Sátt um áfengisstefnu rofin? Róbert H. Haraldsson skrifar 14. október 2015 07:00 Áfengisstefnan sem rekin er á Íslandi felur í sér vel heppnaða tilraun til að sætta ólík sjónarmið og andstæða hagsmuni. Leitast er við að finna jafnvægi á milli einstaklingsfrelsis og lýðheilsusjónarmiða. Reynt er að sætta hagsmuni áfengisseljenda og t.d. foreldra sem vilja ekki að börn þeirra hafi áfengi fyrir augunum upp á hvern dag. Og þannig mætti lengi telja. Nokkur hópur þingmanna hefur um árabil lagt kapp á að rjúfa þessa sátt gegn vilja meirihluta þjóðarinnar. Og nú hafa þingmenn enn á ný lagt fram frumvarp í sama tilgangi sem heimilar sölu áfengis af öllum styrkleikaflokkum í öllum matvöruverslunum og víðar. Það eru ýmsar leiðir til að rjúfa sátt en flestar eiga þær það sameiginlegt að draga taum tiltekinna sérhagsmuna en skeyta lítt um hagsmuni og sjónarmið annarra eða um almannaheill. Áfengisfrumvarpið er samið á forsendum verslunarinnar og verslunarhagsmunir trompa þar alla aðra hagsmuni. Í greinargerð með frumvarpinu – sem er samsafn af ágiskunum, hugdettum og „mér finnst“ og „ætla má“ rökum – er velt upp þeirri grundvallarspurningu hvort ekki sé eðlilegra að ágóðinn af áfengissölu fari til einkaaðila frekar en ríkisins. Vandi frumvarpsflytjenda og annarra stuðningsmanna frumvarpsins er sá að slíkur málflutningur er ekki líklegur til vinsælda. Opinber málflutningur þeirra hefur því að mestu leyti byggst á öðrum rökum. Þar standa þrenns konar rök upp úr. Í fyrsta lagi er sagt að núverandi áfengisstefna Íslendinga fari í bága við hugsjónina um einstaklingsfrelsi þótt öllum megi vera ljóst að á Íslandi hafi allir (tuttugu ára og eldri) greiðan og nokkurn veginn jafngreiðan aðgang að áfengi. Í öðru lagi er tönnlast á því að Ísland sé eina landið í heiminum þar sem ekki sé leyft að selja áfengi af öllum styrkleikaflokkum í matvöruverslunum jafnvel þótt mönnum megi vera ljóst að þetta er rangt. Áfengi er ekki selt í matvöruverslunum víða í Norður-Ameríku og víða á Norðurlöndum. Í þriðja lagi er öllum brögðum beitt til að telja fólki trú um að áfengi sé ósköp venjuleg neysluvara. Í blaðagreinum til stuðnings frumvarpinu sl. vetur var áfengi t.d. líkt við kex og sykur, og bent á að einu sinni hafi höft verið lögð á sölu kex á Íslandi. Síðustu rökin eru grátbrosleg en þau sýna þó vel hve langt sumir einstaklingar ganga fram í villandi málflutningi svo þeir þurfi aldrei að viðurkenna tilvist annarra hagsmuna og sjónarmiða en sinna eigin. Þeir neita alfarið að viðurkenna svo mikið sem brot af þeim stórskaða fyrir einstaklinga og samfélagið í heild sem áfengisneysla hefur í för með sér.Víðtækur skaði Engin söluvara veldur jafn víðtækum skaða og áfengi sem bitnar m.a. á einstaklingum, fjölskyldum, atvinnulífinu, réttarkerfinu og heilbrigðiskerfinu. Mikill fjöldi einstaklinga vinnur hörðum höndum að því að lágmarka þann skaða, t.d. með því að hjálpa fjölskyldum sem lagðar hafa verið í rúst vegna áfengisneyslu. Margir af þessum einstaklingum eru á launaskrá hjá ríkinu, aðrir gefa tíma sinn í sjálfboðavinnu, og sumir vinna hjá félagasamtökum sem eru fjármögnuð að hluta af ríkinu og að hluta af frjálsum framlögum einstaklinga. Skattgreiðendur greiða stóran hluta af kostnaðinum sem hlýst af áfengisdrykkju á Íslandi, en fjárframlög einstaklinga eru umtalsverð. Ennþá stærri hópur einstaklinga gefur frjálslega af tíma sínum til að hjálpa þeim sem ratað hafa í vanda vegna áfengisdrykkju. Allt þetta starf er afar virðingarvert og ofurskiljanlegt í samfélagi þar sem stjórnvöld reka stranga áfengisstefnu og töluverðum hluta af gróðanum af áfengissölu er varið til að greiða fyrir skaðann sem áfengi veldur á hverjum degi. Ef stjórnvöld ákveða að falla frá stefnu sinni í áfengismálum, stuðla að aukinni drykkju með auknu aðgengi að áfengi, og veita megninu af ágóðanum af áfengissölu til einkaaðila, horfa málin skyndilega öðruvísi við. Þá blasir við sú nöturlega mynd að einn hirðir gróðann af áfengisneyslu en annar borgar brúsann. Þeir sem gefa frjálslega af tíma sínum og fjármunum í málaflokkinn, sem og allir skattgreiðendur, hljóta þá að spyrja sjálfa sig: Hvers vegna ættum við að hreinsa upp afleiðingarnar þegar aðrir hirða ágóðann? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gervigreind fyrir alla — en fyrir hvern í raun? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Sjá meira
Áfengisstefnan sem rekin er á Íslandi felur í sér vel heppnaða tilraun til að sætta ólík sjónarmið og andstæða hagsmuni. Leitast er við að finna jafnvægi á milli einstaklingsfrelsis og lýðheilsusjónarmiða. Reynt er að sætta hagsmuni áfengisseljenda og t.d. foreldra sem vilja ekki að börn þeirra hafi áfengi fyrir augunum upp á hvern dag. Og þannig mætti lengi telja. Nokkur hópur þingmanna hefur um árabil lagt kapp á að rjúfa þessa sátt gegn vilja meirihluta þjóðarinnar. Og nú hafa þingmenn enn á ný lagt fram frumvarp í sama tilgangi sem heimilar sölu áfengis af öllum styrkleikaflokkum í öllum matvöruverslunum og víðar. Það eru ýmsar leiðir til að rjúfa sátt en flestar eiga þær það sameiginlegt að draga taum tiltekinna sérhagsmuna en skeyta lítt um hagsmuni og sjónarmið annarra eða um almannaheill. Áfengisfrumvarpið er samið á forsendum verslunarinnar og verslunarhagsmunir trompa þar alla aðra hagsmuni. Í greinargerð með frumvarpinu – sem er samsafn af ágiskunum, hugdettum og „mér finnst“ og „ætla má“ rökum – er velt upp þeirri grundvallarspurningu hvort ekki sé eðlilegra að ágóðinn af áfengissölu fari til einkaaðila frekar en ríkisins. Vandi frumvarpsflytjenda og annarra stuðningsmanna frumvarpsins er sá að slíkur málflutningur er ekki líklegur til vinsælda. Opinber málflutningur þeirra hefur því að mestu leyti byggst á öðrum rökum. Þar standa þrenns konar rök upp úr. Í fyrsta lagi er sagt að núverandi áfengisstefna Íslendinga fari í bága við hugsjónina um einstaklingsfrelsi þótt öllum megi vera ljóst að á Íslandi hafi allir (tuttugu ára og eldri) greiðan og nokkurn veginn jafngreiðan aðgang að áfengi. Í öðru lagi er tönnlast á því að Ísland sé eina landið í heiminum þar sem ekki sé leyft að selja áfengi af öllum styrkleikaflokkum í matvöruverslunum jafnvel þótt mönnum megi vera ljóst að þetta er rangt. Áfengi er ekki selt í matvöruverslunum víða í Norður-Ameríku og víða á Norðurlöndum. Í þriðja lagi er öllum brögðum beitt til að telja fólki trú um að áfengi sé ósköp venjuleg neysluvara. Í blaðagreinum til stuðnings frumvarpinu sl. vetur var áfengi t.d. líkt við kex og sykur, og bent á að einu sinni hafi höft verið lögð á sölu kex á Íslandi. Síðustu rökin eru grátbrosleg en þau sýna þó vel hve langt sumir einstaklingar ganga fram í villandi málflutningi svo þeir þurfi aldrei að viðurkenna tilvist annarra hagsmuna og sjónarmiða en sinna eigin. Þeir neita alfarið að viðurkenna svo mikið sem brot af þeim stórskaða fyrir einstaklinga og samfélagið í heild sem áfengisneysla hefur í för með sér.Víðtækur skaði Engin söluvara veldur jafn víðtækum skaða og áfengi sem bitnar m.a. á einstaklingum, fjölskyldum, atvinnulífinu, réttarkerfinu og heilbrigðiskerfinu. Mikill fjöldi einstaklinga vinnur hörðum höndum að því að lágmarka þann skaða, t.d. með því að hjálpa fjölskyldum sem lagðar hafa verið í rúst vegna áfengisneyslu. Margir af þessum einstaklingum eru á launaskrá hjá ríkinu, aðrir gefa tíma sinn í sjálfboðavinnu, og sumir vinna hjá félagasamtökum sem eru fjármögnuð að hluta af ríkinu og að hluta af frjálsum framlögum einstaklinga. Skattgreiðendur greiða stóran hluta af kostnaðinum sem hlýst af áfengisdrykkju á Íslandi, en fjárframlög einstaklinga eru umtalsverð. Ennþá stærri hópur einstaklinga gefur frjálslega af tíma sínum til að hjálpa þeim sem ratað hafa í vanda vegna áfengisdrykkju. Allt þetta starf er afar virðingarvert og ofurskiljanlegt í samfélagi þar sem stjórnvöld reka stranga áfengisstefnu og töluverðum hluta af gróðanum af áfengissölu er varið til að greiða fyrir skaðann sem áfengi veldur á hverjum degi. Ef stjórnvöld ákveða að falla frá stefnu sinni í áfengismálum, stuðla að aukinni drykkju með auknu aðgengi að áfengi, og veita megninu af ágóðanum af áfengissölu til einkaaðila, horfa málin skyndilega öðruvísi við. Þá blasir við sú nöturlega mynd að einn hirðir gróðann af áfengisneyslu en annar borgar brúsann. Þeir sem gefa frjálslega af tíma sínum og fjármunum í málaflokkinn, sem og allir skattgreiðendur, hljóta þá að spyrja sjálfa sig: Hvers vegna ættum við að hreinsa upp afleiðingarnar þegar aðrir hirða ágóðann?
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar