„Rót vandans“ Páll Magnús Pálsson skrifar 8. apríl 2019 08:20 Síðastliðinn miðvikudag birtist í Fréttablaðinu áhugaverð grein eftir doktor í lögfræði og kennara minn í réttarheimspeki við Háskólann í Reykjavík, Hauk Loga Karlsson. Í greininni ræddi doktorinn mikilvægi þess að viðbrögð við dómi MDE í Landsréttarmálinu miðuðu að því að styrkja traust almennings á dómskerfinu, en það hafi beðið mikinn hnekki vegna aðgerða fyrrverandi dómsmálaráðherra. Hann telur ljóst að rétt viðbrögð við dómi MDE séu hvorki meira né minna en að leggja niður dómstólinn og hefja skipunarferli aftur við nýjan dómstól undir öðru nafni.Hefðbundin íslensk frænd- og vinahygli Haukur Logi telur að þá ákvörðun dómsmálaráðherra að víkja frá mati hæfnisnefndar megi rekja til þess sem hann kallar „hefðbundna íslenska frænd- og vinahygli“. Þessi orð lýsa ekki mikilli virðingu fyrir þeim fjórum dómurum sem höfðu ekki hlotið náð fyrir augum hæfnisnefndarinnar, en ráðherra skipaði. Sá dómari sem hefur mátt þola hvað mest af slíkri ómálefnalegri gagnrýni er Arnfríður Einarsdóttir. Margir hafa fullyrt að hún hafi verið skipuð dómari við Landsrétt vegna þess að hún er gift samstarfsmanni fyrrverandi dómsmálaráðherra, en ekki vegna þess að hún er einn reynslumesti dómari landsins með yfir 30 ára starfsreynslu við dómstólana. Rót vandans „Þar sem rót vandans liggur í upphaflegu skipuninni, sem allir eru fyrir löngu hættir að mæla bót, liggur beint við hvað þarf að gera til að endurheimta það traust sem dómstóllinn þarf að njóta“ segir Haukur Logi. En liggur rót vandans í upphaflegu skipuninni? Svarið við spurningunni er að mínu mati neitandi. Rótin liggur auðvitað í því ótæka fyrirkomulagi sem við búum við varðandi mat á hæfni þeirra sem sækja um embætti dómara, og væginu sem búið er að veita því mati. Í umræðu um skipun dómara á Íslandi er yfirleitt gengið út frá því að með því að skipa annan en þann sem hæfnisnefnd leggur til sé í raun verið að víkja frá hæfari umsækjanda; að matið sé einhvers konar æðri sannleikur. Þeir sem lesa matið og kynna sér þá aðferðafræði sem þar er beitt vita að því fer fjarri. Mat á umsækjendum um dómaraembætti við Landsrétt var reyndar svoleiðis að þegar „matsblað“ hæfnisnefndar birtist opinberlega þurfti maður hreinlega að snúa sér til veggjar. Búin voru til matshólf með hinum ýmsu starfsþáttum og fengu umsækjendur einkunn í hverjum reit. Þetta var svo allt plúsað saman og útkoman átti að segja til um hæfni umsækjandans. Það er engin leið fyrir t.d. Arnfríði Einarsdóttur að skora stig í reit fyrir lögmannsreynslu sem gildir 20 prósent af matinu, eða reit fyrir fræðistörf sem gildir 10 prósent af matinu, því hún hefur starfað sem dómari allan sinn starfsferil! Hennar fræðistörf felast í að skrifa vandaða dóma um flókin álitaefni. Vegna þess hve annasamt slíkt starf er hefur hún engan tíma til að sinna öðru samhliða. Af þeim sökum verður hún strax af 30 prósentum í mati nefndarinnar. Felur svona fyrirkomulag í sér mat á hæfni umsækjenda? Mikilvægt er að ráðherra hafi ekki alræðisvald yfir skipun dómara og geti skipað þá sem henni sýnist, af þeim sökum er óháð stjórnsýslunefnd mikilvægur hluti í ferlinu. En til að gefa mati nefndarinnar eins mikið vægi og raun ber vitni verður hún að lágmarki að gera tilraun til að meta raunverulega hæfni umsækjenda. Það er ekki gert með ofangreindum hætti. Deilt er um hvort ráðherra hafi sinnt rannsóknarskyldu sinni skv. 10. gr. stjórnsýslulaga þegar hún gerði tillögu, sem vék frá nefndarálitinu að því er varðaði fjóra dómara, til Alþingis. Það lá fyrir að óbreyttur listi nefndarinnar hefði aldrei komist gegnum þingið. Það var að meginstefnu til vegna þess að á honum voru tvöfalt fleiri karlar en konur og var það talið ótækt af öllum stjórnmálaflokkum á Alþingi. Með nokkurri einföldun má því segja að verkefni dómsmálaráðherra hafi verið að semja nógu góðan rökstuðning fyrir breytingu á mati nefndarinnar, til að unnt væri að koma Landsrétti af stað á tilsettum tíma. Til þess hafði hún tvær vikur. Henni mistókst þessi rökstuðningur að mati Hæstaréttar, en þó ekki með þeim afleiðingum að dómararnir fjórir væru ólöglega skipaðir. Óréttlát málsmeðferð? Meirihluti dómenda við MDE komst að þeirri niðurstöðu að vegna þessara annmarka á skipuninni njóti þeir sem hljóta dóm fyrir Landsrétti ekki réttlátrar málsmeðferðar fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli í skilningi 6. gr. Mannréttindasáttmálans. Ég held að flestir séu sammála um að þetta sé hreinasta fásinna. Í stað þess að álykta á þennan hátt hefði dómstóllinn að mínum dómi átt að krefjast þess af okkur Íslendingum að huga að skipunarferlinu. Hann ákveður í staðinn að setja millidómstigið í uppnám. Millidómstigið sem fjöldi stofnana á Íslandi og þ.á.m. Hæstiréttur hafði komist að niðurstöðu um að væri löglega skipað. Frekar en að ráðast í þær ofsafengnu aðgerðir sem Haukur Logi leggur til skulum við halda rónni og einbeita okkur að raunverulegri rót vandans. Fullnusta dóms MDE af okkar hálfu ætti að felast í því að laga þessar gölluðu aðferðir við mat á umsækjendum og skipun dómara á Íslandi. Tillögur þess efnis má lesa í væntanlegri ritgerð minni sem ber heitið „Skipun dómara á Íslandi: Ófremdarástand“.Höfundur er laganemi við Háskólann í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Skoðun Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst skrifar Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite skrifar Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Sjá meira
Síðastliðinn miðvikudag birtist í Fréttablaðinu áhugaverð grein eftir doktor í lögfræði og kennara minn í réttarheimspeki við Háskólann í Reykjavík, Hauk Loga Karlsson. Í greininni ræddi doktorinn mikilvægi þess að viðbrögð við dómi MDE í Landsréttarmálinu miðuðu að því að styrkja traust almennings á dómskerfinu, en það hafi beðið mikinn hnekki vegna aðgerða fyrrverandi dómsmálaráðherra. Hann telur ljóst að rétt viðbrögð við dómi MDE séu hvorki meira né minna en að leggja niður dómstólinn og hefja skipunarferli aftur við nýjan dómstól undir öðru nafni.Hefðbundin íslensk frænd- og vinahygli Haukur Logi telur að þá ákvörðun dómsmálaráðherra að víkja frá mati hæfnisnefndar megi rekja til þess sem hann kallar „hefðbundna íslenska frænd- og vinahygli“. Þessi orð lýsa ekki mikilli virðingu fyrir þeim fjórum dómurum sem höfðu ekki hlotið náð fyrir augum hæfnisnefndarinnar, en ráðherra skipaði. Sá dómari sem hefur mátt þola hvað mest af slíkri ómálefnalegri gagnrýni er Arnfríður Einarsdóttir. Margir hafa fullyrt að hún hafi verið skipuð dómari við Landsrétt vegna þess að hún er gift samstarfsmanni fyrrverandi dómsmálaráðherra, en ekki vegna þess að hún er einn reynslumesti dómari landsins með yfir 30 ára starfsreynslu við dómstólana. Rót vandans „Þar sem rót vandans liggur í upphaflegu skipuninni, sem allir eru fyrir löngu hættir að mæla bót, liggur beint við hvað þarf að gera til að endurheimta það traust sem dómstóllinn þarf að njóta“ segir Haukur Logi. En liggur rót vandans í upphaflegu skipuninni? Svarið við spurningunni er að mínu mati neitandi. Rótin liggur auðvitað í því ótæka fyrirkomulagi sem við búum við varðandi mat á hæfni þeirra sem sækja um embætti dómara, og væginu sem búið er að veita því mati. Í umræðu um skipun dómara á Íslandi er yfirleitt gengið út frá því að með því að skipa annan en þann sem hæfnisnefnd leggur til sé í raun verið að víkja frá hæfari umsækjanda; að matið sé einhvers konar æðri sannleikur. Þeir sem lesa matið og kynna sér þá aðferðafræði sem þar er beitt vita að því fer fjarri. Mat á umsækjendum um dómaraembætti við Landsrétt var reyndar svoleiðis að þegar „matsblað“ hæfnisnefndar birtist opinberlega þurfti maður hreinlega að snúa sér til veggjar. Búin voru til matshólf með hinum ýmsu starfsþáttum og fengu umsækjendur einkunn í hverjum reit. Þetta var svo allt plúsað saman og útkoman átti að segja til um hæfni umsækjandans. Það er engin leið fyrir t.d. Arnfríði Einarsdóttur að skora stig í reit fyrir lögmannsreynslu sem gildir 20 prósent af matinu, eða reit fyrir fræðistörf sem gildir 10 prósent af matinu, því hún hefur starfað sem dómari allan sinn starfsferil! Hennar fræðistörf felast í að skrifa vandaða dóma um flókin álitaefni. Vegna þess hve annasamt slíkt starf er hefur hún engan tíma til að sinna öðru samhliða. Af þeim sökum verður hún strax af 30 prósentum í mati nefndarinnar. Felur svona fyrirkomulag í sér mat á hæfni umsækjenda? Mikilvægt er að ráðherra hafi ekki alræðisvald yfir skipun dómara og geti skipað þá sem henni sýnist, af þeim sökum er óháð stjórnsýslunefnd mikilvægur hluti í ferlinu. En til að gefa mati nefndarinnar eins mikið vægi og raun ber vitni verður hún að lágmarki að gera tilraun til að meta raunverulega hæfni umsækjenda. Það er ekki gert með ofangreindum hætti. Deilt er um hvort ráðherra hafi sinnt rannsóknarskyldu sinni skv. 10. gr. stjórnsýslulaga þegar hún gerði tillögu, sem vék frá nefndarálitinu að því er varðaði fjóra dómara, til Alþingis. Það lá fyrir að óbreyttur listi nefndarinnar hefði aldrei komist gegnum þingið. Það var að meginstefnu til vegna þess að á honum voru tvöfalt fleiri karlar en konur og var það talið ótækt af öllum stjórnmálaflokkum á Alþingi. Með nokkurri einföldun má því segja að verkefni dómsmálaráðherra hafi verið að semja nógu góðan rökstuðning fyrir breytingu á mati nefndarinnar, til að unnt væri að koma Landsrétti af stað á tilsettum tíma. Til þess hafði hún tvær vikur. Henni mistókst þessi rökstuðningur að mati Hæstaréttar, en þó ekki með þeim afleiðingum að dómararnir fjórir væru ólöglega skipaðir. Óréttlát málsmeðferð? Meirihluti dómenda við MDE komst að þeirri niðurstöðu að vegna þessara annmarka á skipuninni njóti þeir sem hljóta dóm fyrir Landsrétti ekki réttlátrar málsmeðferðar fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli í skilningi 6. gr. Mannréttindasáttmálans. Ég held að flestir séu sammála um að þetta sé hreinasta fásinna. Í stað þess að álykta á þennan hátt hefði dómstóllinn að mínum dómi átt að krefjast þess af okkur Íslendingum að huga að skipunarferlinu. Hann ákveður í staðinn að setja millidómstigið í uppnám. Millidómstigið sem fjöldi stofnana á Íslandi og þ.á.m. Hæstiréttur hafði komist að niðurstöðu um að væri löglega skipað. Frekar en að ráðast í þær ofsafengnu aðgerðir sem Haukur Logi leggur til skulum við halda rónni og einbeita okkur að raunverulegri rót vandans. Fullnusta dóms MDE af okkar hálfu ætti að felast í því að laga þessar gölluðu aðferðir við mat á umsækjendum og skipun dómara á Íslandi. Tillögur þess efnis má lesa í væntanlegri ritgerð minni sem ber heitið „Skipun dómara á Íslandi: Ófremdarástand“.Höfundur er laganemi við Háskólann í Reykjavík.
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun