Ert þú með þráhyggju? Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar 21. maí 2021 07:31 Það er pirrandi að fá eitthvað á heilann en þráhyggja er þó annað og meira en tímabundin heilabrot eða áhyggjur. Þráhyggja vísar til áleitinna og óboðinna hugsana sem koma fólki í uppnám þar sem innihaldið þykir sérlega ógnandi og ógeðfellt. Umhyggjusamt foreldri getur til dæmis séð fyrir sér að það misnoti barnið sitt, hamingjusamlega gift kona að hún haldi framhjá manni sínum og sonur að hann beri banvænan sjúkdóm í foreldrana eða stingi þá með hníf. Eins geta hugsanirnar snúist um samhverfu eða sjúklegar efasemdir um minnstu hluti. Langflestir fá óþægilegar hugsanir annað veifið en taka lítið mark á þeim. Þeir sem þjást af þráhyggju hafa hins vegar af þeim sérstakar áhyggjur, óttast að þær verði að veruleika eða segi eitthvað um innræti. Fólk lætur hins vegar ekki af þessum hugsunum verða því þær eru samkvæmt skilgreiningu óboðnar; það sem fólk vill alls ekki að gerist og í raun það versta sem fólk getur hugsað sér. Þeir sem fá þráhyggju eiga það sammerkt að vera sérlega ábyrgðafullir og siðavandir einstaklingar og því ganga þessar hugsanir mjög nærri þeim. Þráhyggju fylgir árátta Þegar fólk fær þessar óþægilegu þráhugsanir reynir það, eðlilega, að afstýra mögulegri ógæfu og bæta líðan sína. Þetta getur verið eitthvað sem fólk gerir í huganum, eins og að rökræða við sig, telja sér trú um að hugsanirnar séu vitleysa, leita hughreystinga annarra og jafna hugsanirnar út. Margir reyna að bæla þær en það hefur öfug áhrif, líkt og að reyna af alefli að hugsa ekki um bleikan fíl. Oft grípur fólk til sýnilegrar áráttu, svo sem að yfirfara hvort allt sé í lagi, þvo hendur endurtekið, fara með bænir, læsa hnífa inni (eins og í tilfelli sonarins) eða forðast að vera einn með börnum (líkt og í tilfelli foreldrisins). Því miður veita árátturnar aðeins skammvinna hugarró og þráhyggjan tekur sig upp aftur. Án meðferðar getur fólk fest í þessum vítahring svo árum eða áratugum skiptir. Vandinn veldur mikilli hugarangist enda telst fólk ekki vera með þráhyggju og áráttu nema svo sé og vandinn hái fólki vandinn valdi uppnámi og hái því á ýmsum sviðum lífsins. Meðferðin árangursrík Sem betur fer má ná tökum á þráhyggju og áráttu og ber hugræn atferlismeðferð þar góðan árangur. Þar er farið yfir hvað viðheldur vandanum hjá hverjum og einum og unnið að því að breyta viðbrögðum fólks við þráhyggjunni. Ekki er sama hvernig það er gert enda hafa margir reynt þetta á eigin spýtur með takmörkuðum árangri. Það getur verið erfitt fyrir aðstandendur að skilja hvers vegna fólk „hættir ekki bara þessum áráttum“. Að gera það án nokkurrar þekkingar er líkt og að demba sér í bratta skíðabrekku án þess að hafa nokkru sinni stigið á skíði. Reyndur meðferðaraðili getur útskýrt hvaða lögmálum þráhyggjan lýtur og hvernig bregðast megi öðruvísi við. Vakin er athygli á afbrigði hugrænnar atferlismeðferðar sem nefnist Fjögurra daga meðferð við þráhyggju og áráttu (Bergen 4-day treatment for OCD) þar sem unnið er á vandanum á fjórum dögum. Meðferðin er veitt í litlum hópum þar sem hver og einn vinnur mestmegnis einslega með sínum sálfræðingi milli þess sem hópurinn kemur saman. Það má líkja þessu við þjálfunarbúðir þar sem reyndir sálfræðingar og þátttakendur leggjast á eitt um að vinna á vanda hvers og eins. Að loknum þessum fjórum dögum vinna þátttakendur markvisst að því að festa breytingarnar í sessi yfir þriggja vikna tímabil. Nú þegar hafa hátt í hundrað manns farið í gegnum meðferðina við Kvíðameðferðarstöðina og birtust árangurmælingar fyrstu hópanna árið 2019 í tímaritinu Clinical Neuropsychiatry. Í stuttu máli er árangurinn sá að tæp 95% eru að lokinni meðferð betri af vandanum og tæp 74% ná góðum (klínískt marktækum) árangri. Þetta er svipaður árangur og náðst hefur með þessu meðferðarformi í Noregi. Þar hafa hátt í 1000 manns sótt meðferðina og benti nýleg eftirfylgdarrannsókn til að árangurinn héldist í fjögur ár hið minnsta. Stærstur hluti þátttakenda nær því árangri með þessum aðferðum á örskömmum tíma. Þetta þýðir þó ekki að fólk fái aldrei aftur óþægilega hugsun eða tilfinningu, en lætur slíkt ekki stýra sér. Um er að ræða krefjandi meðferð þar sem fólk uppsker ríkulega ef leggur sig fram. Aldrei er of seint að leita sér aðstoðar og mikill léttir að losna úr greipum þessa lýjandi vanda. Höfundur er sálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Sjá meira
Það er pirrandi að fá eitthvað á heilann en þráhyggja er þó annað og meira en tímabundin heilabrot eða áhyggjur. Þráhyggja vísar til áleitinna og óboðinna hugsana sem koma fólki í uppnám þar sem innihaldið þykir sérlega ógnandi og ógeðfellt. Umhyggjusamt foreldri getur til dæmis séð fyrir sér að það misnoti barnið sitt, hamingjusamlega gift kona að hún haldi framhjá manni sínum og sonur að hann beri banvænan sjúkdóm í foreldrana eða stingi þá með hníf. Eins geta hugsanirnar snúist um samhverfu eða sjúklegar efasemdir um minnstu hluti. Langflestir fá óþægilegar hugsanir annað veifið en taka lítið mark á þeim. Þeir sem þjást af þráhyggju hafa hins vegar af þeim sérstakar áhyggjur, óttast að þær verði að veruleika eða segi eitthvað um innræti. Fólk lætur hins vegar ekki af þessum hugsunum verða því þær eru samkvæmt skilgreiningu óboðnar; það sem fólk vill alls ekki að gerist og í raun það versta sem fólk getur hugsað sér. Þeir sem fá þráhyggju eiga það sammerkt að vera sérlega ábyrgðafullir og siðavandir einstaklingar og því ganga þessar hugsanir mjög nærri þeim. Þráhyggju fylgir árátta Þegar fólk fær þessar óþægilegu þráhugsanir reynir það, eðlilega, að afstýra mögulegri ógæfu og bæta líðan sína. Þetta getur verið eitthvað sem fólk gerir í huganum, eins og að rökræða við sig, telja sér trú um að hugsanirnar séu vitleysa, leita hughreystinga annarra og jafna hugsanirnar út. Margir reyna að bæla þær en það hefur öfug áhrif, líkt og að reyna af alefli að hugsa ekki um bleikan fíl. Oft grípur fólk til sýnilegrar áráttu, svo sem að yfirfara hvort allt sé í lagi, þvo hendur endurtekið, fara með bænir, læsa hnífa inni (eins og í tilfelli sonarins) eða forðast að vera einn með börnum (líkt og í tilfelli foreldrisins). Því miður veita árátturnar aðeins skammvinna hugarró og þráhyggjan tekur sig upp aftur. Án meðferðar getur fólk fest í þessum vítahring svo árum eða áratugum skiptir. Vandinn veldur mikilli hugarangist enda telst fólk ekki vera með þráhyggju og áráttu nema svo sé og vandinn hái fólki vandinn valdi uppnámi og hái því á ýmsum sviðum lífsins. Meðferðin árangursrík Sem betur fer má ná tökum á þráhyggju og áráttu og ber hugræn atferlismeðferð þar góðan árangur. Þar er farið yfir hvað viðheldur vandanum hjá hverjum og einum og unnið að því að breyta viðbrögðum fólks við þráhyggjunni. Ekki er sama hvernig það er gert enda hafa margir reynt þetta á eigin spýtur með takmörkuðum árangri. Það getur verið erfitt fyrir aðstandendur að skilja hvers vegna fólk „hættir ekki bara þessum áráttum“. Að gera það án nokkurrar þekkingar er líkt og að demba sér í bratta skíðabrekku án þess að hafa nokkru sinni stigið á skíði. Reyndur meðferðaraðili getur útskýrt hvaða lögmálum þráhyggjan lýtur og hvernig bregðast megi öðruvísi við. Vakin er athygli á afbrigði hugrænnar atferlismeðferðar sem nefnist Fjögurra daga meðferð við þráhyggju og áráttu (Bergen 4-day treatment for OCD) þar sem unnið er á vandanum á fjórum dögum. Meðferðin er veitt í litlum hópum þar sem hver og einn vinnur mestmegnis einslega með sínum sálfræðingi milli þess sem hópurinn kemur saman. Það má líkja þessu við þjálfunarbúðir þar sem reyndir sálfræðingar og þátttakendur leggjast á eitt um að vinna á vanda hvers og eins. Að loknum þessum fjórum dögum vinna þátttakendur markvisst að því að festa breytingarnar í sessi yfir þriggja vikna tímabil. Nú þegar hafa hátt í hundrað manns farið í gegnum meðferðina við Kvíðameðferðarstöðina og birtust árangurmælingar fyrstu hópanna árið 2019 í tímaritinu Clinical Neuropsychiatry. Í stuttu máli er árangurinn sá að tæp 95% eru að lokinni meðferð betri af vandanum og tæp 74% ná góðum (klínískt marktækum) árangri. Þetta er svipaður árangur og náðst hefur með þessu meðferðarformi í Noregi. Þar hafa hátt í 1000 manns sótt meðferðina og benti nýleg eftirfylgdarrannsókn til að árangurinn héldist í fjögur ár hið minnsta. Stærstur hluti þátttakenda nær því árangri með þessum aðferðum á örskömmum tíma. Þetta þýðir þó ekki að fólk fái aldrei aftur óþægilega hugsun eða tilfinningu, en lætur slíkt ekki stýra sér. Um er að ræða krefjandi meðferð þar sem fólk uppsker ríkulega ef leggur sig fram. Aldrei er of seint að leita sér aðstoðar og mikill léttir að losna úr greipum þessa lýjandi vanda. Höfundur er sálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina.
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun