Ekki nóg fjármagn til að mæla þungmálma Kristjana Björg Guðbrandsdóttir skrifar 14. febrúar 2019 13:15 Helga Gunnlaugsdóttir, sérfræðingur á Umhverfisstofnun. Ólafur Reykdal og Helga Gunnlaugsdóttir hjá Matís segja skorta gögn og mælingar á óæskilegum efnum og næringarinnihaldi matvæla á Íslandi. Nýleg gögn séu ekki til. Stjórnvöld styðji ekki nægilega vel við slíkar rannsóknir. Matís rekur gagnagrunninn Ísgem. Hann er fyrst og fremst samansettur af upplýsingum um næringarefnin. Þungmálmarnir fljóta þó með. Markmiðið er að veita almenningi og atvinnulífi aðgang að bestu fáanlegu gögnum sem eru til á hverjum tíma. Vandamálið er að við höfum ekki haft fjármagn til að uppfæra gagnagrunninn í mörg ár, það er galli,“ segir Ólafur. Helga tekur undir. „Við ættum ekki að vera í þessari stöðu, það eru mörg ár síðan grunnurinn var síðast uppfærður,“ segir hún og segir að það þurfi að gera reglulegar rannsóknir á mataræði þjóðarinnar og fjármagna slíkar kannanir og rannsóknir. Síðasta landsrannsóknin á mataræði þjóðarinnar var gerð 2010. Ólafur segir samsvarandi gagnagrunna til í öllum nágrannalöndum Íslands. „Þeir eru í raun til í öllum þróuðum löndum og eru notaðir í lýðheilsurannsóknum,“ segir hann. „Við erum að gera okkar besta hjá Matís. En því miður er lítill skilningur á forvarnargildi þessara rannsókna hjá stjórnvöldum og lítið fjármagn sett í lýðheilsurannsóknir af þessu tagi,“ segir Helga. Á meðal þeirra þungmálma sem mældir hafa verið í fæðu eru kvikasilfur, arsen, kadmíum og blý. „Við erum ekki með nýleg gögn um magn þessara efna í fæðu. En almennt séð, ef fólk borðar fjölbreytta fæðu úr öllum fæðuflokkum þá er það betur statt,“ segir Helga sem segir óþarfa fyrir neytendur að fyllast hræðslu gagnvart fæðuflokkum sem innihalda lítið magn þungmálma. „Það eru þessi sértilfelli þar sem há gildi mælast, svo sem í hákarli og fiski sem nær háum aldri. Arsen getur verið áhyggjuefni hjá börnum ef maturinn sem þau borða er byggður að miklu leyti á hrísgrjónum og hrísgrjónamjólk,“ segir Helga.Hvers vegna er mikilvægt að fylgjast með innihaldi óæskilegra efna í fæðu? „Þessi gögn verða að vera til staðar og við þurfum að geta metið útsetningu mismunandi hópa fyrir efnunum. Það verða að vera til gögn frá óháðum aðilum um bæði næringarefni og óæskileg efni í matvælum. Það er oft verið að tala um að íslensk matvæli séu heilnæm og ómenguð en gögn sem styðja það eru af skornum skammti,“ segir Helga.Hvað finnst ykkur að neytandinn ætti að vera meðvitaður um? „Þetta er yfirgripsmikil spurning. Það má þó segja að neytendur verða að vera vakandi fyrir því að upplýsingar um óæskileg efni og magn næringarefna sé til staðar,“ segir Helga. „Fólk getur líka fengið of mikið af næringarefnum, til dæmis A-vítamíni, seleni og fleiri efnum. Á sama tíma eigum við ekki að vera of hrædd, það getur farið út í öfgar. Í Bandaríkjunum var talað mikið um að túnfiskur innihéldi kvikasilfur og væri ekki örugg fæða fyrir konur og börn. Það varð til þess að með tímanum fékk þessi hópur of lítið af fjölómettuðum fitusýrum. Fólk stendur oft frammi fyrir ákveðnu áhættu- og ávinningsmati varðandi val á matvælum. Það er best að fylgja leiðbeiningum yfirvalda um mataræði og velja vel merktar vörur,“ segir hún. Rannsókn leiddi í ljós hættu fyrir börn Árið 2012 leiddi sænsk rannsókn á þungmálmum (blýi, arseni og kadmíni) og steinefnum (járni, kopar, mangani) í barnamat. Niðurstöðurnar sýndu að arsen finnst í hrísgrjónum og vörum framleiddum úr þeim, til að mynda hrísgrjónagrautum og drykkjum markaðssettum fyrir börn. Arsenið fannst óháð því hvort hrísgrjónin voru lífrænt ræktuð eða ekki. Allar vörurnar sem stofnunin rannsakaði innihéldu arsen. Í hluta sýnanna fundust fleiri þungmálmar. Til að mynda í vörum fyrir börn með sérstakar næringarþarfir vegna sjúkdóma. Í þeim fannst of mikið af mangani. Sænska matvælastofnunin mælti eindregið með því að foreldrar gættu að fjölbreytni í fæðuvali fyrir börn sín yngri en sex ára. Það þyrfti að vernda börn yngri en sex ára fyrir skaðlegum áhrifum arsens og þungmálma. Árið 2013 lögðu Matvælastofnun og Embætti landlæknis til að sænsku ráðleggingarnar yrðu teknar upp á Íslandi og foreldrum í kjölfarið ráðlagt að gefa ekki börnum undir sex ára aldri hrísgrjónadrykki. Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Lyf Mest lesið Var í símanum á 142 kílómetra hraða áður en hann lést Innlent Dæmdur fyrir manndráp af gáleysi vegna ofsaaksturs undir áhrifum Innlent Læknirinn mátti læsa dætur sínar inni eftir allt saman Innlent Halla Tómasdóttir tekur stökk í nýrri könnun Prósents Innlent Vaknaði og barnið var horfið Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent „Hvers konar „motherfucking“ óþverri væri þessi guð ef hann er til“ Innlent Maðurinn ríkisborgari Möltu Innlent Bíllinn í happdrætti Ástþórs úr hans eigin smiðju Innlent Áhorf á úrslit Eurovision hríðféll Innlent Fleiri fréttir Lýsa eftir Bandaríkjamanni Bíllinn í happdrætti Ástþórs úr hans eigin smiðju Göngin lokuð á miðvikudagskvöld Tekur til varna eftir stuðningsyfirlýsingu við Katrínu Maðurinn ríkisborgari Möltu Dæmdur fyrir manndráp af gáleysi vegna ofsaaksturs undir áhrifum Áhorf á úrslit Eurovision hríðféll Sýnist stefna í kapphlaup tveggja en útilokar þó ekki vendingar Mótmæla þróun gervigreindar á Austurvelli Veit ekki hvort hann fái svar áður en spurningin verði úrelt Auknar líkur á gosi sem gæti hafist án fyrirvara Guðni heldur utan til að kveðja Margréti Þórhildi Telur ástandið á sauðfjárbúinu ekki eins slæmt og menn vilja vera láta Læknirinn mátti læsa dætur sínar inni eftir allt saman Hvar eru Illugi Jökuls, Hallgrímur Helga, Atli Þór Fanndal? „Hvers konar „motherfucking“ óþverri væri þessi guð ef hann er til“ Var í símanum á 142 kílómetra hraða áður en hann lést Vaknaði og barnið var horfið Mikið vesen á veitingastöðum borgarinnar Halla Tómasdóttir tekur stökk í nýrri könnun Prósents „Algjörlega forkastanlegt“ ef stjórnvöld svari ekki beiðninni Minnstu smáatriði úthugsuð og til þess gerð að skapa hughrif Samfélagið í áfalli vegna málsins Meint frelsissvipting, brottvísun og vöggustofubörn Vilja bæta íslenskukennslu fyrir innflytjendur Ragnar Freyr segist hreinsaður af sök Læknir segir að brottvísun muni ógna lífi sjúklings „Er réttur þinn eða mannréttindi að einhver annar deyði þig?“ Kviknaði í bragga á Egilsstöðum Meint fjárkúgun, frelsissvipting og líkamsárás Sjá meira
Ólafur Reykdal og Helga Gunnlaugsdóttir hjá Matís segja skorta gögn og mælingar á óæskilegum efnum og næringarinnihaldi matvæla á Íslandi. Nýleg gögn séu ekki til. Stjórnvöld styðji ekki nægilega vel við slíkar rannsóknir. Matís rekur gagnagrunninn Ísgem. Hann er fyrst og fremst samansettur af upplýsingum um næringarefnin. Þungmálmarnir fljóta þó með. Markmiðið er að veita almenningi og atvinnulífi aðgang að bestu fáanlegu gögnum sem eru til á hverjum tíma. Vandamálið er að við höfum ekki haft fjármagn til að uppfæra gagnagrunninn í mörg ár, það er galli,“ segir Ólafur. Helga tekur undir. „Við ættum ekki að vera í þessari stöðu, það eru mörg ár síðan grunnurinn var síðast uppfærður,“ segir hún og segir að það þurfi að gera reglulegar rannsóknir á mataræði þjóðarinnar og fjármagna slíkar kannanir og rannsóknir. Síðasta landsrannsóknin á mataræði þjóðarinnar var gerð 2010. Ólafur segir samsvarandi gagnagrunna til í öllum nágrannalöndum Íslands. „Þeir eru í raun til í öllum þróuðum löndum og eru notaðir í lýðheilsurannsóknum,“ segir hann. „Við erum að gera okkar besta hjá Matís. En því miður er lítill skilningur á forvarnargildi þessara rannsókna hjá stjórnvöldum og lítið fjármagn sett í lýðheilsurannsóknir af þessu tagi,“ segir Helga. Á meðal þeirra þungmálma sem mældir hafa verið í fæðu eru kvikasilfur, arsen, kadmíum og blý. „Við erum ekki með nýleg gögn um magn þessara efna í fæðu. En almennt séð, ef fólk borðar fjölbreytta fæðu úr öllum fæðuflokkum þá er það betur statt,“ segir Helga sem segir óþarfa fyrir neytendur að fyllast hræðslu gagnvart fæðuflokkum sem innihalda lítið magn þungmálma. „Það eru þessi sértilfelli þar sem há gildi mælast, svo sem í hákarli og fiski sem nær háum aldri. Arsen getur verið áhyggjuefni hjá börnum ef maturinn sem þau borða er byggður að miklu leyti á hrísgrjónum og hrísgrjónamjólk,“ segir Helga.Hvers vegna er mikilvægt að fylgjast með innihaldi óæskilegra efna í fæðu? „Þessi gögn verða að vera til staðar og við þurfum að geta metið útsetningu mismunandi hópa fyrir efnunum. Það verða að vera til gögn frá óháðum aðilum um bæði næringarefni og óæskileg efni í matvælum. Það er oft verið að tala um að íslensk matvæli séu heilnæm og ómenguð en gögn sem styðja það eru af skornum skammti,“ segir Helga.Hvað finnst ykkur að neytandinn ætti að vera meðvitaður um? „Þetta er yfirgripsmikil spurning. Það má þó segja að neytendur verða að vera vakandi fyrir því að upplýsingar um óæskileg efni og magn næringarefna sé til staðar,“ segir Helga. „Fólk getur líka fengið of mikið af næringarefnum, til dæmis A-vítamíni, seleni og fleiri efnum. Á sama tíma eigum við ekki að vera of hrædd, það getur farið út í öfgar. Í Bandaríkjunum var talað mikið um að túnfiskur innihéldi kvikasilfur og væri ekki örugg fæða fyrir konur og börn. Það varð til þess að með tímanum fékk þessi hópur of lítið af fjölómettuðum fitusýrum. Fólk stendur oft frammi fyrir ákveðnu áhættu- og ávinningsmati varðandi val á matvælum. Það er best að fylgja leiðbeiningum yfirvalda um mataræði og velja vel merktar vörur,“ segir hún. Rannsókn leiddi í ljós hættu fyrir börn Árið 2012 leiddi sænsk rannsókn á þungmálmum (blýi, arseni og kadmíni) og steinefnum (járni, kopar, mangani) í barnamat. Niðurstöðurnar sýndu að arsen finnst í hrísgrjónum og vörum framleiddum úr þeim, til að mynda hrísgrjónagrautum og drykkjum markaðssettum fyrir börn. Arsenið fannst óháð því hvort hrísgrjónin voru lífrænt ræktuð eða ekki. Allar vörurnar sem stofnunin rannsakaði innihéldu arsen. Í hluta sýnanna fundust fleiri þungmálmar. Til að mynda í vörum fyrir börn með sérstakar næringarþarfir vegna sjúkdóma. Í þeim fannst of mikið af mangani. Sænska matvælastofnunin mælti eindregið með því að foreldrar gættu að fjölbreytni í fæðuvali fyrir börn sín yngri en sex ára. Það þyrfti að vernda börn yngri en sex ára fyrir skaðlegum áhrifum arsens og þungmálma. Árið 2013 lögðu Matvælastofnun og Embætti landlæknis til að sænsku ráðleggingarnar yrðu teknar upp á Íslandi og foreldrum í kjölfarið ráðlagt að gefa ekki börnum undir sex ára aldri hrísgrjónadrykki.
Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Lyf Mest lesið Var í símanum á 142 kílómetra hraða áður en hann lést Innlent Dæmdur fyrir manndráp af gáleysi vegna ofsaaksturs undir áhrifum Innlent Læknirinn mátti læsa dætur sínar inni eftir allt saman Innlent Halla Tómasdóttir tekur stökk í nýrri könnun Prósents Innlent Vaknaði og barnið var horfið Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent „Hvers konar „motherfucking“ óþverri væri þessi guð ef hann er til“ Innlent Maðurinn ríkisborgari Möltu Innlent Bíllinn í happdrætti Ástþórs úr hans eigin smiðju Innlent Áhorf á úrslit Eurovision hríðféll Innlent Fleiri fréttir Lýsa eftir Bandaríkjamanni Bíllinn í happdrætti Ástþórs úr hans eigin smiðju Göngin lokuð á miðvikudagskvöld Tekur til varna eftir stuðningsyfirlýsingu við Katrínu Maðurinn ríkisborgari Möltu Dæmdur fyrir manndráp af gáleysi vegna ofsaaksturs undir áhrifum Áhorf á úrslit Eurovision hríðféll Sýnist stefna í kapphlaup tveggja en útilokar þó ekki vendingar Mótmæla þróun gervigreindar á Austurvelli Veit ekki hvort hann fái svar áður en spurningin verði úrelt Auknar líkur á gosi sem gæti hafist án fyrirvara Guðni heldur utan til að kveðja Margréti Þórhildi Telur ástandið á sauðfjárbúinu ekki eins slæmt og menn vilja vera láta Læknirinn mátti læsa dætur sínar inni eftir allt saman Hvar eru Illugi Jökuls, Hallgrímur Helga, Atli Þór Fanndal? „Hvers konar „motherfucking“ óþverri væri þessi guð ef hann er til“ Var í símanum á 142 kílómetra hraða áður en hann lést Vaknaði og barnið var horfið Mikið vesen á veitingastöðum borgarinnar Halla Tómasdóttir tekur stökk í nýrri könnun Prósents „Algjörlega forkastanlegt“ ef stjórnvöld svari ekki beiðninni Minnstu smáatriði úthugsuð og til þess gerð að skapa hughrif Samfélagið í áfalli vegna málsins Meint frelsissvipting, brottvísun og vöggustofubörn Vilja bæta íslenskukennslu fyrir innflytjendur Ragnar Freyr segist hreinsaður af sök Læknir segir að brottvísun muni ógna lífi sjúklings „Er réttur þinn eða mannréttindi að einhver annar deyði þig?“ Kviknaði í bragga á Egilsstöðum Meint fjárkúgun, frelsissvipting og líkamsárás Sjá meira