Leitarstöð KÍ: In memoriam Benedikt Sveinsson skrifar 29. mars 2021 10:30 Að skima fyrir sjúkdómum er vandasamt verk og getur iðulega leitt til of eða vangreiningar, ef ekki er rétt á málum haldið. Ef skimunarmörk eru ströng er hætta á að heilbrigðir einstaklingar verði greindir með sjúkdóm sem þeir eru ekki með og ef skimunarmörk eru víð er hætta á að missa af sjúkdómum sem einstaklingar ganga með. Til að hægt sé að skima fyrir ákveðnum sjúkdómi eða forstigum hans gilda strangar reglur sem settar voru fram af WHO (Alþjóða heilbrigðisstofnuninni) fyrir áratugum. Skilyrðin eru þessi: Sjúkdómurinn sem skimað er fyrir verður að vera algengur og alvarlegur. Rannsóknin sem framkvæmd er verður að vera: 1) Einföld og ódýr. 2) Hættulaus. 3) Svar verður að vera skýrt og berast fljótt. 4) Það verður að liggja ljóst fyrir, hver og hvernig birta á einstaklingnum niðurstöður. 5) Það verður að vera á hreinu hvernig bregðast á við svarinu. Með aðgerð, lyfjameðferð eða eftirliti. Á Íslandi hefur verið skimað fyrir forstigsbreytingum og krabbameini í leghálsi í meira en hálfa öld með góðum árangri. Áætlað er að lífi um fimm hundruð kvenna hafi verið bjargað. Eins hefur verið skimað fyrir krabbameini í brjóstum á fjórða áratug og talið að það hafi dregið úr dauðsföllum af þeim sjúkdómi um þriðjung. Nú stendur jafnframt til að hefja skimun fyrir krabbameini í ristli, en ristilkrabbamein er í dag stór heilbrigðisvá. Fram að síðustu áramótum var skimun fyrir legháls og brjóstakrabbameini í höndum Leitarstöðvar Krabbameinsfélags Íslands. Leitarstarfið hefur verið borið uppi af metnaði og fagmennsku starfsfólks í samræmi við reglur WHO. Leitarstöðin hefur jafnframt rekið rannsóknastofu í frumuskoðun, þar sem lífeindafræðingar hafa séð um skoðun sýna undir ströngu eftirliti sérfróðra lækna á þessu sviði. Um þessa starfsemi hefur ríkt sátt og almenn ánægja í þjóðfélaginu. Konur þessa lands hafa fundið öryggi að vita af þessu skipulagi og eftirliti, sem þær hafa verið í. Leitarstöðin hefur einnig boðið konum af landsbyggðinni upp á reglulegt og skipulegt eftirlit í heimabyggð. Með þessu fyrikomulagi hefur þannig tekist að koma í veg fyrir þjáningar og ótímabær dauðsföll kvenna svo hundruðum skiptir þá rúmu hálfu öld sem Leitarstöðin hefur verið starfrækt. Þótt það falli ekki beint undir skipulag skimunar, Þá hefur Leitarstöðin einnig fullgreint frumubreytingar í leghálsi með leghálsspeglunum og haldið vel utan um hverja konu frá fyrstu greiningu til aðgerðar. Sama fyrirkomulag hefur einnig gilt um brjóstaskimanirnar. Þá hefur Leitarstöðin einnig verið sá griðarstaður, sem allar konur hafa getað hringt í og leitað sér upplýsinga og fengið ráðleggingar og aðstoð við ýmsum einkennum, sem við nánari athugun hafa reynst alvarlegir sjúkdómar, krabbamein í brjóstum, leghálsi, legi og eggjastokkum. Sá sem þessar línur ritar sá um allar ómskoðanir á grindarholi kvenna á um tuttugu ára tímabili í Leitarstöðinni. Afraksturinn var greining á fjöldamörgum bæði góðkynja og illkynja meinum, sem þörfnuðust tafarlausar úrlausnar. þetta voru oft konur sem voru búnar að hringla í kerfinu, leita til ótal lækna og sérfræðinga án þess að tekið væri af festu á málum. En það voru blikur á lofti. Fyrir nokkrum árum voru kynntar hugmyndir að breyta þessari starfsemi verulega. Fyrsta stigið var að hætta að bjóða upp á læknisskoðun. Hætt var að hlusta á kvartanir kvennanna, sem margar voru í þeirri trú að ef leghálssýni eða brjóstaskimun kæmu eðlilega út væri allt í himna lagi. Kliniskri þekkingu reyndra lækna og sérfræðinga var hent fyrir borð og þá fór að mínu mati fljótt að draga úr gæðum starfseminnar. Samtímis fóru stjórnvöld að telja sér trú um að aðsókn ykist og ódýrara og hagkvæmara væri að dreifa leghálssýnatökum á allar heilsugæslustöðvar og fela það verk ljósmæðrum og hjúkrunarfræðingum. Þá var Landspítala og Sjúkrahúsi Akureyrar falin umsjá brjóstaskimunar og kom þessi ákvörðun til framkvæmda um liðin áramót. En nú hefur því miður komið í ljós að umræddar stofnanir voru ekki tilbúnar að taka við þessum skimunum. Úrvinnsla leghálsýna hefur verið í uppnámi. Sýni hafa verið geymd í pappakössum í þúsunda tali meðan reynt hefur verið að ná viðunandi samningi við erlenda frumurannsóknarstofu í stað þeirrar sem aflögð var hjá Leitarstöðinni. Niðurstöður svara hafa því borist seint og illa, sem augljóslega stríðir gegn gildandi reglum um skimanir. Er þessi staða sérstaklega bagaleg í ljósi þess að Læknafélag Íslands ásamt öllum helstu fagfélögum og ráðum sem um málið hafa fjallað hafa mælt gegn því að samið yrði við erlenda rannsóknastofu til að greina leghálssýnin. Við þetta má bæta að það hefur heldur ekki verið gengið frá fullkomnu tölvueftirlitskerfi í heilsugæslunni til að fylgja þessum málum eftir. Meðan bíða hundruð kvenna eftir niðurstöðum úr sýnum, sem tekin voru fyrir nokkrum mánuðum. Aðrar bíða eftir kalli í eftirlit, sem þær áttu að mæta í samkvæmt eftirlitskerfi Leitarstöðvarinnar. Það er mikið vandaverk að halda utan um svona skimanir og birta niðurstöður um afbrigðileg sýni. Þeir sem það gera verða að búa yfir mikilli reynslu og þekkingu á þessu sviði. Annars er hætta á að óþarfa kvíðabylgju verði hrundið af stað hjá þeim sem greinast með frumubreytingar. Er heilsugæslan reiðubúin í þann slag? Er yfirhlaðinn Landspítali og Sjúkrahúsið á Akureyri, sem rekin eru með halla og hafa langa biðlista, tilbúin að fórna tíma sínum, starfskröftum og peningum í brjóstaskimun á heilbrigðum konum? Í grein í Vísi frá 22. febrúar er haft eftir Svandísi Svavarsdóttur heilbrigðisráðherra að nú sé þjónustan „aðgengilegri, ódýrari og öruggari“. Við þessa yfirlýsingu hef ég margt að athuga. Vera má að aðgengi að þjónustunni batni, en það er engin trygging fyrir að aðsókn aukist eins og sagt er að sé megin tilgangur þessara breytinga. Starfsemin verður hins vegar dreifð og starfsfólkið ekki jafn sérhæft og ekki jafn vant skimunum. Við það mun kostnaður varla minnka eins og dæmin sanna í opinbera heilbrigðiskerfinu. Boðleiðir milli aðila eiga á hættu að vinda upp á sig og getur það leitt til kvíða hjá þeim sem bíða niðurstöðu. Þetta flækjustig getur þannig leitt til mun meira óöryggis og mistaka en nú er. Sárast er þó að í þessu ferli hefur rýrð verið kastað á meira en hálfrar aldar farsælt starf Leitarstöðvarinnar. Stjórnvöld ættu ekki að gleyma því faglega starfi, sem þar hefur farið fram auk þess sem það er lífsnauðsynlegt heilbrigðiskerfinu að sú þekking sem þar hefur orðið til glatist ekki. Höfundur er læknir með sérgrein í kvenlækningum og áratuga reynslu af skimunum Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skimun fyrir krabbameini Mest lesið 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Að skima fyrir sjúkdómum er vandasamt verk og getur iðulega leitt til of eða vangreiningar, ef ekki er rétt á málum haldið. Ef skimunarmörk eru ströng er hætta á að heilbrigðir einstaklingar verði greindir með sjúkdóm sem þeir eru ekki með og ef skimunarmörk eru víð er hætta á að missa af sjúkdómum sem einstaklingar ganga með. Til að hægt sé að skima fyrir ákveðnum sjúkdómi eða forstigum hans gilda strangar reglur sem settar voru fram af WHO (Alþjóða heilbrigðisstofnuninni) fyrir áratugum. Skilyrðin eru þessi: Sjúkdómurinn sem skimað er fyrir verður að vera algengur og alvarlegur. Rannsóknin sem framkvæmd er verður að vera: 1) Einföld og ódýr. 2) Hættulaus. 3) Svar verður að vera skýrt og berast fljótt. 4) Það verður að liggja ljóst fyrir, hver og hvernig birta á einstaklingnum niðurstöður. 5) Það verður að vera á hreinu hvernig bregðast á við svarinu. Með aðgerð, lyfjameðferð eða eftirliti. Á Íslandi hefur verið skimað fyrir forstigsbreytingum og krabbameini í leghálsi í meira en hálfa öld með góðum árangri. Áætlað er að lífi um fimm hundruð kvenna hafi verið bjargað. Eins hefur verið skimað fyrir krabbameini í brjóstum á fjórða áratug og talið að það hafi dregið úr dauðsföllum af þeim sjúkdómi um þriðjung. Nú stendur jafnframt til að hefja skimun fyrir krabbameini í ristli, en ristilkrabbamein er í dag stór heilbrigðisvá. Fram að síðustu áramótum var skimun fyrir legháls og brjóstakrabbameini í höndum Leitarstöðvar Krabbameinsfélags Íslands. Leitarstarfið hefur verið borið uppi af metnaði og fagmennsku starfsfólks í samræmi við reglur WHO. Leitarstöðin hefur jafnframt rekið rannsóknastofu í frumuskoðun, þar sem lífeindafræðingar hafa séð um skoðun sýna undir ströngu eftirliti sérfróðra lækna á þessu sviði. Um þessa starfsemi hefur ríkt sátt og almenn ánægja í þjóðfélaginu. Konur þessa lands hafa fundið öryggi að vita af þessu skipulagi og eftirliti, sem þær hafa verið í. Leitarstöðin hefur einnig boðið konum af landsbyggðinni upp á reglulegt og skipulegt eftirlit í heimabyggð. Með þessu fyrikomulagi hefur þannig tekist að koma í veg fyrir þjáningar og ótímabær dauðsföll kvenna svo hundruðum skiptir þá rúmu hálfu öld sem Leitarstöðin hefur verið starfrækt. Þótt það falli ekki beint undir skipulag skimunar, Þá hefur Leitarstöðin einnig fullgreint frumubreytingar í leghálsi með leghálsspeglunum og haldið vel utan um hverja konu frá fyrstu greiningu til aðgerðar. Sama fyrirkomulag hefur einnig gilt um brjóstaskimanirnar. Þá hefur Leitarstöðin einnig verið sá griðarstaður, sem allar konur hafa getað hringt í og leitað sér upplýsinga og fengið ráðleggingar og aðstoð við ýmsum einkennum, sem við nánari athugun hafa reynst alvarlegir sjúkdómar, krabbamein í brjóstum, leghálsi, legi og eggjastokkum. Sá sem þessar línur ritar sá um allar ómskoðanir á grindarholi kvenna á um tuttugu ára tímabili í Leitarstöðinni. Afraksturinn var greining á fjöldamörgum bæði góðkynja og illkynja meinum, sem þörfnuðust tafarlausar úrlausnar. þetta voru oft konur sem voru búnar að hringla í kerfinu, leita til ótal lækna og sérfræðinga án þess að tekið væri af festu á málum. En það voru blikur á lofti. Fyrir nokkrum árum voru kynntar hugmyndir að breyta þessari starfsemi verulega. Fyrsta stigið var að hætta að bjóða upp á læknisskoðun. Hætt var að hlusta á kvartanir kvennanna, sem margar voru í þeirri trú að ef leghálssýni eða brjóstaskimun kæmu eðlilega út væri allt í himna lagi. Kliniskri þekkingu reyndra lækna og sérfræðinga var hent fyrir borð og þá fór að mínu mati fljótt að draga úr gæðum starfseminnar. Samtímis fóru stjórnvöld að telja sér trú um að aðsókn ykist og ódýrara og hagkvæmara væri að dreifa leghálssýnatökum á allar heilsugæslustöðvar og fela það verk ljósmæðrum og hjúkrunarfræðingum. Þá var Landspítala og Sjúkrahúsi Akureyrar falin umsjá brjóstaskimunar og kom þessi ákvörðun til framkvæmda um liðin áramót. En nú hefur því miður komið í ljós að umræddar stofnanir voru ekki tilbúnar að taka við þessum skimunum. Úrvinnsla leghálsýna hefur verið í uppnámi. Sýni hafa verið geymd í pappakössum í þúsunda tali meðan reynt hefur verið að ná viðunandi samningi við erlenda frumurannsóknarstofu í stað þeirrar sem aflögð var hjá Leitarstöðinni. Niðurstöður svara hafa því borist seint og illa, sem augljóslega stríðir gegn gildandi reglum um skimanir. Er þessi staða sérstaklega bagaleg í ljósi þess að Læknafélag Íslands ásamt öllum helstu fagfélögum og ráðum sem um málið hafa fjallað hafa mælt gegn því að samið yrði við erlenda rannsóknastofu til að greina leghálssýnin. Við þetta má bæta að það hefur heldur ekki verið gengið frá fullkomnu tölvueftirlitskerfi í heilsugæslunni til að fylgja þessum málum eftir. Meðan bíða hundruð kvenna eftir niðurstöðum úr sýnum, sem tekin voru fyrir nokkrum mánuðum. Aðrar bíða eftir kalli í eftirlit, sem þær áttu að mæta í samkvæmt eftirlitskerfi Leitarstöðvarinnar. Það er mikið vandaverk að halda utan um svona skimanir og birta niðurstöður um afbrigðileg sýni. Þeir sem það gera verða að búa yfir mikilli reynslu og þekkingu á þessu sviði. Annars er hætta á að óþarfa kvíðabylgju verði hrundið af stað hjá þeim sem greinast með frumubreytingar. Er heilsugæslan reiðubúin í þann slag? Er yfirhlaðinn Landspítali og Sjúkrahúsið á Akureyri, sem rekin eru með halla og hafa langa biðlista, tilbúin að fórna tíma sínum, starfskröftum og peningum í brjóstaskimun á heilbrigðum konum? Í grein í Vísi frá 22. febrúar er haft eftir Svandísi Svavarsdóttur heilbrigðisráðherra að nú sé þjónustan „aðgengilegri, ódýrari og öruggari“. Við þessa yfirlýsingu hef ég margt að athuga. Vera má að aðgengi að þjónustunni batni, en það er engin trygging fyrir að aðsókn aukist eins og sagt er að sé megin tilgangur þessara breytinga. Starfsemin verður hins vegar dreifð og starfsfólkið ekki jafn sérhæft og ekki jafn vant skimunum. Við það mun kostnaður varla minnka eins og dæmin sanna í opinbera heilbrigðiskerfinu. Boðleiðir milli aðila eiga á hættu að vinda upp á sig og getur það leitt til kvíða hjá þeim sem bíða niðurstöðu. Þetta flækjustig getur þannig leitt til mun meira óöryggis og mistaka en nú er. Sárast er þó að í þessu ferli hefur rýrð verið kastað á meira en hálfrar aldar farsælt starf Leitarstöðvarinnar. Stjórnvöld ættu ekki að gleyma því faglega starfi, sem þar hefur farið fram auk þess sem það er lífsnauðsynlegt heilbrigðiskerfinu að sú þekking sem þar hefur orðið til glatist ekki. Höfundur er læknir með sérgrein í kvenlækningum og áratuga reynslu af skimunum
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar