefni sem nú þegar hefur verið losað út í andrúmsloftið af mannavöldum og ná fram jafnvægi í losun og bindingu.
Getur COP26 orðið vendipunkturinn fyrir kolefnismarkaði?
Á COP26 verða m.a. formfestar leikreglur sem snúa að kolefnismörkuðum og samstarfi þjóða. Kolefnismarkaðir eru þó ekki nýir af nálinni en undanfarin ár hafa þeir vaxið og þróast hratt. T.a.m hefur verð á losunarheimildum hækkað um 250% síðustu 12 mánuði og viðskipti með kolefniseiningar á frjálsa kolefnismarkaðinum (e. voluntary carbon markets) aukist gríðarlega á heimsvísu, þróun sem er að gerast mun fyrr en spár höfðu gert ráð fyrir. Árið 2019 námu viðskipti um 100 milljónum tonna af kolefnisígildum (CO2-e) en eru í ár komin upp í 240 milljónir tonna CO2-e. Á frjálsum kolefnismörkuðum geta fyrirtæki og stofnanir átt viðskipti með svokallaðar kolefniseiningar sem verða til útfrá verkefnum sem annaðhvort binda kolefni eða draga úr eða fyrirbyggja losun kolefnis. Til að geta talist fullgild kolefniseining þurfa verkefni (t.d. í nýskógrækt, Carbfixtækninni, endurheimt votlendis eða önnur verkefni) að fylgja viðurkenndum aðferðum t.d. um mælingar, vottanir og skráningar. Á sama tíma þurfa þeir sem losa að tryggja að mælingar séu réttar, dregið sé úr losun og kolefnisjöfnun sé gerð með rekjanlegum hætti.
Frjálsir kolefnismarkaðir eru og þurfa að bólgna út
Í byrjun árs 2021 var unnin skýrsla af Task Force on Scaling Voluntary Carbon Markets (TFSVCM) um mikilvægi þessara markaða til að ná markmiðum Parísarsamningsins. Skýrslan var unnin í samráði við kaupendur og framleiðendur kolefniseininga auk fulltrúa fjármálakerfisins, miðlara, vottunaraðila, og útgefendur. Helstu niðurstöður skýrslunnar eru að frjálsir kolefnismarkaðir verða að stækka að lágmarki 15falt fyrir árið 2030 og að lágmarki 100falt fyrir árið 2050 til þess að ná markmiðum Parísarsamningsins.
Fáum við aftur reikning í hausinn eftir París?
Ísland hefur ásamt ESB og Noregi sett sér markmið um 55% samdrátt í kolefnislosun fyrir árið 2030 m.v. losun 1990 , tilkynnt um kolefnishlutleysi árið 2040 og birt aðgerðaáætlun í loftslagsmálum auk þess sem gefinn hefur verið út loftslagsvegvísir atvinnulífsins. Þrátt fyrir góð fyrirheit og vilja ráðamanna og atvinnulífs virðist óíklegt að Ísland muni ná sínum markmiðum nema eitthvað meira og stærra komi til. Því til stuðnings er hægt að horfa til frammistöðu Íslands á Kyoto tímabilinu þar sem losun Íslands jókst um u.þ.b. 30% m.v. 1990. Því má álykta að töluverð áhætta sé til staðar að Ísland fái dágóðan reikning í fangið vegna skuldbindinga undir Parísarsamningum sem ekki var staðið við.
En hvað þarf að gera til að snúa við þessari þróun?
Fyrir það fyrsta, þá þarf mun meiri áherslu á að draga úr kolefnislosun allsstaðar í þjóðfélaginu og þar geta kolefnismarkaðir hjálpað. Slíkt mun þó ekki duga til, heldur verður Ísland einnig að skala upp kolefnisbindingu. Með því að taka þátt í alþjóðlegum frjálsum kolefnismörkuðum í gegnum fjölbreytt kolefnisverkefni má ná árangri á báðum sviðum miklu fyrr. Það er hins vegar lykilatriði að tryggja að íslensk kolefnisverkefni uppfylli alþjóðlegar kröfur um gagnsæi, vottanir og skráningar og að fyrirtæki stundi ábyrga kolefnisjöfnun. Með þessu móti getum við snúið þróuninni okkur í hag með því að nýta okkur kolefnismarkaði til að ná metnaðarfullum loftslagsmarkmiðum. Á sama tíma mun eiga sér stað fjárfesting í nýsköpun og atvinnuuppbyggingu í ört stækkandi alþjóðlegri atvinnugrein fyrir komandi kynslóðir og auknum hagvexti. Það er því eftir miklu að sækjast að Íslandi fari af þunga inn í frjálsa kolefnismarkaði.
Ekki missa af þrennunni – allt sem þú þarft að vita um kolefnismarkaði og loftslagsmál
Framundan eru þrjár ráðstefnur hér á landi sem fjalla um þessi málefni og við hvetjum áhugasama að kynna sér þær: 21. október „Kapphlaup að kolefnishlutleysi“; 19. nóvember „Framtíðarsýn og næstu skref“ - Loftslagsfundur Reykjavíkurborgar og Festu. 24. nóvember „Eru viðskiptatækifæri í kolefnishlutleysi?“ – Sjálfbærnidagur EY og Samtaka atvinnulífsins.
Guðmundur er framkvæmdastjóri Loftslagsskrár Íslands ehf., International Carbon Registry. Gunnar S. Magnússon er meðeigandi og sviðsstjóri sjálfbærni hjá EY ehf.
