Veiran og vísindin Henry Alexander Henrysson skrifar 9. janúar 2021 14:00 Það er ekki góð leið til að halda athygli lesenda pistils um veirufaraldurinn að byrja að tala um „hina fordæmalausu tíma“. Þetta er vafalaust þreyttasta klisja síðastliðins árs og það er ekki gaman að vera minntur á að þessir tímar standa enn yfir. Fordæmunum fjölgar vissulega en alltaf skal eitthvað nýtt koma upp á. Heilbrigðisvísindi fóru ekki varhluta af fordæmaleysinu á síðasta ári. Um allan heim stóð fremsta vísindafólk hvers lands í framlínu þess að útskýra sjúkdóminn fyrir sjálfum sér og öðrum og leita leiða til að bregðast við honum. Mörg okkar tóku þátt í einhvers konar vísindarannsóknum til að auka þekkingu á veirunni. Sumir gáfu lífsýni og aðrir svöruðu spurningalistum. Án þátttakenda væri erfitt að standa í metnaðarfullu vísindastarfi á heilbrigðissviði. Undanfarið hefur mest farið fyrir umræðu um þróun bóluefna og hefur ótrúlegur fjöldi fólks tekið þátt í prófunum á þeim víða um heim. Sem betur fer hefur í mörgum tilfellum svo vel tekist til að nú ræðum við meira um framleiðslu bóluefnanna og hvernig þeim er dreift á öflugan og réttlátan máta. Bóluefni er ekki það eina sem við fræddumst öll óvenjulega mikið um síðastliðna mánuði. Hugtakaforðinn okkar er orðinn annar. Hver gat talað um „hjarðónæmi“ fyrir ári síðan? En það hefur ekki verið sérstaklega auðvelt að tileinka sér þekkingu þótt hugtökin og upplýsingarnar skorti ekki. Upplýsingaóreiða er eitt meginþema undanfarinna mánaða. Vísindafólk hefur staðið í ströngu að sinna því hlutverki sínu að upplýsa almenning. Á Íslandi hefur það verið eftirtektarvert hversu margir hafa verið viljugir að leggja hönd á plóg í því skyni og gert það ákaflega vel. Vísindastarf hefur þurft að bregðast við fleiri áskorunum en felast bara í eðli veirunnar og birtingarmyndum hennar. Rannsóknir á heilbrigðissviði krefjast yfirlegu, ígrundunar og ríkulegs tíma svo bæði rannsóknarefnið og áhrif þess sé skoðuð frá öllum hliðum áður en hafist er handa. Meðan á farsóttum stendur og afleiðingar þeirra á samfélög eru óljós reynir mikið á rannsakendur að virða allar þær meginreglur sem þeir verða að hafa í heiðri. Hér á Íslandi höfum við ítarlegan lagaramma um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði. Þá hafa þau siðferðilegu viðmið, sem lagaramminn er túlkun og útfærsla á, nýlega verið formlega skráð fyrir íslenskt vísindastarf í heild sinni. Hvoru tveggja styrkir trúverðugleika íslensks vísindafólks sem kemur fram í öflugri og aðdáunarverðri þátttöku almennings þegar kallað er eftir þátttakendum í rannsóknir. En á fordæmalausum tímum mun alltaf reyna á þau viðmið og reglur sem við höfum sameinast um. Þá er aldrei eins mikilvægt að rannsakendur, eftirlitsaðilar og heilbrigðisyfirvöld eigi í lifandi og opinni samræðu um hvernig gangi að mæta þeim kröfum sem þessir aðilar gera til hvers annars. Sérstaklega þegar tíminn er knappur og samfélagslegur þrýstingur mikill á skjótan árangur. Baráttunni er þar að auki hvergi nærri lokið og mikilvægt að við lærum sem fyrst af reynslu síðastliðins árs. Til þess að ýta undir og aðstoða þessa nauðsynlegu umræðu ætlar Vísindasiðanefnd að efna til málþings miðvikudaginn 13. janúar milli klukkan 13 og 16. Þar munu meðal annars taka til máls landlæknir, forstjóri Persónuverndar, forstöðulæknir Hjartaverndar og forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar. Málþinginu verður streymt og mun sérfræðingum á sviðinu og almenningi bjóðast að varpa fram spurningum til frummælenda í pallborði. Dagskrá má nálgast á heimasíðu Vísindasiðanefndar (www.vsn.is) þar sem slóð á streymið mun einnig vera birt í næstu viku. Höfundur er heimspekingur og varaformaður Vísindasiðanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Henry Alexander Henrysson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Misskiljum ekki neitt Jón Helgi Björnsson Skoðun Mýtur um veitt og sleppt á laxi Karl Lúðvíksson Skoðun Ráðherra Kári Stefánsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Uppalendur bera mikla ábyrgð Fastir pennar „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Það er ekki góð leið til að halda athygli lesenda pistils um veirufaraldurinn að byrja að tala um „hina fordæmalausu tíma“. Þetta er vafalaust þreyttasta klisja síðastliðins árs og það er ekki gaman að vera minntur á að þessir tímar standa enn yfir. Fordæmunum fjölgar vissulega en alltaf skal eitthvað nýtt koma upp á. Heilbrigðisvísindi fóru ekki varhluta af fordæmaleysinu á síðasta ári. Um allan heim stóð fremsta vísindafólk hvers lands í framlínu þess að útskýra sjúkdóminn fyrir sjálfum sér og öðrum og leita leiða til að bregðast við honum. Mörg okkar tóku þátt í einhvers konar vísindarannsóknum til að auka þekkingu á veirunni. Sumir gáfu lífsýni og aðrir svöruðu spurningalistum. Án þátttakenda væri erfitt að standa í metnaðarfullu vísindastarfi á heilbrigðissviði. Undanfarið hefur mest farið fyrir umræðu um þróun bóluefna og hefur ótrúlegur fjöldi fólks tekið þátt í prófunum á þeim víða um heim. Sem betur fer hefur í mörgum tilfellum svo vel tekist til að nú ræðum við meira um framleiðslu bóluefnanna og hvernig þeim er dreift á öflugan og réttlátan máta. Bóluefni er ekki það eina sem við fræddumst öll óvenjulega mikið um síðastliðna mánuði. Hugtakaforðinn okkar er orðinn annar. Hver gat talað um „hjarðónæmi“ fyrir ári síðan? En það hefur ekki verið sérstaklega auðvelt að tileinka sér þekkingu þótt hugtökin og upplýsingarnar skorti ekki. Upplýsingaóreiða er eitt meginþema undanfarinna mánaða. Vísindafólk hefur staðið í ströngu að sinna því hlutverki sínu að upplýsa almenning. Á Íslandi hefur það verið eftirtektarvert hversu margir hafa verið viljugir að leggja hönd á plóg í því skyni og gert það ákaflega vel. Vísindastarf hefur þurft að bregðast við fleiri áskorunum en felast bara í eðli veirunnar og birtingarmyndum hennar. Rannsóknir á heilbrigðissviði krefjast yfirlegu, ígrundunar og ríkulegs tíma svo bæði rannsóknarefnið og áhrif þess sé skoðuð frá öllum hliðum áður en hafist er handa. Meðan á farsóttum stendur og afleiðingar þeirra á samfélög eru óljós reynir mikið á rannsakendur að virða allar þær meginreglur sem þeir verða að hafa í heiðri. Hér á Íslandi höfum við ítarlegan lagaramma um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði. Þá hafa þau siðferðilegu viðmið, sem lagaramminn er túlkun og útfærsla á, nýlega verið formlega skráð fyrir íslenskt vísindastarf í heild sinni. Hvoru tveggja styrkir trúverðugleika íslensks vísindafólks sem kemur fram í öflugri og aðdáunarverðri þátttöku almennings þegar kallað er eftir þátttakendum í rannsóknir. En á fordæmalausum tímum mun alltaf reyna á þau viðmið og reglur sem við höfum sameinast um. Þá er aldrei eins mikilvægt að rannsakendur, eftirlitsaðilar og heilbrigðisyfirvöld eigi í lifandi og opinni samræðu um hvernig gangi að mæta þeim kröfum sem þessir aðilar gera til hvers annars. Sérstaklega þegar tíminn er knappur og samfélagslegur þrýstingur mikill á skjótan árangur. Baráttunni er þar að auki hvergi nærri lokið og mikilvægt að við lærum sem fyrst af reynslu síðastliðins árs. Til þess að ýta undir og aðstoða þessa nauðsynlegu umræðu ætlar Vísindasiðanefnd að efna til málþings miðvikudaginn 13. janúar milli klukkan 13 og 16. Þar munu meðal annars taka til máls landlæknir, forstjóri Persónuverndar, forstöðulæknir Hjartaverndar og forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar. Málþinginu verður streymt og mun sérfræðingum á sviðinu og almenningi bjóðast að varpa fram spurningum til frummælenda í pallborði. Dagskrá má nálgast á heimasíðu Vísindasiðanefndar (www.vsn.is) þar sem slóð á streymið mun einnig vera birt í næstu viku. Höfundur er heimspekingur og varaformaður Vísindasiðanefndar.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar