Fiskeldi og misskilin gestrisni Orri Vigfússon skrifar 27. apríl 2017 07:00 Vistvænt, sjálfbært fiskeldi sem skaðar ekki almannahagsmuni á sannarlega rétt á sér á Íslandi. Það er góðra gjalda vert, eins og Einar K. Guðfinnsson, formaður Landssamtaka fiskeldisstöðva, boðar, að seðja hungraðan heim. Eldislax er að vísu hvorki gæðamatur, samanborið við villtan fisk, né líklegur til að koma að gagni við seðja hungur þeirra sem verst eru sett í heiminum. Þá bendir margt til þess að fáeinar fjölskyldur í lykilaðstöðu hér á landi muni hagnast mest á eldinu, auk milliliða og fyrirtækja á aflandseyjum, sem nytu fyrirgreiðslu áhrifamanna í stjórnmálum eins og alsiða er. Vandamálið er að almenningur og sveitarfélög hafa lítinn ávinning af starfseminni, umfram þau störf sem skapast við grunnframleiðsluna í heimabyggð – þar til boðuð sjálfvirkni í kringum eldið mun snarfækka þeim. Heimamenn sitja hins vegar uppi með kostnað af undirbúningi, rannsóknum, eftirliti, og vega- og hafnargerð fyrir hið varhugaverða sjókvíaeldi. Nú er keppst um að afla starfs- og rekstrarleyfa fyrir sjókvíaeldi áður en stefna stjórnvalda hefur verið mörkuð, áhættumat framkvæmt og verndargildi náttúrunytja metið. Stefnt er að því að draga úr opnu sjókvíaeldi í nágrannalöndunum, banna það eða setja á ís. Þess í stað er unnið að því að koma eldinu í lokuð kerfi. Til þessa hafa nær öll fiskeldisleyfi hér á landi verið gefin út af Umhverfisstofnun og MAST áður en hið svokallaða burðarþolsmat fór fram og án þess að farið væri eftir lögum og varúðarreglum um náttúruvernd, sbr. tugi stjórnsýsluákæra og stefnur málsóknarfélaga, sem liggja nú fyrir í dómskerfinu vegna fiskeldisleyfanna.Burðarþolsmat Fiskeldismenn hampa því að burðarþolsmat liggi fyrir um að tiltekin svæði þoli tilgreindan tonnafjölda af fiski í sjókvíaeldi. Að vísu er það svo að fyrirliggjandi burðarþolsmat er ófullkomið. Helsti gallinn við ofurtrú á upplýsingagildi burðarþolsmats vegna sjókvíaeldis í fjörðum landsins er þó sá að það metur ekki áhrif eldisins á lífríkið við strendurnar og í þeim ám sem falla til sjávar. Í matinu er eingöngu horft til lífrænna áhrifa sem gætu spillt vatnsgæðum á viðkomandi svæði. Ef hafstraumar dreifa mengun sem eldið hefur í för með sér nægilega mikið er talið að svæðið beri tiltekið magn eldis. Út frá þessum þröngu viðmiðum er Ísafjarðardjúp sagt bera 30.000 tonna fiskeldi enda þótt vitað sé að fáeinar kvíar geti stórskaðað vistkerfið. Burðarþolsmatið sem Hafrannsóknastofnun er falið að framkvæma er þannig ónothæft þegar kemur að matsáætlunum vegna víðtækra áhrifa á vistkerfið – enda hefur forstjóri Hafrannsóknastofnunar varað eindregið við sjókvíaeldi í ræðu og riti og talið það stórhættulegt umhverfinu. Bændur á Vesturlandi og í Húnavatnssýslum eru uggandi vegna neikvæðra umhverfisáhrifa sjókvíaeldis í sínum umdæmum og hafa bent á hætturnar sem stafa af sjúkdómum og sníkjudýrum sem magnast upp í eldinu og skaða villta laxastofna. Við þetta má bæta að einn af frumherjum fiskeldisins á Austfjörðum, Sigfinnur Mikaelsson, hefur rifjað upp hvernig þörungar og marglyttur lögðu fiskeldi í Seyðisfirði og Mjóafirði í rúst á sínum tíma. Áhættumat af völdum þörunga og marglyttna hefur ekki farið fram. Í Ísafjarðardjúpi er fyrirhugað 6.800 tonna fiskeldi í opnum sjókvíum. Mengun frá slíkri framleiðslu myndi á augabragði gera að engu vistvæna starfsemi fyrirtækisins Saltverks á Reykjanesi við Ísafjarðardjúp, sem eimar salt úr hreinum sjó. Villtir stofnar laxa og silunga í ám á þessu svæði myndu síðan hrynja vegna lúsaplágu og erfðablöndunar. Æðarfugl yrði í stórhættu vegna grútarmengunar og smábátaútgerð sæi á bak sínum bestu rækju- og fiskimiðum í Djúpinu. Fiskeldisfyrirtæki eru einu matvælaframleiðendurnir sem mega hleypa úrgangi beint í sjóinn – sem á ekki að líðast á okkar öld. Þetta leyfist hvorki smábátasjómönnum né öðrum sem þurfa að koma frá sér lífrænum úrgangi vegna starfsemi sinnar. Er þá ótalin sú viðvarandi hætta sem villtur lax um allt land myndi búa við vegna erfðablöndunar við norskættaðan eldislax sem hefur verið ræktaður sérstaklega til að hæfa eldinu. Fiskur sleppur alltaf úr opnum sjókvíum eins og nýlegt dæmi frá Skotlandi sannar.Framtíðin í lokuðum kerfum Víðast hvar er nú verið að taka upp landeldi eða lokuð eldiskerfi (closed containment) eins og fram kemur í nýlegri skýrslu DNB-bankasamstæðunnar. Þess vegna eru norsku eldisfyrirtækin að flýja til Íslands því íslenskir ráðamenn skilja ekki enn hinar nýju leikreglur í eldinu. Fái fiskeldisfyrirtækin hérlendis heimild fyrir 100.000 tonna eldi án þess a greiða auðlindagjöld myndi það jafngilda 100 milljarða króna sparnaði fyrir norsku eigendurna miðað við að þeir þyrftu að kaupa sambærileg leyfi í Noregi. Skýrsluhöfundar benda á að í lokuðum kerfum fari enginn saur út í vistkerfið, engar fóðurleifar, engar veirur og engin sníkjudýr og engir erfðamengandi flökkufiskar fái að herja á náttúruna. Lög um erlenda fjárfestingu á Íslandi eiga jafnt við um fiskeldi, útgerð og fiskvinnslu. Bein og óbein fjárfesting takmarkast við 49%. Því þarf óvenju bíræfna stjórnmálamenn til að gefa þessi verðmæti erlendum aflandsfélögum. Við sem horfum á gjafmildi og undanlátssemi íslenskra stjórnvalda skiljum ekki af hverju viðkomandi ráðherrar taka málin ekki föstum tökum nú þegar. Skipulagsstofnun, Umhverfisstofnun og Matvælastofnun ættu að hafa á að skipa sérfræðingum með nægilega þekkingu og reynslu til að meta fiskeldisumsóknir og verndargildi náttúrunnar. Vegna þekkingarleysis er farið einhliða eftir upplýsingum fiskeldisfyrirtækjanna sjálfra. Stofnanirnar geta ekki greint umhverfisþættina, miða mörk og skilyrði við þrönga hagsmuni umsækjenda og ganga gegn varúðarreglum sem eru megininntak náttúruverndarlaganna frá 2013. Hundruð hagsmunaaðila náttúrunytja á Íslandi hafa ítrekað reynt að beina þeim á réttar brautir en starfsmenn stofnananna hafa veigrað sér við að kryfja þessar ábendingar til mergjar eða beinlínis hundsað þær. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Sjá meira
Vistvænt, sjálfbært fiskeldi sem skaðar ekki almannahagsmuni á sannarlega rétt á sér á Íslandi. Það er góðra gjalda vert, eins og Einar K. Guðfinnsson, formaður Landssamtaka fiskeldisstöðva, boðar, að seðja hungraðan heim. Eldislax er að vísu hvorki gæðamatur, samanborið við villtan fisk, né líklegur til að koma að gagni við seðja hungur þeirra sem verst eru sett í heiminum. Þá bendir margt til þess að fáeinar fjölskyldur í lykilaðstöðu hér á landi muni hagnast mest á eldinu, auk milliliða og fyrirtækja á aflandseyjum, sem nytu fyrirgreiðslu áhrifamanna í stjórnmálum eins og alsiða er. Vandamálið er að almenningur og sveitarfélög hafa lítinn ávinning af starfseminni, umfram þau störf sem skapast við grunnframleiðsluna í heimabyggð – þar til boðuð sjálfvirkni í kringum eldið mun snarfækka þeim. Heimamenn sitja hins vegar uppi með kostnað af undirbúningi, rannsóknum, eftirliti, og vega- og hafnargerð fyrir hið varhugaverða sjókvíaeldi. Nú er keppst um að afla starfs- og rekstrarleyfa fyrir sjókvíaeldi áður en stefna stjórnvalda hefur verið mörkuð, áhættumat framkvæmt og verndargildi náttúrunytja metið. Stefnt er að því að draga úr opnu sjókvíaeldi í nágrannalöndunum, banna það eða setja á ís. Þess í stað er unnið að því að koma eldinu í lokuð kerfi. Til þessa hafa nær öll fiskeldisleyfi hér á landi verið gefin út af Umhverfisstofnun og MAST áður en hið svokallaða burðarþolsmat fór fram og án þess að farið væri eftir lögum og varúðarreglum um náttúruvernd, sbr. tugi stjórnsýsluákæra og stefnur málsóknarfélaga, sem liggja nú fyrir í dómskerfinu vegna fiskeldisleyfanna.Burðarþolsmat Fiskeldismenn hampa því að burðarþolsmat liggi fyrir um að tiltekin svæði þoli tilgreindan tonnafjölda af fiski í sjókvíaeldi. Að vísu er það svo að fyrirliggjandi burðarþolsmat er ófullkomið. Helsti gallinn við ofurtrú á upplýsingagildi burðarþolsmats vegna sjókvíaeldis í fjörðum landsins er þó sá að það metur ekki áhrif eldisins á lífríkið við strendurnar og í þeim ám sem falla til sjávar. Í matinu er eingöngu horft til lífrænna áhrifa sem gætu spillt vatnsgæðum á viðkomandi svæði. Ef hafstraumar dreifa mengun sem eldið hefur í för með sér nægilega mikið er talið að svæðið beri tiltekið magn eldis. Út frá þessum þröngu viðmiðum er Ísafjarðardjúp sagt bera 30.000 tonna fiskeldi enda þótt vitað sé að fáeinar kvíar geti stórskaðað vistkerfið. Burðarþolsmatið sem Hafrannsóknastofnun er falið að framkvæma er þannig ónothæft þegar kemur að matsáætlunum vegna víðtækra áhrifa á vistkerfið – enda hefur forstjóri Hafrannsóknastofnunar varað eindregið við sjókvíaeldi í ræðu og riti og talið það stórhættulegt umhverfinu. Bændur á Vesturlandi og í Húnavatnssýslum eru uggandi vegna neikvæðra umhverfisáhrifa sjókvíaeldis í sínum umdæmum og hafa bent á hætturnar sem stafa af sjúkdómum og sníkjudýrum sem magnast upp í eldinu og skaða villta laxastofna. Við þetta má bæta að einn af frumherjum fiskeldisins á Austfjörðum, Sigfinnur Mikaelsson, hefur rifjað upp hvernig þörungar og marglyttur lögðu fiskeldi í Seyðisfirði og Mjóafirði í rúst á sínum tíma. Áhættumat af völdum þörunga og marglyttna hefur ekki farið fram. Í Ísafjarðardjúpi er fyrirhugað 6.800 tonna fiskeldi í opnum sjókvíum. Mengun frá slíkri framleiðslu myndi á augabragði gera að engu vistvæna starfsemi fyrirtækisins Saltverks á Reykjanesi við Ísafjarðardjúp, sem eimar salt úr hreinum sjó. Villtir stofnar laxa og silunga í ám á þessu svæði myndu síðan hrynja vegna lúsaplágu og erfðablöndunar. Æðarfugl yrði í stórhættu vegna grútarmengunar og smábátaútgerð sæi á bak sínum bestu rækju- og fiskimiðum í Djúpinu. Fiskeldisfyrirtæki eru einu matvælaframleiðendurnir sem mega hleypa úrgangi beint í sjóinn – sem á ekki að líðast á okkar öld. Þetta leyfist hvorki smábátasjómönnum né öðrum sem þurfa að koma frá sér lífrænum úrgangi vegna starfsemi sinnar. Er þá ótalin sú viðvarandi hætta sem villtur lax um allt land myndi búa við vegna erfðablöndunar við norskættaðan eldislax sem hefur verið ræktaður sérstaklega til að hæfa eldinu. Fiskur sleppur alltaf úr opnum sjókvíum eins og nýlegt dæmi frá Skotlandi sannar.Framtíðin í lokuðum kerfum Víðast hvar er nú verið að taka upp landeldi eða lokuð eldiskerfi (closed containment) eins og fram kemur í nýlegri skýrslu DNB-bankasamstæðunnar. Þess vegna eru norsku eldisfyrirtækin að flýja til Íslands því íslenskir ráðamenn skilja ekki enn hinar nýju leikreglur í eldinu. Fái fiskeldisfyrirtækin hérlendis heimild fyrir 100.000 tonna eldi án þess a greiða auðlindagjöld myndi það jafngilda 100 milljarða króna sparnaði fyrir norsku eigendurna miðað við að þeir þyrftu að kaupa sambærileg leyfi í Noregi. Skýrsluhöfundar benda á að í lokuðum kerfum fari enginn saur út í vistkerfið, engar fóðurleifar, engar veirur og engin sníkjudýr og engir erfðamengandi flökkufiskar fái að herja á náttúruna. Lög um erlenda fjárfestingu á Íslandi eiga jafnt við um fiskeldi, útgerð og fiskvinnslu. Bein og óbein fjárfesting takmarkast við 49%. Því þarf óvenju bíræfna stjórnmálamenn til að gefa þessi verðmæti erlendum aflandsfélögum. Við sem horfum á gjafmildi og undanlátssemi íslenskra stjórnvalda skiljum ekki af hverju viðkomandi ráðherrar taka málin ekki föstum tökum nú þegar. Skipulagsstofnun, Umhverfisstofnun og Matvælastofnun ættu að hafa á að skipa sérfræðingum með nægilega þekkingu og reynslu til að meta fiskeldisumsóknir og verndargildi náttúrunnar. Vegna þekkingarleysis er farið einhliða eftir upplýsingum fiskeldisfyrirtækjanna sjálfra. Stofnanirnar geta ekki greint umhverfisþættina, miða mörk og skilyrði við þrönga hagsmuni umsækjenda og ganga gegn varúðarreglum sem eru megininntak náttúruverndarlaganna frá 2013. Hundruð hagsmunaaðila náttúrunytja á Íslandi hafa ítrekað reynt að beina þeim á réttar brautir en starfsmenn stofnananna hafa veigrað sér við að kryfja þessar ábendingar til mergjar eða beinlínis hundsað þær.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun