Spánn og Katalónía: Rómantík, þjóðernishyggja og áróður Birgir Hans Birgisson skrifar 23. apríl 2019 13:45 Mikið hefur farið fyrir hinni svokölluðu sjálfstæðisbaráttu Katalóníu í íslenskum fjölmiðlum undanfarið. Umræða sem oft á tíðum hefur verið umvafin nánast rómantískum blæ um sjálfstæði, frelsi þjóða og baráttu hins góða gegn hinu illa. Íslenskir fjölmiðlar hafa verið duglegir að taka viðtöl við aðila sem eru alla jafna hlynntir sjálfstæði sjálfstjórnarhéraðsins, þar sem persónulegri sýn er oftar en ekki tekið sem heilugum sannleika, birt sem hlutlausar staðreyndir. Ég tel mikilvægt, ekki síst sem andsvar við oft á tíðum gagnrýnislausum fréttaflutningi, að fara yfir nokkrar hlutlausar sögulegar og samfélagslegar staðreyndir er málið varða. Í þeim tilgangi að varpa, í stuttu máli, ljósi á hvað raunverulega sé að gerast í málum Katalóníu á Spáni og hver formáli þess sé, burtséð frá persónulegum ávinningi, áróðri eða blindri þjóðernishyggju. Mun ég í þeim tilgangi tefla fram helstu staðreyndum sem birtar hafa verið í fjölmiðlum um málið og í framhaldinu skoða hvaða rökstuðningur liggur þar að baki.Kúgun og ríkidæmi Katalóníu: Komið hefur fram að Katalónía sé ríkasta hérað Spánar. Skv. gögnum frá Hagstofu Spánar (Instituto Nacional de Estadística) fyrir árið 2017 er Katalónía fjórða ríkasta hérað Spánar þegar kemur að landsframleiðslu á mann auk þess að vera það skuldsettasta, með skuld við spænska ríkið upp á 57 miljarða evra. Jafnframt er Katalónía með sjötta stærsta fjárlagahallan á Spáni, og þar sem héraðinu er ókleyft að fjármagna sig á alþjóðamörkuðum sökum lánshæfismats síns, þarf það á lánalínu frá spænska ríkinu að halda. Jafnframt hefur borið á umræðu um að spænska ríkið „mjólki” héraðið í þeim tilgangi að fjármagna sig og önnur fátækari héruð, í því ljósi tala tölurnar skýru máli. Þegar litið er til þess að Katalónía borgar um 207€ meira til spænska ríkisins per mann en það fær til baka, en þær tölur setja héraðið í fimmta sæti yfir greiðslur til spænska ríkisins per haus. Miðað við sömu greiðslur með tilliti til landsframleiðslu á mann vermir héraðið svo sjöunda sætið. Sem dæmi þá greiðir Valensíahérað, nágrannahérað Kaltalóníu 702€ meira til spænska ríkisins per mann en það fær til baka þrátt fyrir landsframleiðslu á mann sem er um 20% lægri.Spánn er ólýðræðislegt og lifir undir arfleið Francos: Önnur ástæða fyrir því að Katalónía eigi að fá sjálfstæði, sem fram hefur komið í fjölmiðlum, er sú að arfleið einræðisherrans alkunna Fransisco Franco, sem dó fyrir 44 árum síðan, lifi enn. Vissulega er hægt að færa rök fyrir því að áhrif Francos á spænskt samfélag séu enn sýnileg, enda var hann og hans kaþólska-fasista stjórn við völd í nærri 4 áratugi. Það hins vegar að segja að á Spáni sé í dag samskonar ólýðræði við völd og á hans valdatíma, á þó varla við rök að styðjast, og einföldun sem varla slær ryki í augun á nokkrum nútímamanni. Samkvæmt lýðræðisvísitölu The Economist fyrir árið 2018, er á Spáni í dag það sem kallast „full democracy”, sem þýða mætti á íslensku sem „fullnaðar lýðræði”. Þannig mætti taka 18.000 manna mótmælagöngu katalónskra sjálfstæðissinna í höfuðborginni Madrid þann 16. mars síðastliðinn sem dæmi um hversu sterklega stjórnarskrárréttur Spánverja er tryggður. Þess má svo geta að samkvæmt skýrslu OECD frá 2017 er Spánn eitt minnst miðstýrða ríki heims og hefur katalóníuhérað sjálfstæða umsjón með stæðstum hluta opinberrar stjórnsýslu sinnar. Þar má meðal annars nefna mennta- heilbrigðis og velferðarmál, lögreglu, þing, héraðsstjórn sem og dómsstóla.Alþjóðalög eru gegn Spáni: Í viðtali við fréttaflutningi í íslenskum fjölmiðlum minnist ég þess að hafa lesið hvernig spænska ríkið hafi brotið alþjóðalög með því að banna þjóðaratkvæðagreiðslu um sjálfstæði Katalóníu og í framhaldinu handtekið þá sem lýstu yfir einhliða sjálfstæði héraðsins. Það er auðvelt fyrir hvern sem er að sjá að þarna er farið með fleipur. Spænska stjórnarskráin heimilar að sjálfsögðu þjóðaratkvæðagreiðslur, hins vegar verður sú kosning af fara fram hjá allri þjóðinni, en ekki einungis litlum hluta hennar. Samkvæmt stjórnarskránni liggur fullveldi Spánar, eðli málsins samkvæmt, hjá allri spænsku þjóðinni og skv úrskurði stjórnarskrárdómstóls landsins þýðir það að sjálfstæðar þjóðaratkvæðagreiðslur ákveðinna héraða séu ólöglegar nema allir Spánverjar fái að taka þátt. Á Íslandi gætum við t.d. ekki haldið sér þjóðaratkvæðagreiðslu í Vestmannaeyjum og látið þær gilda, sú atkvæðagreiðsla væri að sjálfsögðu ekki gild. Svipaðar reglur er jafnframt að finna í fleiri löndum s.s. í Þýskalandi, Frakklandi og Bandaríkjunum. Þess má þó geta að alþjóðalög viðurkenna sjálfsákvörðunarrétt þeirra svæða sem lúta stjórnar nýlenduvalds, hafa orðið fyrir innrás eða lifa undir alvarlegurm brotum á mannréttindum. Ekkert af þessu á við um Katalóníu. Katalónska samfélagið sameinað: Þó að öll ofangreind rök hallist gegn því að Katalónía fái sjálfstæði frá Spáni, þá myndi vægi þeirra litlu máli skipta ef að Katalóníubúar væru sameinaðir í vilja sínum að öðlast sjálfstæði. Ekki ólíkt því þegar að við íslendingar lýstum yfir sjálfstæði frá Danmörku árið 1944 með 98,5 % samþykktra atkvæða. En í Katalóníu er raunin ekki sú og síðustu fimm ára hafa allar skoðanakannanir sýnt fram á gífurlegan klofning í héraðinu þegar kemur að kröfunni um aðskilnað frá Spáni. Í síðustu hérðaskosningum sem að komu i kjölfar áberandi sjálfstæðisbaráttu í Katalóníu síðustu misseri, unnu sjálfstæðissinnar t.d. með eins manns meirihluta vegna aukins vægi íbúa í dreifbýli í kosningunum. En Ciudadanos flokkurinn, sem er evrópusinnaður frjálshyggjuflokkur og andstæður sjálfstæðiskröfunni, fékk flest atkvæði kosningabærra manna og kvenna. Niðurstöður sem sýna svart á hvítu að sjálfstæðissinnar eiga á brattan að sækja á sínum heimaslóðum, að sannfæra sitt heimafólk.Að lokum Sögu Katalóníuhéraðs og ástæður þær er að baki liggja hjá ákveðnum hópi íbúa þess að vilja aðskilja sig frá Spáni er augljóslega ekki hægt að útlista í stuttu máli. Því hef ég, í þessari grein, eingöngu reynt að benda á helstu afbakanir á umfjöllun íslenskra fjölmiðla á síðustu misserum um sjálfstæðisbaráttu þessa umrædda héraðs. Mikilvægt er fyrir hvern þann er að umræðunni kemur, hver svo sem persónuleg skoðun viðkomandi kann að vera, að gæta að því að fara ekki rangt með staðreyndir, ekki síst aðilar er miðla eiga hlutlausum fréttaflutningi til hins almenna borgara. Nútíma samfélög verða að byggja á staðreyndum en ekki áróðri, umburðalyndi fyrir fjölbreytileika okkar en ekki þjóðernishyggju og settum lögum í hverju landi en ekki persónulegum skoðunum sem ekki eiga við landslög að styðjast. En sé skautað framhjá slíkum undirstöðuatriðum vestræns samfélags, þarf því miður ekki langt að fara til að sjá samfélög er illa hefur farið fyrir. Höfundur er nemi í Alþjóðasamskiptum við Evrópuháskólann í Valensíaborg á Spáni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Sund og Halla Hrund Valdimar Tr. Hafstein Skoðun Svargreinin sem Mogginn neitaði að birta Skoðun Hér er elíta, um elítu, frá elítu, til elítu Ragnar Kjartansson Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Hvers vegna Katrín? Elín Hirst Skoðun Þolinmóðan mannvin á Bessastaði! Aleksandra Wasilewska Skoðun Hvar varstu? Margrét Eymundardóttir Skoðun Mannréttindi fólks með andleg veikindi eða fíknisjúkdóma á Íslandi eru lítil sem engin Steindór Þórarinsson Skoðun Falinn fjársjóður fyrir atvinnulífið Ásgeir Ásgeirsson Skoðun Opið bréf forsetaefna til Útvarpsstjóra Ellefu forsetaefni Skoðun Skoðun Skoðun Forseti jafnréttis og hugsjóna í þágu samfélagsins Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Að velja réttu manneskjuna Starri Reynisson skrifar Skoðun Þolinmóðan mannvin á Bessastaði! Aleksandra Wasilewska skrifar Skoðun Hvar varstu? Margrét Eymundardóttir skrifar Skoðun Um 60 prósent af farartækjum Póstsins umhverfisvæn Ásdís Káradóttir skrifar Skoðun Auður í krafti karla Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Er lýsi eins skaðlegt og það er bragðvont? Dögg Guðmundsdóttir, Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Hommar og hegningarlög Kjartan Þór Ingason skrifar Skoðun Að breyta heiminum Valgeir Magnússon skrifar Skoðun Baldur í stóru og smáu Kristín Kristinsdóttir skrifar Skoðun Stuðningsmaðurinn og valdið Ólöf Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fólks með andleg veikindi eða fíknisjúkdóma á Íslandi eru lítil sem engin Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Baldur bak við þig stendur Hrund Þrándardóttir skrifar Skoðun Falinn fjársjóður fyrir atvinnulífið Ásgeir Ásgeirsson skrifar Skoðun Hvers vegna Katrín? Elín Hirst skrifar Skoðun Sund og Halla Hrund Valdimar Tr. Hafstein skrifar Skoðun Svargreinin sem Mogginn neitaði að birta skrifar Skoðun Hvar varstu? Margrét Eymundardóttir skrifar Skoðun Verndari samfélagssáttmálans Ásdís Hanna Pálsdóttir skrifar Skoðun Ég treysti dómgreind Katrínar Eydís Aðalbjörnsdóttir skrifar Skoðun Ef Landsvirkjun verður ekki seld vitum við hvers vegna Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hvern ætlar þú að kjósa? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Vitundarvakning um auðlindir þjóðar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Opið bréf forsetaefna til Útvarpsstjóra Ellefu forsetaefni skrifar Skoðun Það er einfalt að vera kosningastjóri Höllu Tómasdóttur Vigdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Villir á sér heimildir Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Kaldhæðni Katrínar Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Það á að kjósa með Exi Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Það er nú bara þannig með hann Jón... Hjördís Sjafnar Ingimundardóttir skrifar Skoðun Katrínu sem forseta. Eiríkur Finnur Greipsson skrifar Sjá meira
Mikið hefur farið fyrir hinni svokölluðu sjálfstæðisbaráttu Katalóníu í íslenskum fjölmiðlum undanfarið. Umræða sem oft á tíðum hefur verið umvafin nánast rómantískum blæ um sjálfstæði, frelsi þjóða og baráttu hins góða gegn hinu illa. Íslenskir fjölmiðlar hafa verið duglegir að taka viðtöl við aðila sem eru alla jafna hlynntir sjálfstæði sjálfstjórnarhéraðsins, þar sem persónulegri sýn er oftar en ekki tekið sem heilugum sannleika, birt sem hlutlausar staðreyndir. Ég tel mikilvægt, ekki síst sem andsvar við oft á tíðum gagnrýnislausum fréttaflutningi, að fara yfir nokkrar hlutlausar sögulegar og samfélagslegar staðreyndir er málið varða. Í þeim tilgangi að varpa, í stuttu máli, ljósi á hvað raunverulega sé að gerast í málum Katalóníu á Spáni og hver formáli þess sé, burtséð frá persónulegum ávinningi, áróðri eða blindri þjóðernishyggju. Mun ég í þeim tilgangi tefla fram helstu staðreyndum sem birtar hafa verið í fjölmiðlum um málið og í framhaldinu skoða hvaða rökstuðningur liggur þar að baki.Kúgun og ríkidæmi Katalóníu: Komið hefur fram að Katalónía sé ríkasta hérað Spánar. Skv. gögnum frá Hagstofu Spánar (Instituto Nacional de Estadística) fyrir árið 2017 er Katalónía fjórða ríkasta hérað Spánar þegar kemur að landsframleiðslu á mann auk þess að vera það skuldsettasta, með skuld við spænska ríkið upp á 57 miljarða evra. Jafnframt er Katalónía með sjötta stærsta fjárlagahallan á Spáni, og þar sem héraðinu er ókleyft að fjármagna sig á alþjóðamörkuðum sökum lánshæfismats síns, þarf það á lánalínu frá spænska ríkinu að halda. Jafnframt hefur borið á umræðu um að spænska ríkið „mjólki” héraðið í þeim tilgangi að fjármagna sig og önnur fátækari héruð, í því ljósi tala tölurnar skýru máli. Þegar litið er til þess að Katalónía borgar um 207€ meira til spænska ríkisins per mann en það fær til baka, en þær tölur setja héraðið í fimmta sæti yfir greiðslur til spænska ríkisins per haus. Miðað við sömu greiðslur með tilliti til landsframleiðslu á mann vermir héraðið svo sjöunda sætið. Sem dæmi þá greiðir Valensíahérað, nágrannahérað Kaltalóníu 702€ meira til spænska ríkisins per mann en það fær til baka þrátt fyrir landsframleiðslu á mann sem er um 20% lægri.Spánn er ólýðræðislegt og lifir undir arfleið Francos: Önnur ástæða fyrir því að Katalónía eigi að fá sjálfstæði, sem fram hefur komið í fjölmiðlum, er sú að arfleið einræðisherrans alkunna Fransisco Franco, sem dó fyrir 44 árum síðan, lifi enn. Vissulega er hægt að færa rök fyrir því að áhrif Francos á spænskt samfélag séu enn sýnileg, enda var hann og hans kaþólska-fasista stjórn við völd í nærri 4 áratugi. Það hins vegar að segja að á Spáni sé í dag samskonar ólýðræði við völd og á hans valdatíma, á þó varla við rök að styðjast, og einföldun sem varla slær ryki í augun á nokkrum nútímamanni. Samkvæmt lýðræðisvísitölu The Economist fyrir árið 2018, er á Spáni í dag það sem kallast „full democracy”, sem þýða mætti á íslensku sem „fullnaðar lýðræði”. Þannig mætti taka 18.000 manna mótmælagöngu katalónskra sjálfstæðissinna í höfuðborginni Madrid þann 16. mars síðastliðinn sem dæmi um hversu sterklega stjórnarskrárréttur Spánverja er tryggður. Þess má svo geta að samkvæmt skýrslu OECD frá 2017 er Spánn eitt minnst miðstýrða ríki heims og hefur katalóníuhérað sjálfstæða umsjón með stæðstum hluta opinberrar stjórnsýslu sinnar. Þar má meðal annars nefna mennta- heilbrigðis og velferðarmál, lögreglu, þing, héraðsstjórn sem og dómsstóla.Alþjóðalög eru gegn Spáni: Í viðtali við fréttaflutningi í íslenskum fjölmiðlum minnist ég þess að hafa lesið hvernig spænska ríkið hafi brotið alþjóðalög með því að banna þjóðaratkvæðagreiðslu um sjálfstæði Katalóníu og í framhaldinu handtekið þá sem lýstu yfir einhliða sjálfstæði héraðsins. Það er auðvelt fyrir hvern sem er að sjá að þarna er farið með fleipur. Spænska stjórnarskráin heimilar að sjálfsögðu þjóðaratkvæðagreiðslur, hins vegar verður sú kosning af fara fram hjá allri þjóðinni, en ekki einungis litlum hluta hennar. Samkvæmt stjórnarskránni liggur fullveldi Spánar, eðli málsins samkvæmt, hjá allri spænsku þjóðinni og skv úrskurði stjórnarskrárdómstóls landsins þýðir það að sjálfstæðar þjóðaratkvæðagreiðslur ákveðinna héraða séu ólöglegar nema allir Spánverjar fái að taka þátt. Á Íslandi gætum við t.d. ekki haldið sér þjóðaratkvæðagreiðslu í Vestmannaeyjum og látið þær gilda, sú atkvæðagreiðsla væri að sjálfsögðu ekki gild. Svipaðar reglur er jafnframt að finna í fleiri löndum s.s. í Þýskalandi, Frakklandi og Bandaríkjunum. Þess má þó geta að alþjóðalög viðurkenna sjálfsákvörðunarrétt þeirra svæða sem lúta stjórnar nýlenduvalds, hafa orðið fyrir innrás eða lifa undir alvarlegurm brotum á mannréttindum. Ekkert af þessu á við um Katalóníu. Katalónska samfélagið sameinað: Þó að öll ofangreind rök hallist gegn því að Katalónía fái sjálfstæði frá Spáni, þá myndi vægi þeirra litlu máli skipta ef að Katalóníubúar væru sameinaðir í vilja sínum að öðlast sjálfstæði. Ekki ólíkt því þegar að við íslendingar lýstum yfir sjálfstæði frá Danmörku árið 1944 með 98,5 % samþykktra atkvæða. En í Katalóníu er raunin ekki sú og síðustu fimm ára hafa allar skoðanakannanir sýnt fram á gífurlegan klofning í héraðinu þegar kemur að kröfunni um aðskilnað frá Spáni. Í síðustu hérðaskosningum sem að komu i kjölfar áberandi sjálfstæðisbaráttu í Katalóníu síðustu misseri, unnu sjálfstæðissinnar t.d. með eins manns meirihluta vegna aukins vægi íbúa í dreifbýli í kosningunum. En Ciudadanos flokkurinn, sem er evrópusinnaður frjálshyggjuflokkur og andstæður sjálfstæðiskröfunni, fékk flest atkvæði kosningabærra manna og kvenna. Niðurstöður sem sýna svart á hvítu að sjálfstæðissinnar eiga á brattan að sækja á sínum heimaslóðum, að sannfæra sitt heimafólk.Að lokum Sögu Katalóníuhéraðs og ástæður þær er að baki liggja hjá ákveðnum hópi íbúa þess að vilja aðskilja sig frá Spáni er augljóslega ekki hægt að útlista í stuttu máli. Því hef ég, í þessari grein, eingöngu reynt að benda á helstu afbakanir á umfjöllun íslenskra fjölmiðla á síðustu misserum um sjálfstæðisbaráttu þessa umrædda héraðs. Mikilvægt er fyrir hvern þann er að umræðunni kemur, hver svo sem persónuleg skoðun viðkomandi kann að vera, að gæta að því að fara ekki rangt með staðreyndir, ekki síst aðilar er miðla eiga hlutlausum fréttaflutningi til hins almenna borgara. Nútíma samfélög verða að byggja á staðreyndum en ekki áróðri, umburðalyndi fyrir fjölbreytileika okkar en ekki þjóðernishyggju og settum lögum í hverju landi en ekki persónulegum skoðunum sem ekki eiga við landslög að styðjast. En sé skautað framhjá slíkum undirstöðuatriðum vestræns samfélags, þarf því miður ekki langt að fara til að sjá samfélög er illa hefur farið fyrir. Höfundur er nemi í Alþjóðasamskiptum við Evrópuháskólann í Valensíaborg á Spáni.
Mannréttindi fólks með andleg veikindi eða fíknisjúkdóma á Íslandi eru lítil sem engin Steindór Þórarinsson Skoðun
Skoðun Er lýsi eins skaðlegt og það er bragðvont? Dögg Guðmundsdóttir, Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fólks með andleg veikindi eða fíknisjúkdóma á Íslandi eru lítil sem engin Steindór Þórarinsson skrifar
Mannréttindi fólks með andleg veikindi eða fíknisjúkdóma á Íslandi eru lítil sem engin Steindór Þórarinsson Skoðun