Sátt um áfengisstefnu rofin? Róbert H. Haraldsson skrifar 14. október 2015 07:00 Áfengisstefnan sem rekin er á Íslandi felur í sér vel heppnaða tilraun til að sætta ólík sjónarmið og andstæða hagsmuni. Leitast er við að finna jafnvægi á milli einstaklingsfrelsis og lýðheilsusjónarmiða. Reynt er að sætta hagsmuni áfengisseljenda og t.d. foreldra sem vilja ekki að börn þeirra hafi áfengi fyrir augunum upp á hvern dag. Og þannig mætti lengi telja. Nokkur hópur þingmanna hefur um árabil lagt kapp á að rjúfa þessa sátt gegn vilja meirihluta þjóðarinnar. Og nú hafa þingmenn enn á ný lagt fram frumvarp í sama tilgangi sem heimilar sölu áfengis af öllum styrkleikaflokkum í öllum matvöruverslunum og víðar. Það eru ýmsar leiðir til að rjúfa sátt en flestar eiga þær það sameiginlegt að draga taum tiltekinna sérhagsmuna en skeyta lítt um hagsmuni og sjónarmið annarra eða um almannaheill. Áfengisfrumvarpið er samið á forsendum verslunarinnar og verslunarhagsmunir trompa þar alla aðra hagsmuni. Í greinargerð með frumvarpinu – sem er samsafn af ágiskunum, hugdettum og „mér finnst“ og „ætla má“ rökum – er velt upp þeirri grundvallarspurningu hvort ekki sé eðlilegra að ágóðinn af áfengissölu fari til einkaaðila frekar en ríkisins. Vandi frumvarpsflytjenda og annarra stuðningsmanna frumvarpsins er sá að slíkur málflutningur er ekki líklegur til vinsælda. Opinber málflutningur þeirra hefur því að mestu leyti byggst á öðrum rökum. Þar standa þrenns konar rök upp úr. Í fyrsta lagi er sagt að núverandi áfengisstefna Íslendinga fari í bága við hugsjónina um einstaklingsfrelsi þótt öllum megi vera ljóst að á Íslandi hafi allir (tuttugu ára og eldri) greiðan og nokkurn veginn jafngreiðan aðgang að áfengi. Í öðru lagi er tönnlast á því að Ísland sé eina landið í heiminum þar sem ekki sé leyft að selja áfengi af öllum styrkleikaflokkum í matvöruverslunum jafnvel þótt mönnum megi vera ljóst að þetta er rangt. Áfengi er ekki selt í matvöruverslunum víða í Norður-Ameríku og víða á Norðurlöndum. Í þriðja lagi er öllum brögðum beitt til að telja fólki trú um að áfengi sé ósköp venjuleg neysluvara. Í blaðagreinum til stuðnings frumvarpinu sl. vetur var áfengi t.d. líkt við kex og sykur, og bent á að einu sinni hafi höft verið lögð á sölu kex á Íslandi. Síðustu rökin eru grátbrosleg en þau sýna þó vel hve langt sumir einstaklingar ganga fram í villandi málflutningi svo þeir þurfi aldrei að viðurkenna tilvist annarra hagsmuna og sjónarmiða en sinna eigin. Þeir neita alfarið að viðurkenna svo mikið sem brot af þeim stórskaða fyrir einstaklinga og samfélagið í heild sem áfengisneysla hefur í för með sér.Víðtækur skaði Engin söluvara veldur jafn víðtækum skaða og áfengi sem bitnar m.a. á einstaklingum, fjölskyldum, atvinnulífinu, réttarkerfinu og heilbrigðiskerfinu. Mikill fjöldi einstaklinga vinnur hörðum höndum að því að lágmarka þann skaða, t.d. með því að hjálpa fjölskyldum sem lagðar hafa verið í rúst vegna áfengisneyslu. Margir af þessum einstaklingum eru á launaskrá hjá ríkinu, aðrir gefa tíma sinn í sjálfboðavinnu, og sumir vinna hjá félagasamtökum sem eru fjármögnuð að hluta af ríkinu og að hluta af frjálsum framlögum einstaklinga. Skattgreiðendur greiða stóran hluta af kostnaðinum sem hlýst af áfengisdrykkju á Íslandi, en fjárframlög einstaklinga eru umtalsverð. Ennþá stærri hópur einstaklinga gefur frjálslega af tíma sínum til að hjálpa þeim sem ratað hafa í vanda vegna áfengisdrykkju. Allt þetta starf er afar virðingarvert og ofurskiljanlegt í samfélagi þar sem stjórnvöld reka stranga áfengisstefnu og töluverðum hluta af gróðanum af áfengissölu er varið til að greiða fyrir skaðann sem áfengi veldur á hverjum degi. Ef stjórnvöld ákveða að falla frá stefnu sinni í áfengismálum, stuðla að aukinni drykkju með auknu aðgengi að áfengi, og veita megninu af ágóðanum af áfengissölu til einkaaðila, horfa málin skyndilega öðruvísi við. Þá blasir við sú nöturlega mynd að einn hirðir gróðann af áfengisneyslu en annar borgar brúsann. Þeir sem gefa frjálslega af tíma sínum og fjármunum í málaflokkinn, sem og allir skattgreiðendur, hljóta þá að spyrja sjálfa sig: Hvers vegna ættum við að hreinsa upp afleiðingarnar þegar aðrir hirða ágóðann? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Átt þú rétt á sumarbústað? Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Forsetinn minn 2024 Ágústa Árnadóttir Skoðun Baldur Þórhallsson er minn forseti! Sara Dögg Svanhildardóttir Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Vanefndir Flugakademíu Íslands Gunnar Hjörtur Hagbarðsson Skoðun Tíminn að renna út Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Vonbrigði fyrir þá verst settu Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Kveikur brennur út Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Baráttan heldur áfram Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Fögnum unnum sigrum og aðlögumst nýjum tímum Kolbrún Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mýtan um launin Elsa Nore skrifar Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Viltu vera memm? Birna Dröfn Birgisdóttir skrifar Skoðun Tíminn að renna út Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Átt þú rétt á sumarbústað? Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vonbrigði fyrir þá verst settu Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Fögnum unnum sigrum og aðlögumst nýjum tímum Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er minn forseti! Sara Dögg Svanhildardóttir skrifar Skoðun Baráttan heldur áfram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Forsetinn minn 2024 Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Vanefndir Flugakademíu Íslands Gunnar Hjörtur Hagbarðsson skrifar Skoðun Hippókratesareiðurinn þarf að verða að veruleika Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ólafur og Katrín á RÚV Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Úthvíld ríkisstjórn? Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Raforkan er auðlind þjóðarinnar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Að velja forseta Stefán Bogi Sveinsson skrifar Skoðun Biskupskjör: Stuðningsyfirlýsing Hákon Leifsson,Sigrid Rolof skrifar Skoðun Kennslustund í „selfies“ Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Synjunarvald gegn virkjunum Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Bóndi hvað! Sigríður Ævarsdóttir skrifar Skoðun Dagsbirtan lyftir andanum Hólmfríður Ósmann Jónsdóttir,Hrefna Björg Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Kveikur brennur út Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Gætir þú lifað af örorkubótum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Spurt og svarað um útlendingamál Indriði Stefánsson skrifar Skoðun Jafnaðarmannastefnan – stefna velferðar Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Bóndi hvað! Sigríður Ævarsdóttir skrifar Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Enn og aftur sumarlokun hjá SÁÁ Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Fjárveitingar til vegamála standast engan samanburð Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Áfengisstefnan sem rekin er á Íslandi felur í sér vel heppnaða tilraun til að sætta ólík sjónarmið og andstæða hagsmuni. Leitast er við að finna jafnvægi á milli einstaklingsfrelsis og lýðheilsusjónarmiða. Reynt er að sætta hagsmuni áfengisseljenda og t.d. foreldra sem vilja ekki að börn þeirra hafi áfengi fyrir augunum upp á hvern dag. Og þannig mætti lengi telja. Nokkur hópur þingmanna hefur um árabil lagt kapp á að rjúfa þessa sátt gegn vilja meirihluta þjóðarinnar. Og nú hafa þingmenn enn á ný lagt fram frumvarp í sama tilgangi sem heimilar sölu áfengis af öllum styrkleikaflokkum í öllum matvöruverslunum og víðar. Það eru ýmsar leiðir til að rjúfa sátt en flestar eiga þær það sameiginlegt að draga taum tiltekinna sérhagsmuna en skeyta lítt um hagsmuni og sjónarmið annarra eða um almannaheill. Áfengisfrumvarpið er samið á forsendum verslunarinnar og verslunarhagsmunir trompa þar alla aðra hagsmuni. Í greinargerð með frumvarpinu – sem er samsafn af ágiskunum, hugdettum og „mér finnst“ og „ætla má“ rökum – er velt upp þeirri grundvallarspurningu hvort ekki sé eðlilegra að ágóðinn af áfengissölu fari til einkaaðila frekar en ríkisins. Vandi frumvarpsflytjenda og annarra stuðningsmanna frumvarpsins er sá að slíkur málflutningur er ekki líklegur til vinsælda. Opinber málflutningur þeirra hefur því að mestu leyti byggst á öðrum rökum. Þar standa þrenns konar rök upp úr. Í fyrsta lagi er sagt að núverandi áfengisstefna Íslendinga fari í bága við hugsjónina um einstaklingsfrelsi þótt öllum megi vera ljóst að á Íslandi hafi allir (tuttugu ára og eldri) greiðan og nokkurn veginn jafngreiðan aðgang að áfengi. Í öðru lagi er tönnlast á því að Ísland sé eina landið í heiminum þar sem ekki sé leyft að selja áfengi af öllum styrkleikaflokkum í matvöruverslunum jafnvel þótt mönnum megi vera ljóst að þetta er rangt. Áfengi er ekki selt í matvöruverslunum víða í Norður-Ameríku og víða á Norðurlöndum. Í þriðja lagi er öllum brögðum beitt til að telja fólki trú um að áfengi sé ósköp venjuleg neysluvara. Í blaðagreinum til stuðnings frumvarpinu sl. vetur var áfengi t.d. líkt við kex og sykur, og bent á að einu sinni hafi höft verið lögð á sölu kex á Íslandi. Síðustu rökin eru grátbrosleg en þau sýna þó vel hve langt sumir einstaklingar ganga fram í villandi málflutningi svo þeir þurfi aldrei að viðurkenna tilvist annarra hagsmuna og sjónarmiða en sinna eigin. Þeir neita alfarið að viðurkenna svo mikið sem brot af þeim stórskaða fyrir einstaklinga og samfélagið í heild sem áfengisneysla hefur í för með sér.Víðtækur skaði Engin söluvara veldur jafn víðtækum skaða og áfengi sem bitnar m.a. á einstaklingum, fjölskyldum, atvinnulífinu, réttarkerfinu og heilbrigðiskerfinu. Mikill fjöldi einstaklinga vinnur hörðum höndum að því að lágmarka þann skaða, t.d. með því að hjálpa fjölskyldum sem lagðar hafa verið í rúst vegna áfengisneyslu. Margir af þessum einstaklingum eru á launaskrá hjá ríkinu, aðrir gefa tíma sinn í sjálfboðavinnu, og sumir vinna hjá félagasamtökum sem eru fjármögnuð að hluta af ríkinu og að hluta af frjálsum framlögum einstaklinga. Skattgreiðendur greiða stóran hluta af kostnaðinum sem hlýst af áfengisdrykkju á Íslandi, en fjárframlög einstaklinga eru umtalsverð. Ennþá stærri hópur einstaklinga gefur frjálslega af tíma sínum til að hjálpa þeim sem ratað hafa í vanda vegna áfengisdrykkju. Allt þetta starf er afar virðingarvert og ofurskiljanlegt í samfélagi þar sem stjórnvöld reka stranga áfengisstefnu og töluverðum hluta af gróðanum af áfengissölu er varið til að greiða fyrir skaðann sem áfengi veldur á hverjum degi. Ef stjórnvöld ákveða að falla frá stefnu sinni í áfengismálum, stuðla að aukinni drykkju með auknu aðgengi að áfengi, og veita megninu af ágóðanum af áfengissölu til einkaaðila, horfa málin skyndilega öðruvísi við. Þá blasir við sú nöturlega mynd að einn hirðir gróðann af áfengisneyslu en annar borgar brúsann. Þeir sem gefa frjálslega af tíma sínum og fjármunum í málaflokkinn, sem og allir skattgreiðendur, hljóta þá að spyrja sjálfa sig: Hvers vegna ættum við að hreinsa upp afleiðingarnar þegar aðrir hirða ágóðann?
Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar