Árangur peningastefnunnar undanfarin fimm ár Þórarinn G. Pétursson skrifar 5. mars 2014 08:00 Grundvallarbreytingar hafa verið gerðar á ramma og framkvæmd peningastefnunnar… Nú í febrúar eru liðin fimm ár frá því að núverandi skipan peningamála var komið á þar sem sérstakri fjölskipaðri peningastefnunefnd er falið að móta peningastefnuna og ákvarða beitingu stjórntækja Seðlabankans til að ná því markmiði sem stjórnvöld hafa sett bankanum, þ.e. að halda árlegri verðbólgu að jafnaði í námunda við 2,5%. Sambærilegt fyrirkomulag með peningastefnunefnd þekkist á meðal flestra seðlabanka í heiminum. Í nokkrum þeirra eru utanaðkomandi sérfræðingar einnig í nefndinni eins og hér á landi. Með tilkomu nefndarinnar voru einnig gerðar ýmsar endurbætur á ákvörðunartöku í peningamálum. Haldnir eru ítarlegir 1-2 daga fundir með fastmótaðri dagskrá fyrir hverja vaxtaákvörðun þar sem fjöldi sérfræðinga innan bankans kynnir efni sem getur hjálpað nefndinni að komast að niðurstöðu. Einnig þekkist að leitað sé til sérfræðinga utan bankans um ákveðin viðfangsefni. Með þessu er leitast við að ákvarðanir séu byggðar á sem traustustum grunni og að öll sjónarmið komist að. Til að auka gagnsæi stefnunnar sem mest er jafnframt birt ítarleg fundargerð af fundum nefndarinnar og henni gert að greina Alþingi frá störfum sínum með reglubundnum hætti í ræðu og riti. Þá eru veittar upplýsingar um atkvæðagreiðslu nefndarmanna í ársskýrslu bankans. Umbætur hafa einnig verið gerðar á framkvæmd peningastefnunnar sem felast í því að nú er horft til fleiri tækja en vaxtatækisins við mótun stefnunnar. Er það í takt við þá lærdóma sem dregnir hafa verið af reynslu fyrri ára og ítarlega hefur verið fjallað um í ritum Seðlabankans.…sem hafa skilað töluverðum árangri Á þeim fimm árum sem hafa liðið frá því að ný peningastefnunefnd tók við stjórn peningamála hefur verulegur árangur náðst í efnahagsmálum (sjá meðfylgjandi myndir). Þegar nefndin hóf störf fyrir fimm árum var verðbólga 17,6% en nú mælist hún 2,1%. Nefndin hafði reyndar náð verðbólgu í markmið í lok árs 2010 og fram á vormánuði 2011 en í kjölfar ríflegra launahækkana í kjarasamningum vorið 2011 jókst verðbólga á ný og náði hámarki í 6,5% snemma árs 2012. Nefndin brást við þessum aðstæðum með því að herða taumhald peningastefnunnar sem stuðlaði að hjöðnun verðbólgu í markmið á ný. Þéttara taumhald peningastefnunnar hefur ekki sett efnahagsbatann sem hófst snemma árs 2010 í uppnám, eins og sumir óttuðust. Þannig hefur skráð atvinnuleysi minnkað úr 8,2% þegar nefndin tók til starfa í 4,5% nú í janúar og mælist nú með því minnsta á meðal þróaðra ríkja. Að sama skapi eru horfur á að hagvöxtur í fyrra hafi a.m.k. verið 3% og að Ísland verði eina landið í hópi þróuðustu ríkja heims þar sem hagvöxtur nær 3% eða meira.Það sem gerir þennan árangur enn markverðari er að hann hefur náðst þrátt fyrir mjög erfið skilyrði. Hann kemur í kjölfar alvarlegrar banka- og gjaldeyriskreppu, en slíkar kreppur eru jafnan mun dýpri og vara lengur en hefðbundnar fjármálakreppur. Samdráttur hefur einnig verið undanfarin tvö ár á evrusvæðinu sem er okkar helsta viðskiptasvæði, framlag hins opinbera til hagvaxtar var lengi vel neikvætt vegna nauðsynlegra aðhaldsaðgerða í opinberum fjármálum og viðskiptakjör þjóðarbúsins eru í um hálfrar aldar lægð. Þessu til viðbótar hefur töluverður kraftur innlendra aðila farið í að greiða niður skuldir sem dregið hefur þrótt úr efnahagsbatanum. Ólokið verk peningastefnunnar Enn er þó ýmsum verkefnum ólokið. Þar ber auðvitað hæst losun fjármagnshafta en á meginsviði peningastefnunnar er þó brýnasta verkefnið að tryggja verðbólguvæntingum trausta kjölfestu þannig að unnt sé að ná viðvarandi árangri í baráttunni við verðbólguna. Þrátt fyrir að verðbólga hafi hjaðnað að markmiði er það enn svo að langtímaverðbólguvæntingar eru nokkru yfir 2,5% verðbólgumarkmiði bankans. Því virðist enn skorta traust á getu peningastefnunnar til þess að tryggja að verðbólga haldist við markmið til langframa. Endurspeglar það örugglega lakan árangur við að tryggja verðstöðugleika undanfarin ár. Af þeim sökum hafa vextir Seðlabanka Íslands einmitt þurft að vera hærri en í nágrannalöndum okkar þar sem seðlabankar hafa þurft að glíma við of litla verðbólgu og ótta við að festast í vítahring langvarandi verðhjöðnunar (ítarlega umfjöllun um ástæður hærri vaxta á Íslandi má finna í rammagrein I-1 í Peningamálum 2013/2). Seðlabankar nágrannaríkja okkar hafa því haldið vöxtum óvenjulágum til að freista þess að ýta verðbólgu og verðbólguvæntingum upp í markmið. Vandinn hér á landi hefur hins vegar verið að ná tökum á verðbólgu og verðbólguvæntingum og freista þess að skapa þeim kjölfestu í verðbólgumarkmiði sem kveðið er á um í sameiginlegri yfirlýsingu stjórnvalda og Seðlabankans. Þegar það hefur tekist er ekkert því til fyrirstöðu að vextir geti lækkað frá því sem þeir eru nú. Til þess að svo geti orðið verður hins vegar að ríkja almennt traust í garð peningastefnunnar, Seðlabankans og stjórnar hans þannig að ekki verði með neinum hætti grafið undan þeim árangri sem náðst hefur á vakt núverandi bankastjóra bankans og lýst er hér að ofan. Mikilvæg forsenda þess að slíkt traust myndist er að þannig sé búið um hnútana að ekki sé tilefni til þess að efast um sjálfstæði bankans við framkvæmd peningastefnunnar.Þær skoðanir sem hér koma fram þurfa ekki að endurspegla skoðanir bankans eða annarra nefndarmanna peningastefnunefndar. Lesendur Vísis geta sent inn greinar á greinar@visir.is. Greinunum þarf að fylgja mynd af höfundi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Grundvallarbreytingar hafa verið gerðar á ramma og framkvæmd peningastefnunnar… Nú í febrúar eru liðin fimm ár frá því að núverandi skipan peningamála var komið á þar sem sérstakri fjölskipaðri peningastefnunefnd er falið að móta peningastefnuna og ákvarða beitingu stjórntækja Seðlabankans til að ná því markmiði sem stjórnvöld hafa sett bankanum, þ.e. að halda árlegri verðbólgu að jafnaði í námunda við 2,5%. Sambærilegt fyrirkomulag með peningastefnunefnd þekkist á meðal flestra seðlabanka í heiminum. Í nokkrum þeirra eru utanaðkomandi sérfræðingar einnig í nefndinni eins og hér á landi. Með tilkomu nefndarinnar voru einnig gerðar ýmsar endurbætur á ákvörðunartöku í peningamálum. Haldnir eru ítarlegir 1-2 daga fundir með fastmótaðri dagskrá fyrir hverja vaxtaákvörðun þar sem fjöldi sérfræðinga innan bankans kynnir efni sem getur hjálpað nefndinni að komast að niðurstöðu. Einnig þekkist að leitað sé til sérfræðinga utan bankans um ákveðin viðfangsefni. Með þessu er leitast við að ákvarðanir séu byggðar á sem traustustum grunni og að öll sjónarmið komist að. Til að auka gagnsæi stefnunnar sem mest er jafnframt birt ítarleg fundargerð af fundum nefndarinnar og henni gert að greina Alþingi frá störfum sínum með reglubundnum hætti í ræðu og riti. Þá eru veittar upplýsingar um atkvæðagreiðslu nefndarmanna í ársskýrslu bankans. Umbætur hafa einnig verið gerðar á framkvæmd peningastefnunnar sem felast í því að nú er horft til fleiri tækja en vaxtatækisins við mótun stefnunnar. Er það í takt við þá lærdóma sem dregnir hafa verið af reynslu fyrri ára og ítarlega hefur verið fjallað um í ritum Seðlabankans.…sem hafa skilað töluverðum árangri Á þeim fimm árum sem hafa liðið frá því að ný peningastefnunefnd tók við stjórn peningamála hefur verulegur árangur náðst í efnahagsmálum (sjá meðfylgjandi myndir). Þegar nefndin hóf störf fyrir fimm árum var verðbólga 17,6% en nú mælist hún 2,1%. Nefndin hafði reyndar náð verðbólgu í markmið í lok árs 2010 og fram á vormánuði 2011 en í kjölfar ríflegra launahækkana í kjarasamningum vorið 2011 jókst verðbólga á ný og náði hámarki í 6,5% snemma árs 2012. Nefndin brást við þessum aðstæðum með því að herða taumhald peningastefnunnar sem stuðlaði að hjöðnun verðbólgu í markmið á ný. Þéttara taumhald peningastefnunnar hefur ekki sett efnahagsbatann sem hófst snemma árs 2010 í uppnám, eins og sumir óttuðust. Þannig hefur skráð atvinnuleysi minnkað úr 8,2% þegar nefndin tók til starfa í 4,5% nú í janúar og mælist nú með því minnsta á meðal þróaðra ríkja. Að sama skapi eru horfur á að hagvöxtur í fyrra hafi a.m.k. verið 3% og að Ísland verði eina landið í hópi þróuðustu ríkja heims þar sem hagvöxtur nær 3% eða meira.Það sem gerir þennan árangur enn markverðari er að hann hefur náðst þrátt fyrir mjög erfið skilyrði. Hann kemur í kjölfar alvarlegrar banka- og gjaldeyriskreppu, en slíkar kreppur eru jafnan mun dýpri og vara lengur en hefðbundnar fjármálakreppur. Samdráttur hefur einnig verið undanfarin tvö ár á evrusvæðinu sem er okkar helsta viðskiptasvæði, framlag hins opinbera til hagvaxtar var lengi vel neikvætt vegna nauðsynlegra aðhaldsaðgerða í opinberum fjármálum og viðskiptakjör þjóðarbúsins eru í um hálfrar aldar lægð. Þessu til viðbótar hefur töluverður kraftur innlendra aðila farið í að greiða niður skuldir sem dregið hefur þrótt úr efnahagsbatanum. Ólokið verk peningastefnunnar Enn er þó ýmsum verkefnum ólokið. Þar ber auðvitað hæst losun fjármagnshafta en á meginsviði peningastefnunnar er þó brýnasta verkefnið að tryggja verðbólguvæntingum trausta kjölfestu þannig að unnt sé að ná viðvarandi árangri í baráttunni við verðbólguna. Þrátt fyrir að verðbólga hafi hjaðnað að markmiði er það enn svo að langtímaverðbólguvæntingar eru nokkru yfir 2,5% verðbólgumarkmiði bankans. Því virðist enn skorta traust á getu peningastefnunnar til þess að tryggja að verðbólga haldist við markmið til langframa. Endurspeglar það örugglega lakan árangur við að tryggja verðstöðugleika undanfarin ár. Af þeim sökum hafa vextir Seðlabanka Íslands einmitt þurft að vera hærri en í nágrannalöndum okkar þar sem seðlabankar hafa þurft að glíma við of litla verðbólgu og ótta við að festast í vítahring langvarandi verðhjöðnunar (ítarlega umfjöllun um ástæður hærri vaxta á Íslandi má finna í rammagrein I-1 í Peningamálum 2013/2). Seðlabankar nágrannaríkja okkar hafa því haldið vöxtum óvenjulágum til að freista þess að ýta verðbólgu og verðbólguvæntingum upp í markmið. Vandinn hér á landi hefur hins vegar verið að ná tökum á verðbólgu og verðbólguvæntingum og freista þess að skapa þeim kjölfestu í verðbólgumarkmiði sem kveðið er á um í sameiginlegri yfirlýsingu stjórnvalda og Seðlabankans. Þegar það hefur tekist er ekkert því til fyrirstöðu að vextir geti lækkað frá því sem þeir eru nú. Til þess að svo geti orðið verður hins vegar að ríkja almennt traust í garð peningastefnunnar, Seðlabankans og stjórnar hans þannig að ekki verði með neinum hætti grafið undan þeim árangri sem náðst hefur á vakt núverandi bankastjóra bankans og lýst er hér að ofan. Mikilvæg forsenda þess að slíkt traust myndist er að þannig sé búið um hnútana að ekki sé tilefni til þess að efast um sjálfstæði bankans við framkvæmd peningastefnunnar.Þær skoðanir sem hér koma fram þurfa ekki að endurspegla skoðanir bankans eða annarra nefndarmanna peningastefnunefndar. Lesendur Vísis geta sent inn greinar á greinar@visir.is. Greinunum þarf að fylgja mynd af höfundi.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar