Þá hafa litháískir ráðamenn lagt til að Evrópusambandið banni flugfélögum að fljúga yfir hvítrússneska lofthelgi og hvítrússneskum vélum verði eins bannað að fara yfir ríki sambandsins.

Hvítrússneski stjórnarandstöðuleiðtoginn Sviatlana Tsikhanouskaya óttast um líf Protasevich í Hvíta-Rússlandi og grunar að hann hafi þegar þurft að sæta pyntingum. Að sögn farþega sem var um borð í vélinni sagði óttasleginn Protasevich að hans biði dauðarefsing í Hvíta-Rússlandi en ríkið er það eina í Evrópu þar sem dauðarefsingar eru enn við lýði.

Leiðtogar Evrópusambandsins íhuga nú sameiginleg viðbrögð við atvikinu og hefur komið til tals að herða efnahagslegar refsiaðgerðir sambandsins gagnvart ríkinu.

Tíu kílómetrum frá landamærum Litháen

Yfirvöld í Hvíta-Rússlandi eru sökuð um að hafa notað falska sprengjuhótun til að neyða flugmenn til að lenda í Minsk en vél Ryanair var á leið frá Aþenu í Grikklandi til Vilinius í Litháen. Upplýsingar á flugratsjásíðum benda til að vélin hafi verið um tíu kílómetrum frá landamærum Litháen þegar vélinni var snúið við.

Dæmi eru um að flugfélög séu þegar byrjuð að beina farþegavélum sínum frá hvítrússneskri lofthelgi en þó virðist Ryanair halda áfram að fljúga yfir landið.

Blaðamaðurinn og aðgerðasinninn Protasevich var annar stofnenda spjallrásarinnar Nexta channel sem spilaði lykilhlutverk í því að skipuleggja umfangsmikil mótmæli í fyrra gegn Alexander Lukashenko, forseta Hvíta-Rússlands.

Stjórnvöld þar í landi hafa skilgreint hópinn sem öfgasamtök og ákært Protasevich fyrir að efna til óeirða. Gæti hann átt yfir höfði sér allt að fimmtán ára fangelsi verði hann sakfelldur.

Vakið upp hörð viðbrögð

Fjöldi þjóðarleiðtoga hafa fordæmt aðgerðir hvítrússneskra yfirvalda og krafist viðbragða. Þeirra á meðal er Antony Blinken, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, sem sagði atvikið vera „hneykslanlegt“ og sakaði stjórnvöld í Hvíta-Rússlandi um að leggja líf allra farþeganna í hættu. Þeirra á meðal voru Bandaríkjamenn. 

Hefur Bliken einnig kallað eftir því að ráð Alþjóðaflugmálastofnunarinnar taki málið til skoðunar. Einnig hefur komið fram að vísbendingar séu um að hvítrússneskir leyniþjónustumenn hafi verið um borð í vélinni.

Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra sagði í yfirlýsingu á Twitter í gær að hann væri uggandi yfir því að vél Ryanair hafi verið þvinguð til að lenda í Minsk og kallaði eftir því að Protasevich yrði sleppt úr haldi.

Tekið fyrir á leiðtogafundi ESB

Gitanas Nauseda, forseti Litháen, hefur brugðist hart við fregnum gærdagsins og kallað atvikið „hryðjuverkaárás.“ Þá lagði hann til að gripið yrði harðra refsiaðgerða gegn stjórnvöldum í Hvíta-Rússlandi.

Utanríkisráðuneyti Hvíta-Rússlands gaf lítið fyrir yfirlýsingar leiðtoganna í dag og sagði að flugmálayfirvöld hafi starfað í „fullu samræmi við alþjóðareglur.“

Josep Borrell, utanríkismálastjóri ESB, kallaði atvikið „enn eina tilraun hvítrússneskra yfirvalda til að þagga niður í röddum stjórnarandstöðunnar.“

Tveggja daga leiðtogafundur ESB hefst í dag og hefur verið gefið út að mál Protasevich verði þar efst á dagskrá.

„Við sáum þau ekki aftur“

„Ég sá þennan hvítrússneska mann með kærustu sinni sitja beint fyrir aftan okkur. Hann fór á límingunum þegar flugstjórinn sagði að flugvélinni yrði snúið til Minsk. Hann sagði að þar biði hans dauðarefsing,“ sagði farþeginn Marius Rutkauskas í samtali við AP-fréttaveituna, eftir að vélin komst loks á áfangastað í Vilinius.

„Við sátum þarna í klukkutíma eftir að við lentum. Þá byrjuðu þau að hleypa farþegum frá borði og tóku þau tvö. Við sáum þau ekki aftur.“

Umfangsmikil mótmæli stóðu yfir í Hvíta-Rússlandi í fleiri mánuði eftir forsetakosningarnar í ágúst þar sem Alexander Lukashenko var sakaður um kosningasvindl. Mótframbjóðandi hans Sviatlana Tsikhanouskaya flúði til Litháen að loknum kosningunum og kvaðst óttast um eigið öryggi og barna sinna. 

Stjórnvöld í landinu hafa mætt mótmælendum með mikilli hörku og hafa yfir 34 þúsund verið handteknir í Hvíta-Rússlandi frá því í ágúst. Talið er að þúsundir hafi verið beittir alvarlegu ofbeldi.