Hið dýra heilbrigðiskerfi í Bandaríkjunum Guðmundur Edgarsson skrifar 12. september 2014 07:00 Þrátt fyrir þá lífseigu mýtu að heilbrigðisþjónusta í Bandaríkjunum sé rekin á grundvelli markaðslögmála er staðreyndin sú að um helmingur bandaríska heilbrigðiskerfisins er rekinn á vegum ríkisins. Í þessu sambandi má nefna að meðalbandaríkjamaðurinn borgar nú meira í skatta vegna heilbrigðiskerfisins en meðalnorðurlandabúinn. Þessu var hins vegar öðru vísi farið framan af síðustu öld en þá var hlutdeild hins opinbera einungis um fimmtungur af heildarkostnaði. Opinber afskipti af atvinnulífinu í seinni heimsstyrjöldinni og aukin þátttaka ríkisins á heilbrigðissviðinu á sjöunda áratugnum leiddu svo til kostnaðarhækkana sem engin dæmi voru um áður. Hvað gerðist?Launafrysting í seinna stríði Í seinni heimsstyrjöldinni var mikil þensla í efnahagslífi Bandaríkjanna. Eitt af því sem stjórnvöld gerðu til að draga úr verðbólgu var að setja þak á launahækkanir. Eins og oft vill verða þegar ríkið reynir að hafa vit fyrir markaðnum, þá myndaðist skekkja á markaði. Fyrirtækin, sem áður höfðu keppt um starfsfólk á grundvelli hærri launa, hófu að bjóða heilsutryggingar í staðinn. Áður hafði fólk greitt milliliðalaust fyrir hverja læknisheimsókn eða smáaðgerð en keypt tryggingu fyrir meðhöndlun vegna alvarlegra sjúkdóma.Svo hækkuðu heilsutryggingarnar Þegar vinnuveitendur hófu að bjóða starfsmönnum heilsutryggingar fór að bera á hækkunum á þeim umfram það sem áður hafði þekkst. Þrjár ástæður voru fyrir því. Í fyrsta lagi höfðu vinnuveitendur ekki sama hag af ódýrum heilsutryggingum og einstaklingar í beinum viðskiptum. Atvinnurekendum var helst í mun að heilsutryggingarnar væru sem víðtækastar því þannig var frekar hægt að halda launum niðri. Í öðru lagi dró verulega úr hvata fólks til að leita til þess læknis sem bauð hagstæðasta verðið. Í þriðja lagi þá voru þessar heilsutryggingar ekki skattlagðar. Af því leiddi að sjúkrastofnanir og tryggingafélög nutu ekki sama kostnaðaraðhalds og áður.Bandarísku læknasamtökin Bandarísku læknasamtökin þykja óvenju sterk í Bandaríkjunum. Ýmiss konar löggjöf ríkisins varðandi menntun og starfsleyfi lækna hefur í meginatriðum verið sniðin að hugmyndum og hagsmunum þeirra. Engir skólar í Bandaríkjunum gera jafnmiklar kröfur um inngöngu og læknaskólar. Hlutfall útskrifaðra lækna miðað við þá sem upphaflega stefndu á að ljúka læknanámi er mun lægra en tíðkast í skyldum greinum eins og líffræði, efnafræði eða dýralækningum. Þá er fjöldi lækna á hverja þúsund íbúa í Bandaríkjunum með því lægsta sem þekkist innan OECD. Samkeppni á milli lækna er því mun minni en ella í Bandaríkjunum og laun þeirra talsvert hærri en þekkist annars staðar.Medicare og Medicaid Vegna bjögunar á heilbrigðismarkaði og heimatilbúinna samkeppnishindrana fór kostnaður heilbrigðiskerfisins í Bandaríkjunum út fyrir ásættanleg mörk. Þrýstingur tók því að myndast á auknar niðurgreiðslur ríkisins. Á sjöunda áratug síðustu aldar gerðist tvennt í því sambandi. Í stað sértækrar fjárhagsaðstoðar ríkisins fyrir fátækt fólk var komið á víðtæku niðurgreiðslukerfi vegna heilbrigðisþjónustu fyrir lágtekjufólk undir heitinu Medicaid. Í kjölfarið dró verulega úr frjálsum framlögum til góðgerðarmála. Svokallaðir bráðaspítalar sem reknir höfðu verið vítt og breitt um Bandaríkin lögðust niður, svo dæmi sé tekið. Ennfremur tóku læknar að rukka fullt verð fyrir hvert viðvik, en áður var viðtekið að þeir sinntu fátækum sjúklingum gegn vægu eða engu gjaldi. Þá komu kröfur um að ríkið niðurgreiddi einnig heilbrigðisþjónustu eldri borgara og það þótt margir þeirra væru vel efnað fólk. Í kjölfarið hóf ríkið að veita víðtækar niðurgreiðslur handa eldra fólki undir heitinu Medicare. Ævilíkur þessa hóps höfðu þá aukist nokkuð. Því var um tvennt að velja: að fresta lífeyristöku eldra fólks svo að heilsutryggingar þess dygðu betur út eftirlaunaárin eða viðhalda óbreyttu fyrirkomulagi með auknum sköttum á yngri kynslóðir. Ríkið valdi seinni leiðina. Þegar miklu fjármagni er beint inn á eitthvert svið leiðir það oft til verðbólgu í þeim geira. Heildarkostnaður vegna heilbrigðisþjónustu í Bandaríkjunum tók því annan kipp með tilkomu Medicare og Medicaid.Ríkið eða markaðurinn? Hlutur ríkisins í heildarkostnaði við rekstur heilbrigðisþjónustunnar í Bandaríkjunum er kominn upp undir 50% samkvæmt nýjustu tölum OECD. Á fyrri hluta síðustu aldar var þetta hlutfall um 20%. Á sama tíma hefur heildarkostnaður við rekstur heilbrigðiskerfisins í landinu vaxið umfram það sem annars staðar hefur þekkst. Fullyrðingar um að þessar kostnaðarhækkanir eigi rætur að rekja til markaðslögmála byggjast því á afar veikum grunni. Nær væri að beina sjónum að síaukinni aðkomu ríkisins sem mögulegum skýringarþætti. Opinberar tölur benda í þá átt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Málþófið er séríslenskt Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Þrátt fyrir þá lífseigu mýtu að heilbrigðisþjónusta í Bandaríkjunum sé rekin á grundvelli markaðslögmála er staðreyndin sú að um helmingur bandaríska heilbrigðiskerfisins er rekinn á vegum ríkisins. Í þessu sambandi má nefna að meðalbandaríkjamaðurinn borgar nú meira í skatta vegna heilbrigðiskerfisins en meðalnorðurlandabúinn. Þessu var hins vegar öðru vísi farið framan af síðustu öld en þá var hlutdeild hins opinbera einungis um fimmtungur af heildarkostnaði. Opinber afskipti af atvinnulífinu í seinni heimsstyrjöldinni og aukin þátttaka ríkisins á heilbrigðissviðinu á sjöunda áratugnum leiddu svo til kostnaðarhækkana sem engin dæmi voru um áður. Hvað gerðist?Launafrysting í seinna stríði Í seinni heimsstyrjöldinni var mikil þensla í efnahagslífi Bandaríkjanna. Eitt af því sem stjórnvöld gerðu til að draga úr verðbólgu var að setja þak á launahækkanir. Eins og oft vill verða þegar ríkið reynir að hafa vit fyrir markaðnum, þá myndaðist skekkja á markaði. Fyrirtækin, sem áður höfðu keppt um starfsfólk á grundvelli hærri launa, hófu að bjóða heilsutryggingar í staðinn. Áður hafði fólk greitt milliliðalaust fyrir hverja læknisheimsókn eða smáaðgerð en keypt tryggingu fyrir meðhöndlun vegna alvarlegra sjúkdóma.Svo hækkuðu heilsutryggingarnar Þegar vinnuveitendur hófu að bjóða starfsmönnum heilsutryggingar fór að bera á hækkunum á þeim umfram það sem áður hafði þekkst. Þrjár ástæður voru fyrir því. Í fyrsta lagi höfðu vinnuveitendur ekki sama hag af ódýrum heilsutryggingum og einstaklingar í beinum viðskiptum. Atvinnurekendum var helst í mun að heilsutryggingarnar væru sem víðtækastar því þannig var frekar hægt að halda launum niðri. Í öðru lagi dró verulega úr hvata fólks til að leita til þess læknis sem bauð hagstæðasta verðið. Í þriðja lagi þá voru þessar heilsutryggingar ekki skattlagðar. Af því leiddi að sjúkrastofnanir og tryggingafélög nutu ekki sama kostnaðaraðhalds og áður.Bandarísku læknasamtökin Bandarísku læknasamtökin þykja óvenju sterk í Bandaríkjunum. Ýmiss konar löggjöf ríkisins varðandi menntun og starfsleyfi lækna hefur í meginatriðum verið sniðin að hugmyndum og hagsmunum þeirra. Engir skólar í Bandaríkjunum gera jafnmiklar kröfur um inngöngu og læknaskólar. Hlutfall útskrifaðra lækna miðað við þá sem upphaflega stefndu á að ljúka læknanámi er mun lægra en tíðkast í skyldum greinum eins og líffræði, efnafræði eða dýralækningum. Þá er fjöldi lækna á hverja þúsund íbúa í Bandaríkjunum með því lægsta sem þekkist innan OECD. Samkeppni á milli lækna er því mun minni en ella í Bandaríkjunum og laun þeirra talsvert hærri en þekkist annars staðar.Medicare og Medicaid Vegna bjögunar á heilbrigðismarkaði og heimatilbúinna samkeppnishindrana fór kostnaður heilbrigðiskerfisins í Bandaríkjunum út fyrir ásættanleg mörk. Þrýstingur tók því að myndast á auknar niðurgreiðslur ríkisins. Á sjöunda áratug síðustu aldar gerðist tvennt í því sambandi. Í stað sértækrar fjárhagsaðstoðar ríkisins fyrir fátækt fólk var komið á víðtæku niðurgreiðslukerfi vegna heilbrigðisþjónustu fyrir lágtekjufólk undir heitinu Medicaid. Í kjölfarið dró verulega úr frjálsum framlögum til góðgerðarmála. Svokallaðir bráðaspítalar sem reknir höfðu verið vítt og breitt um Bandaríkin lögðust niður, svo dæmi sé tekið. Ennfremur tóku læknar að rukka fullt verð fyrir hvert viðvik, en áður var viðtekið að þeir sinntu fátækum sjúklingum gegn vægu eða engu gjaldi. Þá komu kröfur um að ríkið niðurgreiddi einnig heilbrigðisþjónustu eldri borgara og það þótt margir þeirra væru vel efnað fólk. Í kjölfarið hóf ríkið að veita víðtækar niðurgreiðslur handa eldra fólki undir heitinu Medicare. Ævilíkur þessa hóps höfðu þá aukist nokkuð. Því var um tvennt að velja: að fresta lífeyristöku eldra fólks svo að heilsutryggingar þess dygðu betur út eftirlaunaárin eða viðhalda óbreyttu fyrirkomulagi með auknum sköttum á yngri kynslóðir. Ríkið valdi seinni leiðina. Þegar miklu fjármagni er beint inn á eitthvert svið leiðir það oft til verðbólgu í þeim geira. Heildarkostnaður vegna heilbrigðisþjónustu í Bandaríkjunum tók því annan kipp með tilkomu Medicare og Medicaid.Ríkið eða markaðurinn? Hlutur ríkisins í heildarkostnaði við rekstur heilbrigðisþjónustunnar í Bandaríkjunum er kominn upp undir 50% samkvæmt nýjustu tölum OECD. Á fyrri hluta síðustu aldar var þetta hlutfall um 20%. Á sama tíma hefur heildarkostnaður við rekstur heilbrigðiskerfisins í landinu vaxið umfram það sem annars staðar hefur þekkst. Fullyrðingar um að þessar kostnaðarhækkanir eigi rætur að rekja til markaðslögmála byggjast því á afar veikum grunni. Nær væri að beina sjónum að síaukinni aðkomu ríkisins sem mögulegum skýringarþætti. Opinberar tölur benda í þá átt.
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun