Samfélagsleg virkni vísindamanna Verena Schnurbus skrifar 7. september 2020 08:00 Í greininni Framlag vísindamanna til samfélagsins á tímum COVID-19-heimsfaraldurs var fjallað um hvernig vísindamenn Háskóla Íslands hafa nýtt sérfræðiþekkingu sína í þágu samfélags og efnahags á tímum COVID-19-heimsfaraldurs með fjölbreyttum rannsóknar- og nýsköpunarverkefnum. Í þessari grein er ætlunin að varpa ljósi á aðra samfélagslega virkni vísindamanna sem birtist m.a. í þátttöku þeirra í opinberri umræðu og ákvarðanatöku tengdri í samstarfi við lykilaðila í samfélagin. Í því felst einnig að skapa og veita opinn aðgang að gögnum, aðferðum og tækjum, að nýta ný tækifæri sem skapast vegna þarfa samfélagsins og um leið byggja upp traust hjá almenningi. Það sem stendur upp úr síðastliðna mánuði, þegar horft er til baka, er hversu mikilvægt það er – sérstaklega á óvissutímum – að upplýsa samfélagið um faraldurinn. Með því öðlast fólk skilning á ástandinu og á því af hverju það er mikilvægt að fylgja þeim reglum eða aðgerðum sem settar hafa verið. Fjölmargir vísindamenn hafa á síðustu vikum og mánuðum stigið fram í fjölmiðlum til að útskýra flókin málefni, aðgerðir og sviðsmyndir og til að svara mörgum spurningum almennings. Í því samhengi má einnig benda á þýðingarmikla þjónustu Vísindavefs Háskóla Íslands þar sem tugum spurninga sem vaknað hafa hjá þjóðinn og tengjast COVID-19 hefur verið svarað á skýran og greinargóðan hátt. Opin umræða og upplýsingamiðlun grundvöllur samstöðu gegn veirunni Þessi umræða ásamt upplýsingum og gögnum um fjölda smita innanlands, mögulega þróun faraldursins eða afstöðu Íslendinga til ýmissa mála sem tengjast faraldrinum hafa án efa verið einn af lykilþáttunum í að hvetja almenning til að fylgja sóttvarnareglum, en mótstaða gegn þeim hefur verið lítil, ólíkt því sem sést hefur í öðrum löndum. Þar sem reglunum var fylgt var hægt að koma í veg fyrir dreifingu smits í fyrstu bylgju sem leiddi til þess að bylgjan gekk hraðar yfir en í mörgum öðrum löndum. Einnig eru vísbendingar um að okkur hafi tekist betur en öðrum þjóðum að hamla útbreiðslu veirunnar í annarri bylgju faraldursins. Það er erfitt að ganga í gegnum faraldur sem þennan og krefst úthalds fyrir samfélagið í heild. Margir missa eðlilega móðinn þar sem framtíðarhorfur og -plön eru rokin út í veður og vind. Þegar erfiðleikar steðja að samfélögum er sjaldan meiri þörf á vísindastarfi og rannsóknum og því kalli ætla vísindamenn Háskólans að sinna áfram. Það gera þeir m.a. með auknu þverfræðilegu samstarfi, t.d. á sviði verkfræði- og náttúruvísinda og heilbrigðisvísinda um þróun spálíkana en sú vinna hefur m.a. eflst frekar með vinnu nemenda fyrir tilstuðlan Nýsköpunarsjóðs námsmanna. Einnig eru verkefni í vinnslu á vegum Stofnun Sæmundar fróða við Háskóla Íslands sem tekur til þverfræðilegra viðfangsefna um faraldurinn, skapandi greinar og upplýsingamiðlun til almennings. Með þverfræðilegri samvinnu vísindamanna og stofnana má auka samfélagsleg áhrif verkefna þeirra en það er styrkur fámenns samfélags eins og þess íslenska að geta brugðist skjótt við og myndað fljótt nýja þverfræðilega rannsóknarhópa í takt við nýjar áskoranir. Á tímum sem þessum skapast jafnframt tækifæri til nýsköpunar og nýjunga, eins og notkun nýrra kennsluhátta, þróun smáforrita eins og Rakning C-19 og þróun á nýjum efnum sem geta nýst í baráttunni gegn COVID-19. Nýjungarnar birtast líka í mismunandi nálgun rannsókna, en benda má á að Félagsvísindastofnun beitir nú aðferðafræði við greiningu á samfélagslegum þáttum í kófinu sem ekki hefur verið gert áður á Íslandi. Dæmi um aðra nýjung eru Menntabúðir, tilraunaverkefni sem Menntavísindasvið Háskóla Íslands og Kennaradeildar Háskólans á Akureyri ýttu af stað snemma í faraldrinum. Þar var í sameiningu brugðist við snarbreyttum aðstæðum í menntakerfinu og fólk kom saman til kenna hvert öðru og læra saman, t.d. á nýja tækni, forrit, tæki og tól. COVID-19 felur í sér áskoranir fyrir okkur öll þegar kemur að því að meta upplýsingar. Þegar mikil óvissa ríkir þarf fólk oft að taka róttækar ákvarðanir sér til verndar og annarra og leitar þá að upplýsingum um faraldurinn og árangur verndarráðstafana. Það getur reynst erfitt að leggja mat gæði upplýsinga um faraldurinn COVID-19, ekki síst þar sem þekking okkar á sjúkdómnum og faraldrinum breytist sífellt. Stjórnvöld og vísindastofnanir eru þannig stöðugt að laga spár sínar eða leiðrétta ráðleggingar um aðgerðir. Sumir nýta sér ástandið til að sá efasemdum um vald, hæfni og árangur inngripa stjórnvalda og dreifa jafnvel svokölluðum falsfréttum í því augnamiði. Villandi eða rangar upplýsingar geta verið sérstaklega hættulegar ef fólk byggir hegðun sína í tengslum við COVID-19 á þeim. Á sama tíma geta rangar upplýsingar einnig dregið úr áhrifum og lögmæti sameiginlegra aðgerða, svo sem sóttvarnaraðgerða og fjöldatakmarkana. Í þessum aðstæðum er því mikilvægt að geta nálgast réttar upplýsingar í opnum gagnagrunnum. Með hliðsjón af því er miðlun vísinda forsenda þess að unnt sé að koma í veg fyrir falsfréttir og auka vitund um vísindatengt efni. Rannsóknir eru ekki á einn veg um það hvort faraldur eins og COVID-19 leiði til aukins trausts á vísindum og vísindamönnum. Rannsókn frá Þýskalandi á vegum Wissenschaft im Dialog sýnir að traust almenning til vísinda og rannsókna var í 73% um miðjan apríl 2020 en hafði verið 46% hálfu ári fyrr. Þessar niðurstöður endurspegla mögulega árangur í miðlun vísinda. Traust til vísinda verður þó ekki eingöngu til með miðlun upplýsinga og niðurstaðna heldur þarf einnig að útskýra vísindalegar aðferðir og ferla. Slíkt má samt ekki misnota með falsfréttum, lélegri miðlun upplýsinga eða með markaðsetningu og einkavæðingu vísinda. Að lokum er mikilvægt að taka fram að vísindamenn eða sérfræðingar bera almennt samfélagslega ábyrgð á að upplýsa þjóðina og er það hlutverk þeirra að miðla þekkingu – ekki bara í fræðigreinum og ritum – heldur einnig til almennings svo að hagur verði að. Það er óumdeilanlegt að háskólar gegna mikilvægu hlutverki fyrir samfélagið og það hlutverk er ekki eingöngu bundið við menntun framtíðarstarfkrafta fyrir atvinnulífið og rannsóknir heldur einnig samfélagslega umræðu og um leið ákvarðanatöku um farsæld og velferð samfélaga. Höfundur er doktorsnemi og verkefnistjóri við Vísinda-og nýsköpunarsvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Tímabær orð Unnar Arndísardóttur um afstæði barneigna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason skrifar Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir skrifar Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Sjá meira
Í greininni Framlag vísindamanna til samfélagsins á tímum COVID-19-heimsfaraldurs var fjallað um hvernig vísindamenn Háskóla Íslands hafa nýtt sérfræðiþekkingu sína í þágu samfélags og efnahags á tímum COVID-19-heimsfaraldurs með fjölbreyttum rannsóknar- og nýsköpunarverkefnum. Í þessari grein er ætlunin að varpa ljósi á aðra samfélagslega virkni vísindamanna sem birtist m.a. í þátttöku þeirra í opinberri umræðu og ákvarðanatöku tengdri í samstarfi við lykilaðila í samfélagin. Í því felst einnig að skapa og veita opinn aðgang að gögnum, aðferðum og tækjum, að nýta ný tækifæri sem skapast vegna þarfa samfélagsins og um leið byggja upp traust hjá almenningi. Það sem stendur upp úr síðastliðna mánuði, þegar horft er til baka, er hversu mikilvægt það er – sérstaklega á óvissutímum – að upplýsa samfélagið um faraldurinn. Með því öðlast fólk skilning á ástandinu og á því af hverju það er mikilvægt að fylgja þeim reglum eða aðgerðum sem settar hafa verið. Fjölmargir vísindamenn hafa á síðustu vikum og mánuðum stigið fram í fjölmiðlum til að útskýra flókin málefni, aðgerðir og sviðsmyndir og til að svara mörgum spurningum almennings. Í því samhengi má einnig benda á þýðingarmikla þjónustu Vísindavefs Háskóla Íslands þar sem tugum spurninga sem vaknað hafa hjá þjóðinn og tengjast COVID-19 hefur verið svarað á skýran og greinargóðan hátt. Opin umræða og upplýsingamiðlun grundvöllur samstöðu gegn veirunni Þessi umræða ásamt upplýsingum og gögnum um fjölda smita innanlands, mögulega þróun faraldursins eða afstöðu Íslendinga til ýmissa mála sem tengjast faraldrinum hafa án efa verið einn af lykilþáttunum í að hvetja almenning til að fylgja sóttvarnareglum, en mótstaða gegn þeim hefur verið lítil, ólíkt því sem sést hefur í öðrum löndum. Þar sem reglunum var fylgt var hægt að koma í veg fyrir dreifingu smits í fyrstu bylgju sem leiddi til þess að bylgjan gekk hraðar yfir en í mörgum öðrum löndum. Einnig eru vísbendingar um að okkur hafi tekist betur en öðrum þjóðum að hamla útbreiðslu veirunnar í annarri bylgju faraldursins. Það er erfitt að ganga í gegnum faraldur sem þennan og krefst úthalds fyrir samfélagið í heild. Margir missa eðlilega móðinn þar sem framtíðarhorfur og -plön eru rokin út í veður og vind. Þegar erfiðleikar steðja að samfélögum er sjaldan meiri þörf á vísindastarfi og rannsóknum og því kalli ætla vísindamenn Háskólans að sinna áfram. Það gera þeir m.a. með auknu þverfræðilegu samstarfi, t.d. á sviði verkfræði- og náttúruvísinda og heilbrigðisvísinda um þróun spálíkana en sú vinna hefur m.a. eflst frekar með vinnu nemenda fyrir tilstuðlan Nýsköpunarsjóðs námsmanna. Einnig eru verkefni í vinnslu á vegum Stofnun Sæmundar fróða við Háskóla Íslands sem tekur til þverfræðilegra viðfangsefna um faraldurinn, skapandi greinar og upplýsingamiðlun til almennings. Með þverfræðilegri samvinnu vísindamanna og stofnana má auka samfélagsleg áhrif verkefna þeirra en það er styrkur fámenns samfélags eins og þess íslenska að geta brugðist skjótt við og myndað fljótt nýja þverfræðilega rannsóknarhópa í takt við nýjar áskoranir. Á tímum sem þessum skapast jafnframt tækifæri til nýsköpunar og nýjunga, eins og notkun nýrra kennsluhátta, þróun smáforrita eins og Rakning C-19 og þróun á nýjum efnum sem geta nýst í baráttunni gegn COVID-19. Nýjungarnar birtast líka í mismunandi nálgun rannsókna, en benda má á að Félagsvísindastofnun beitir nú aðferðafræði við greiningu á samfélagslegum þáttum í kófinu sem ekki hefur verið gert áður á Íslandi. Dæmi um aðra nýjung eru Menntabúðir, tilraunaverkefni sem Menntavísindasvið Háskóla Íslands og Kennaradeildar Háskólans á Akureyri ýttu af stað snemma í faraldrinum. Þar var í sameiningu brugðist við snarbreyttum aðstæðum í menntakerfinu og fólk kom saman til kenna hvert öðru og læra saman, t.d. á nýja tækni, forrit, tæki og tól. COVID-19 felur í sér áskoranir fyrir okkur öll þegar kemur að því að meta upplýsingar. Þegar mikil óvissa ríkir þarf fólk oft að taka róttækar ákvarðanir sér til verndar og annarra og leitar þá að upplýsingum um faraldurinn og árangur verndarráðstafana. Það getur reynst erfitt að leggja mat gæði upplýsinga um faraldurinn COVID-19, ekki síst þar sem þekking okkar á sjúkdómnum og faraldrinum breytist sífellt. Stjórnvöld og vísindastofnanir eru þannig stöðugt að laga spár sínar eða leiðrétta ráðleggingar um aðgerðir. Sumir nýta sér ástandið til að sá efasemdum um vald, hæfni og árangur inngripa stjórnvalda og dreifa jafnvel svokölluðum falsfréttum í því augnamiði. Villandi eða rangar upplýsingar geta verið sérstaklega hættulegar ef fólk byggir hegðun sína í tengslum við COVID-19 á þeim. Á sama tíma geta rangar upplýsingar einnig dregið úr áhrifum og lögmæti sameiginlegra aðgerða, svo sem sóttvarnaraðgerða og fjöldatakmarkana. Í þessum aðstæðum er því mikilvægt að geta nálgast réttar upplýsingar í opnum gagnagrunnum. Með hliðsjón af því er miðlun vísinda forsenda þess að unnt sé að koma í veg fyrir falsfréttir og auka vitund um vísindatengt efni. Rannsóknir eru ekki á einn veg um það hvort faraldur eins og COVID-19 leiði til aukins trausts á vísindum og vísindamönnum. Rannsókn frá Þýskalandi á vegum Wissenschaft im Dialog sýnir að traust almenning til vísinda og rannsókna var í 73% um miðjan apríl 2020 en hafði verið 46% hálfu ári fyrr. Þessar niðurstöður endurspegla mögulega árangur í miðlun vísinda. Traust til vísinda verður þó ekki eingöngu til með miðlun upplýsinga og niðurstaðna heldur þarf einnig að útskýra vísindalegar aðferðir og ferla. Slíkt má samt ekki misnota með falsfréttum, lélegri miðlun upplýsinga eða með markaðsetningu og einkavæðingu vísinda. Að lokum er mikilvægt að taka fram að vísindamenn eða sérfræðingar bera almennt samfélagslega ábyrgð á að upplýsa þjóðina og er það hlutverk þeirra að miðla þekkingu – ekki bara í fræðigreinum og ritum – heldur einnig til almennings svo að hagur verði að. Það er óumdeilanlegt að háskólar gegna mikilvægu hlutverki fyrir samfélagið og það hlutverk er ekki eingöngu bundið við menntun framtíðarstarfkrafta fyrir atvinnulífið og rannsóknir heldur einnig samfélagslega umræðu og um leið ákvarðanatöku um farsæld og velferð samfélaga. Höfundur er doktorsnemi og verkefnistjóri við Vísinda-og nýsköpunarsvið Háskóla Íslands.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun