Hamfarahlýnun af mannavöldum - 10 ár þar til neyð skellur á Bjarni Már Bjarnason skrifar 14. maí 2019 10:15 Að undanförnu hefur Ríkissjónvarpið sýnt þættina Hvað höfum við gert? Hér að neðan eru staðreyndir, sem sóttar eru í þættina, mönnum til umhugsunar: Meðalhiti á jörðinni hefur hækkað yfir 1 gráðu frá 1850, en með ört vaxandi hraða frá 1980 og síðustu 20 ár hafa verið hlýjust frá því mælingar hófust. Ef hlýnunin fer yfir 2 gráður hverfa allir jöklar jarðar, án þess að maðurinn fái nokkuð að gert. Sérlega mikil bráðnun á sér stað á Suðurskautinu, en þar hefur hlýnunin aukist um 2,5 gráður og jökullinn bráðnar m.a. neðan frá. Miðað við sömu þróun verða allir jöklar á jörðinni horfnir eftir 100 ár og hækkun á sjávarmáli gæti orðið um 70 metrar, svipuð hæð Hallgrímskirkju. Margar stórborgir munu fara undir sjó. Á eftir heimskautunum er þriðja stærsta jökulsvæði á jörðinni í Himalajafjöllum og það bráðnar hratt. Afleiðingar þar verða mikill vatnskortur í Indlandi, Nepal, Kína, Pakistan og Bútan. Um 2,2 milljarðar manna eiga heimkynni sín í Himalajafjöllum eða nærri rótum þeirra. Fyrir vikið gætu hundruð milljóna manna farið á vergang og engin lög eða reglur stoppa þá. Hungursneyð mun vofa yfir, sjúkdómar geisa, stríð brjótast út og innviðir heilla samfélaga hrynja. Fólk mun reyna hvaðeina til að bjarga lífi sínu, m.a. leita til byggilegra svæða, og þar með munu hörmungarnar breiðast út. Almennt þorna grunnvatnsból manna upp með ógnahraða; 21 af 37 stærstu vatnsbólum jarðar ná ekki að endurnýja birgðir sínar og fara hverfandi. Skortur á vatni orsakar þurrk, matarskort og átök um vatnsauðlindir. Auðlindir jarðar voru sjálfbærar árið 1970, árið 1990 entist endurnýjun þeirra til október, árið 2000 til september og árið 2018 entust þær til ágúst. Þannig að eftir 60-70 ár má búast við að þær verði á þrotum. Magn koltvísýrings (CO2) í andrúmslofti hefur aldrei verið hærra í milljón ár og er komið á mjög alvarlegt stig, en koltvísýringur er sú gróðurhúsalofttegund sem mest er af og styrkur þess hefur aukist um þriðjung frá upphafi iðnbyltingar. Aukning koltvísýrings stafar mestmegnis af bruna jarðefnaeldsneytis (kola, jarðgass og olíu) sem er 80% af orkugjafa mannkyns. Á síðustu 30 árum hefur mannkynið losað sama magn af koltvísýrings og á 236 árum þar á undan. Ef koltvísýringur eykst um 25% til viðbótar, fer hækkun á hita yfir 2 gráður sem skapar óafturkræfan skaða. Í náinni framtíð munu miklar veðrabreytingar eiga sér hvarvetna stað, með þurrkum, stormum og fellibyljum. Hiti eykst hratt um miðbik jarðar og eyðimerkur myndast þar eða stækka, en frekar mun gæta rigninga, storma og kulda norðar á hnettinum. Golfstraumurinn hefur nú þegar hægt á sér um 15% og eftir að jöklar bráðna getur hann breytt um stefnu. Kólnar þá á norðurhveli og líklega leggst ísbreiða þar yfir. Í yfir 40 ár er búið að vara við mengun heimshafanna. Hafið er undirstaða lífs á jörðu og þekur um 70% af yfirborði jarðar. Við fáum um helming af öllu súrefni þaðan. Þegar jörðin hlýnar tekur sjórinn við langmestum hluta hlýnunarinnar eða um 90%. Súrnun sjávar er yfirstandandi lækkun á sýrustigi hafsins af völdum upptöku koltvísýrings úr andrúmsloftinu. Súrnunin hefur slæmar afleiðingar á sjávardýr, getur meðal annars dregið úr efnaskiptastarfsemi og skaðað ónæmiskerfi þeirra, og þegar sjórinn verður súrari eiga lífverur erfiðara með að mynda kalk, sem er undirstaðan í vistkerfinu. Skeldýr hætta að geta myndað skel og drepast, en þau eru grunnurinn í lífskerfinu og fæða fyrir sjávarlífið. Breytingar á heimsvísu eru einnar örastar í köldum sjó og þar með talið við Ísland. Neikvæðna áhrifa gæti nú þegar við Íslandstrendur og mikilvægar tegundir í fæðukeðjunni eru að hverfa án þess að tekið sé eftir því. Dæmi um breytingar við Ísland er loðna, markríll og humar. Talið era ð 90% dýrategunda hverfi við Ísland innan við 50 ára vegna loftlagsbreytinga. Kóralrifin eru lungu hafsins, eins og regnskógar á landi, og þau veita milljónum manna fæðu. Þau geta horfið á næstu áratugum og verða þá fordæmalausar breytingar á sjávarlífi jarðar. Einnig hafa stöðu- og straumvötn víða hitnað, með tilheyrandi áhrifum á vatnsgæði og breytingum á vistkerfum í ferskvatni. Jafnt í ferskvatni sem í sjó hafa orðið breytingar á útbreiðslu þörunga, svifs og fisktegunda, auk þess sem breytingar á ísþekju, seltu, súrefnismagni og straumhringrás gætu orðið afdrifaríkar, ekki síst nærri heimskautasvæðum. Í höfunum verður með sama áframhaldi meira af plasti í sjónum en fiski árið 2050, en á hverri mínútu losar mannkynið um 19 tonn af plasti í sjóinn og það brotnar ekki niður, en frá því kemur örplast, minna en 5mm, sem hættulegt er öllu lífríki. Maðurinn hefur breytt efnafræði sjávar svo mikið að á 200 árum hefur hafið súrnað um 30% og hafa breytingar ekki verið hraðari síðustu 50 miljón árin. Gangi svartsýnustu vísindakenningar eftir verða skordýr útdauð eftir 100 ár. Mannkyn getur ekki lifað á jörðinni án skordýra. Maðurinn er alltaf að fjölga sér og stefnir í að verða 10 milljarðar árið 2050 Í sögu jarðar hefur líf fimm sinnum nærri dáið út. Eitt skipti var það vegna áreksturs smástirnis, en í hin skiptin út af mikilli og hraðri uppsöfnun gróðurhússloftegunda. Fyrir 250 milljón árum síðan hvarf yfir 90% af öllu lífi á jörðunni, en þá hlýnaði jörðin um 5-10 gráður á 20.000 árum. Ef sjötta útþurrkunin er byrjuð í reynd, er ekkert hægt að gera til að stöðva hana og síðustu dagar mannkyns á jörð framundan. Sjónvarpsmaðurinn kunni, sir David Attenborough, varar við óafturkræfum skaða á náttúrunni og samfélagslegu hruni. „Þetta hljómar skelfilega,‟ segir hann, „en það eru vísindalegar sannanir fyrir því að ef við grípum ekki til róttækra aðgerða innan næstu tíu ára, þá kunnum við að standa frammi fyrir óafturkræfum skaða á lífríkinu og hruni mannlegs samfélags.Hvað er þá til ráða? Maðurinn getur enn brugðist við, en ástandið er grafalvarlegt. Hætta þyrfti að nota jarðefnaeldsneyti, en í staðinn yrðu að koma endurnýjanlegir orkugjafar, s.s. sólar-, fall- og vindorka. Ýmis úrræði t.d. að fylla upp í skurði, en mýrar eru öndunarfæri landsins. Þá Það þyrfti að stöðva skógarhögg, því skógar draga í sig koltvísýring og skila súrefni. Enn fremur þyrfti að minnka kjötneyslu og hætta að sóa auðlindum og mat, en auka sjálfbærni. Viðbrögð manna við þessari válegu þróun geta orðið á mismunandi vegu. Ýmsir virðast í afneitun meðan aðrir fyllast ótta og kvíða. Flestir virðast þó sammála um að draga þurfi stórlega úr notkun jarðefnaeldneytis (gass, kola og olíu) og helst hætta henni á næstu 10 árum. Hyggilegast væri samt að stofna Rótækann Umhverfisflokk, lýsa yfir neyðarástandi og ráðast tafarlaust á vandann. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Táknmyndir íslenska lýðveldisins Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Skoðun Skoðun Táknmyndir íslenska lýðveldisins skrifar Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Sjá meira
Að undanförnu hefur Ríkissjónvarpið sýnt þættina Hvað höfum við gert? Hér að neðan eru staðreyndir, sem sóttar eru í þættina, mönnum til umhugsunar: Meðalhiti á jörðinni hefur hækkað yfir 1 gráðu frá 1850, en með ört vaxandi hraða frá 1980 og síðustu 20 ár hafa verið hlýjust frá því mælingar hófust. Ef hlýnunin fer yfir 2 gráður hverfa allir jöklar jarðar, án þess að maðurinn fái nokkuð að gert. Sérlega mikil bráðnun á sér stað á Suðurskautinu, en þar hefur hlýnunin aukist um 2,5 gráður og jökullinn bráðnar m.a. neðan frá. Miðað við sömu þróun verða allir jöklar á jörðinni horfnir eftir 100 ár og hækkun á sjávarmáli gæti orðið um 70 metrar, svipuð hæð Hallgrímskirkju. Margar stórborgir munu fara undir sjó. Á eftir heimskautunum er þriðja stærsta jökulsvæði á jörðinni í Himalajafjöllum og það bráðnar hratt. Afleiðingar þar verða mikill vatnskortur í Indlandi, Nepal, Kína, Pakistan og Bútan. Um 2,2 milljarðar manna eiga heimkynni sín í Himalajafjöllum eða nærri rótum þeirra. Fyrir vikið gætu hundruð milljóna manna farið á vergang og engin lög eða reglur stoppa þá. Hungursneyð mun vofa yfir, sjúkdómar geisa, stríð brjótast út og innviðir heilla samfélaga hrynja. Fólk mun reyna hvaðeina til að bjarga lífi sínu, m.a. leita til byggilegra svæða, og þar með munu hörmungarnar breiðast út. Almennt þorna grunnvatnsból manna upp með ógnahraða; 21 af 37 stærstu vatnsbólum jarðar ná ekki að endurnýja birgðir sínar og fara hverfandi. Skortur á vatni orsakar þurrk, matarskort og átök um vatnsauðlindir. Auðlindir jarðar voru sjálfbærar árið 1970, árið 1990 entist endurnýjun þeirra til október, árið 2000 til september og árið 2018 entust þær til ágúst. Þannig að eftir 60-70 ár má búast við að þær verði á þrotum. Magn koltvísýrings (CO2) í andrúmslofti hefur aldrei verið hærra í milljón ár og er komið á mjög alvarlegt stig, en koltvísýringur er sú gróðurhúsalofttegund sem mest er af og styrkur þess hefur aukist um þriðjung frá upphafi iðnbyltingar. Aukning koltvísýrings stafar mestmegnis af bruna jarðefnaeldsneytis (kola, jarðgass og olíu) sem er 80% af orkugjafa mannkyns. Á síðustu 30 árum hefur mannkynið losað sama magn af koltvísýrings og á 236 árum þar á undan. Ef koltvísýringur eykst um 25% til viðbótar, fer hækkun á hita yfir 2 gráður sem skapar óafturkræfan skaða. Í náinni framtíð munu miklar veðrabreytingar eiga sér hvarvetna stað, með þurrkum, stormum og fellibyljum. Hiti eykst hratt um miðbik jarðar og eyðimerkur myndast þar eða stækka, en frekar mun gæta rigninga, storma og kulda norðar á hnettinum. Golfstraumurinn hefur nú þegar hægt á sér um 15% og eftir að jöklar bráðna getur hann breytt um stefnu. Kólnar þá á norðurhveli og líklega leggst ísbreiða þar yfir. Í yfir 40 ár er búið að vara við mengun heimshafanna. Hafið er undirstaða lífs á jörðu og þekur um 70% af yfirborði jarðar. Við fáum um helming af öllu súrefni þaðan. Þegar jörðin hlýnar tekur sjórinn við langmestum hluta hlýnunarinnar eða um 90%. Súrnun sjávar er yfirstandandi lækkun á sýrustigi hafsins af völdum upptöku koltvísýrings úr andrúmsloftinu. Súrnunin hefur slæmar afleiðingar á sjávardýr, getur meðal annars dregið úr efnaskiptastarfsemi og skaðað ónæmiskerfi þeirra, og þegar sjórinn verður súrari eiga lífverur erfiðara með að mynda kalk, sem er undirstaðan í vistkerfinu. Skeldýr hætta að geta myndað skel og drepast, en þau eru grunnurinn í lífskerfinu og fæða fyrir sjávarlífið. Breytingar á heimsvísu eru einnar örastar í köldum sjó og þar með talið við Ísland. Neikvæðna áhrifa gæti nú þegar við Íslandstrendur og mikilvægar tegundir í fæðukeðjunni eru að hverfa án þess að tekið sé eftir því. Dæmi um breytingar við Ísland er loðna, markríll og humar. Talið era ð 90% dýrategunda hverfi við Ísland innan við 50 ára vegna loftlagsbreytinga. Kóralrifin eru lungu hafsins, eins og regnskógar á landi, og þau veita milljónum manna fæðu. Þau geta horfið á næstu áratugum og verða þá fordæmalausar breytingar á sjávarlífi jarðar. Einnig hafa stöðu- og straumvötn víða hitnað, með tilheyrandi áhrifum á vatnsgæði og breytingum á vistkerfum í ferskvatni. Jafnt í ferskvatni sem í sjó hafa orðið breytingar á útbreiðslu þörunga, svifs og fisktegunda, auk þess sem breytingar á ísþekju, seltu, súrefnismagni og straumhringrás gætu orðið afdrifaríkar, ekki síst nærri heimskautasvæðum. Í höfunum verður með sama áframhaldi meira af plasti í sjónum en fiski árið 2050, en á hverri mínútu losar mannkynið um 19 tonn af plasti í sjóinn og það brotnar ekki niður, en frá því kemur örplast, minna en 5mm, sem hættulegt er öllu lífríki. Maðurinn hefur breytt efnafræði sjávar svo mikið að á 200 árum hefur hafið súrnað um 30% og hafa breytingar ekki verið hraðari síðustu 50 miljón árin. Gangi svartsýnustu vísindakenningar eftir verða skordýr útdauð eftir 100 ár. Mannkyn getur ekki lifað á jörðinni án skordýra. Maðurinn er alltaf að fjölga sér og stefnir í að verða 10 milljarðar árið 2050 Í sögu jarðar hefur líf fimm sinnum nærri dáið út. Eitt skipti var það vegna áreksturs smástirnis, en í hin skiptin út af mikilli og hraðri uppsöfnun gróðurhússloftegunda. Fyrir 250 milljón árum síðan hvarf yfir 90% af öllu lífi á jörðunni, en þá hlýnaði jörðin um 5-10 gráður á 20.000 árum. Ef sjötta útþurrkunin er byrjuð í reynd, er ekkert hægt að gera til að stöðva hana og síðustu dagar mannkyns á jörð framundan. Sjónvarpsmaðurinn kunni, sir David Attenborough, varar við óafturkræfum skaða á náttúrunni og samfélagslegu hruni. „Þetta hljómar skelfilega,‟ segir hann, „en það eru vísindalegar sannanir fyrir því að ef við grípum ekki til róttækra aðgerða innan næstu tíu ára, þá kunnum við að standa frammi fyrir óafturkræfum skaða á lífríkinu og hruni mannlegs samfélags.Hvað er þá til ráða? Maðurinn getur enn brugðist við, en ástandið er grafalvarlegt. Hætta þyrfti að nota jarðefnaeldsneyti, en í staðinn yrðu að koma endurnýjanlegir orkugjafar, s.s. sólar-, fall- og vindorka. Ýmis úrræði t.d. að fylla upp í skurði, en mýrar eru öndunarfæri landsins. Þá Það þyrfti að stöðva skógarhögg, því skógar draga í sig koltvísýring og skila súrefni. Enn fremur þyrfti að minnka kjötneyslu og hætta að sóa auðlindum og mat, en auka sjálfbærni. Viðbrögð manna við þessari válegu þróun geta orðið á mismunandi vegu. Ýmsir virðast í afneitun meðan aðrir fyllast ótta og kvíða. Flestir virðast þó sammála um að draga þurfi stórlega úr notkun jarðefnaeldneytis (gass, kola og olíu) og helst hætta henni á næstu 10 árum. Hyggilegast væri samt að stofna Rótækann Umhverfisflokk, lýsa yfir neyðarástandi og ráðast tafarlaust á vandann.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun