Geðheilsa Íslendinga Héðinn Unnsteinsson, Elín Ebba Ásmundsdóttir og Grímur Atlason skrifa 30. mars 2021 10:01 Það er þrennt sem við þurfum að vita um huga okkar: Í fyrsta lagi þurfum við í vöku ávallt að hafa eitthvað að hugsa um, í öðru lagi þá getum við bara hugsaðu um eitt í einu og að síðustu, og kannski það mikilvægasta nú á tímum, þá vex það sem við hugsum um. Frá því að fyrstu fréttir bárust af Covid-19 veirunni eru um 14 mánuðir liðnir og þann tíma hefur samfélag okkar og annarra verið ofurselt umfjöllun og viðbrögðum vegna hennar. Á Íslandi var gripið til fyrstu takmarkanna þann 16. mars 2020 og frá þeim tíma höfum við búið við einhverjar takmarkanir á daglegu lífi okkar. Kaflarnir hafa verið mislangir og miserfiðir – stundum litlar skorður og stundum miklar. Nú þegar frelsi okkar hefur verið takmarkað enn á ný til að hámarka almannaheill þá er ekki óeðlilegt að við ræðum geðheilsu og andlega líðan okkar sem þjóðar. Fjölmargar rannsóknir benda til þess að þær aðgerðir sem gripið hefur verið til í baráttunni við veiruna hafi áhrif á geðheilsu okkar og líðan. Alþjóða heilbrigðismálastofnunin (WHO) sendi strax í upphafi faraldursins frá sér yfirlýsingu þar sem varað var við áhrifum faraldursins á geðheilsu til skemmri og lengri tíma. Kreppur sl. 100 ára voru fyrst og fremst efnahagslegar og því er erfitt að leita í söguna til að spá fyrir um afleiðingar. Einangrun, ótti, samfélagsmiðlar, falsfréttir o.fl. gera þessa kreppu flóknari en aðrar kreppur í sögunni. Líkindi er helst að finna í löndum þar sem einstaklingar hafa búið við skert frelsi vegna stjórnmálaskoðana eða stríðsástands. Þrátt fyrir að okkur hafi gengið betur í sóttvörnum en flestum þjóðum er ljóst að faraldurinn hefur haft gríðarleg áhrif á samfélagið og valdið miklu tjóni. Atvinnuleysi er meira en það hefur áður verið á lýðveldistímanum og eru á þriðja tug þúsunda án atvinnu á Íslandi og langtíma atvinnuleysi í sögulegu hámarki. Slíkt ástand, þar sem mjög hæft fólk er án vinnu, hefur mikil áhrif á þá sem eru að koma út á vinnumarkaðinn í fyrsta sinn eða þá sem lengi hafa verið án vinnu. Hætt er við að þessir hópar verði undir í baráttunni um störfin. Við finnum öll fyrir þeim aðgerðum sem gripið hefur verið til en mismikið. Börn og ungmenni eru þannig talsvert berskjölduð fyrir geðrænum fylgikvillum þeirra aðgerða sem gripið hefur verið til í baráttunni. Á mikilvægum mótunartíma í þroska þeirra snýst tilvera þeirra á hvolf. Skóli, tómstundir, samvera, nánd, hreyfing, rútína o.s.frv. Mánuður getur verið langur tími í lífi þeirra sem eru að ljúka grunnskóla eða byrja í framhaldsskóla. Þegar langir kaflar í lífi þessara einstaklinga eru undirlagðir skerðingu lífsgæða í formi fjöldatakmarkana og lokana þá hefur það áhrif á geðheilsu þeirra. Við þurfum því að vera á varðbergi og huga með markvissum hætti sérstaklega að geðheilsu ungs fólks. Geðheilbrigðismál eru þannig talsvert til umræðu þessi misserin og stjórnvöld hafa gefið það út að þau séu í forgangi og er það vel. Það hefur hins vegar skort á aðgerðir og hafa landssamtökin Geðhjálp bent á hvar skóinn kreppir helst. Nú þegar rofa tekur í heimsfaraldrinum og afleiðingar til lengri tíma fara að koma í ljós viljum við árétta eftirfarandi aðgerðir til þess að setja geðheilsu í forgang. Það er ljóst að við munum glíma við afleiðingar faraldursins í mörg ár og þess vegna er mikilvægt að bregðast við og setja eftirfarandi á oddinn: Gera heildarúttekt á umfangi og framkvæmd geðheilbrigðisþjónustu á Íslandi Efla heilsugæsluna sem fyrsta viðkomustað og gera þjónustuna þverfaglegri Stórauka stuðning og fræðslu fyrir foreldra Hefja niðurgreiðslu sálfræðiþjónustu Gera geðrækt að hluta af aðalnámskrá grunnskóla Fjölga atvinnutækifærum fyrir ungmenni og fólk með geðrænar áskoranir Byggja nýtt húsnæði geðsviðs LSH og SAK og endurskoða hugmyndafræði og innihald meðferðar Útiloka nauðung og þvingun við meðferð Koma á fót Geðráði, breiðum samráðsvettvangi um geðheilbrigðismál Það að bregðast við núna og setja geðheilsu í forgang er skynsamlegt í alla staði. Með því tökumst við á við áskoranir dagsins í dag og nánustu framtíðar en ekki síður þegar til lengri tíma litið. Við búum öll við geð rétt eins og við erum öll með hjarta. Hlúum að því og setjum geðheilsu í forgang þá vex það sem við hugsum um. Héðinn Unnsteinsson, formaður Geðhjálpar Elín Ebba Ásmundsdóttir, varaformaður GeðhjálparGrímur Atlason, framkvæmdastjóri Geðhjálpar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Grímur Atlason Héðinn Unnsteinsson Elín Ebba Ásmundsdóttir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason Skoðun Aukinn kraftur með hækkandi sól Bragi Bjarnason Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Tilbrigðin um enda lífsins Matthildur Björnsdóttir Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Foreldrar með börn í vímuefnaneyslu og úrræði Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Aukinn kraftur með hækkandi sól Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tilbrigðin um enda lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Markvissar aðgerðir munu skila árangri á húsnæðismarkaði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Einokunarmjólk? Hilmar Vilberg Gylfason skrifar Skoðun Má þjóðin ráða? Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Að vera eða vera ekki í samkeppni við sjálfa sig Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Engin námslán fyrir fátækt fólk Gísli Laufeyjarson Höskuldsson skrifar Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmálin koma okkur öllum við Arnar Freyr Sigurðsson skrifar Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisráðuneytið er með forystu Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirgefðu mér mín kæra Harpa Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Vikan með Gísla Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Furðulegar verðlækkanir á mörkuðum Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Varanlegt vopnahlé og sjálfstæð Palestína Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Með of mikil völd Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar Skoðun Er sniðugt að vera með tilgreinda séreign? Guðný Helga Lárusdóttir skrifar Skoðun Ekki þykjast ekki vita neitt Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Athugasemdir við eignaumsýslu Landsbanka Íslands Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Framsókn stendur með bændum og neytendum Hópur þingmanna Framsóknar skrifar Sjá meira
Það er þrennt sem við þurfum að vita um huga okkar: Í fyrsta lagi þurfum við í vöku ávallt að hafa eitthvað að hugsa um, í öðru lagi þá getum við bara hugsaðu um eitt í einu og að síðustu, og kannski það mikilvægasta nú á tímum, þá vex það sem við hugsum um. Frá því að fyrstu fréttir bárust af Covid-19 veirunni eru um 14 mánuðir liðnir og þann tíma hefur samfélag okkar og annarra verið ofurselt umfjöllun og viðbrögðum vegna hennar. Á Íslandi var gripið til fyrstu takmarkanna þann 16. mars 2020 og frá þeim tíma höfum við búið við einhverjar takmarkanir á daglegu lífi okkar. Kaflarnir hafa verið mislangir og miserfiðir – stundum litlar skorður og stundum miklar. Nú þegar frelsi okkar hefur verið takmarkað enn á ný til að hámarka almannaheill þá er ekki óeðlilegt að við ræðum geðheilsu og andlega líðan okkar sem þjóðar. Fjölmargar rannsóknir benda til þess að þær aðgerðir sem gripið hefur verið til í baráttunni við veiruna hafi áhrif á geðheilsu okkar og líðan. Alþjóða heilbrigðismálastofnunin (WHO) sendi strax í upphafi faraldursins frá sér yfirlýsingu þar sem varað var við áhrifum faraldursins á geðheilsu til skemmri og lengri tíma. Kreppur sl. 100 ára voru fyrst og fremst efnahagslegar og því er erfitt að leita í söguna til að spá fyrir um afleiðingar. Einangrun, ótti, samfélagsmiðlar, falsfréttir o.fl. gera þessa kreppu flóknari en aðrar kreppur í sögunni. Líkindi er helst að finna í löndum þar sem einstaklingar hafa búið við skert frelsi vegna stjórnmálaskoðana eða stríðsástands. Þrátt fyrir að okkur hafi gengið betur í sóttvörnum en flestum þjóðum er ljóst að faraldurinn hefur haft gríðarleg áhrif á samfélagið og valdið miklu tjóni. Atvinnuleysi er meira en það hefur áður verið á lýðveldistímanum og eru á þriðja tug þúsunda án atvinnu á Íslandi og langtíma atvinnuleysi í sögulegu hámarki. Slíkt ástand, þar sem mjög hæft fólk er án vinnu, hefur mikil áhrif á þá sem eru að koma út á vinnumarkaðinn í fyrsta sinn eða þá sem lengi hafa verið án vinnu. Hætt er við að þessir hópar verði undir í baráttunni um störfin. Við finnum öll fyrir þeim aðgerðum sem gripið hefur verið til en mismikið. Börn og ungmenni eru þannig talsvert berskjölduð fyrir geðrænum fylgikvillum þeirra aðgerða sem gripið hefur verið til í baráttunni. Á mikilvægum mótunartíma í þroska þeirra snýst tilvera þeirra á hvolf. Skóli, tómstundir, samvera, nánd, hreyfing, rútína o.s.frv. Mánuður getur verið langur tími í lífi þeirra sem eru að ljúka grunnskóla eða byrja í framhaldsskóla. Þegar langir kaflar í lífi þessara einstaklinga eru undirlagðir skerðingu lífsgæða í formi fjöldatakmarkana og lokana þá hefur það áhrif á geðheilsu þeirra. Við þurfum því að vera á varðbergi og huga með markvissum hætti sérstaklega að geðheilsu ungs fólks. Geðheilbrigðismál eru þannig talsvert til umræðu þessi misserin og stjórnvöld hafa gefið það út að þau séu í forgangi og er það vel. Það hefur hins vegar skort á aðgerðir og hafa landssamtökin Geðhjálp bent á hvar skóinn kreppir helst. Nú þegar rofa tekur í heimsfaraldrinum og afleiðingar til lengri tíma fara að koma í ljós viljum við árétta eftirfarandi aðgerðir til þess að setja geðheilsu í forgang. Það er ljóst að við munum glíma við afleiðingar faraldursins í mörg ár og þess vegna er mikilvægt að bregðast við og setja eftirfarandi á oddinn: Gera heildarúttekt á umfangi og framkvæmd geðheilbrigðisþjónustu á Íslandi Efla heilsugæsluna sem fyrsta viðkomustað og gera þjónustuna þverfaglegri Stórauka stuðning og fræðslu fyrir foreldra Hefja niðurgreiðslu sálfræðiþjónustu Gera geðrækt að hluta af aðalnámskrá grunnskóla Fjölga atvinnutækifærum fyrir ungmenni og fólk með geðrænar áskoranir Byggja nýtt húsnæði geðsviðs LSH og SAK og endurskoða hugmyndafræði og innihald meðferðar Útiloka nauðung og þvingun við meðferð Koma á fót Geðráði, breiðum samráðsvettvangi um geðheilbrigðismál Það að bregðast við núna og setja geðheilsu í forgang er skynsamlegt í alla staði. Með því tökumst við á við áskoranir dagsins í dag og nánustu framtíðar en ekki síður þegar til lengri tíma litið. Við búum öll við geð rétt eins og við erum öll með hjarta. Hlúum að því og setjum geðheilsu í forgang þá vex það sem við hugsum um. Héðinn Unnsteinsson, formaður Geðhjálpar Elín Ebba Ásmundsdóttir, varaformaður GeðhjálparGrímur Atlason, framkvæmdastjóri Geðhjálpar
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun
Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar
Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun