Fiskistofa: Stássstofa eða stjórnsýsla Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir skrifar 11. september 2014 07:00 Fiskistofa er hvorki stássstofa sem framreiðir sjávarrétti né vinnustofa sem framleiðir þá. Fiskistofa er stjórnsýslustofnun. Sú tilhneiging að kalla stjórnsýslustofnanir „stofur“ eða „nefndir“ hljómar í eyrum fólks sem eitthvað lítið og „kósí“. Það fellur ágætlega að stefnunni sem boðar „báknið burt“. Stofnanir, stjórntæki hins opinbera, hafa fengið á sig neikvætt yfirbragð; þær þykja þunglamalegar og seinvirkar. Þeir sem aftur á móti ekki vita betur gætu litið svo á að „stofur“ séu þægilegri og léttari við að eiga; að þær megi jafnvel „missa sín“, að það sé auðveldara að leggja þær niður eða að staðsetning þeirra skipti engu máli. M.ö.o. hugtakið „stofa“ getur í hugum fólks „smættað“ starfsemina, þ.e. dregið úr réttmæti hennar. Umræðan um flutning Fiskistofu til Akureyrar hefur nú verið einkavædd. Einkavæðing umræðu heitir það þegar látið er að því liggja að málið varði einungis einstaklingshagsmuni; að málið snúist ekki um almannahagsmuni og því eigi almenn umræða um málið sem málefni samfélagsins ekkert erindi. Ekki skal gera lítið úr áhrifum flutnings Fiskistofu á hagi starfsfólks. Þar kemur fram kostnaður sem oftast er vanreiknaður eða hreinlega undanskilinn. Slíkur kostnaður fellur á einkaaðila, þ.e. einstaklinga og fjölskyldur. En flutningur Fiskistofu út á land snýst ekki bara um hagsmuni einstaklinga.Almannahagsmunir Flutningur Fiskistofu snýst um brýna almannahagsmuni. Fiskistofa er sjálfstæð stofnun sem heyrir undir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Hún annast framkvæmd laga og reglna um stjórn fiskveiða í sjó og fersku vatni og á þannig að stuðla að ábyrgri og sjálfbærri nýtingu fiskistofna. M.ö.o. starfsfólk Fiskistofu hefur eftirlit með nýtingu á sjávarafla landsmanna, þessari sameiginlegu auðlind þjóðarinnar sem aðeins fáir hafa fengið réttinn til að nýta með fyrirkomulagi sem er svo umdeilt og mikið hitamál að upp úr sýður hvar sem kjarnann í þeirri stefnumótun ber á góma. Flutningur Fiskistofu til Akureyrar snýst um það hvernig búið er að starfsemi þeirrar stofnunar sem fara á með eftirlit með nýtingu sjávarútvegsauðlindarinnar sem er í eigu almennings. Um það snúast almannahagsmunir þessa máls og um það þarf umræða málsins að snúast, ekki bara í fjölmiðlum, heldur á Alþingi. Við flutning Fiskistofu til Akureyrar magnast þær hættur sem opinbert eftirlit stendur ávallt frammi fyrir. Hætturnar magnast vegna þess að þær tengjast beinlínis stærð eða smæð þess samfélags sem eftirlitsstofnanir eru staðsettar í. Í fyrsta lagi, sérhæfðar stofnanir af þessu tagi þurfa stórt úrtak umsækjenda til að geta valið þá hæfustu úr stórum hópi hæfra umsækjenda. Við flutning úr fjölmenni minnkar slíkt aðgengi. Í öðru lagi, eftirlitsstarf er ekki til vinsælda fallið. Til að sinna trúverðugu eftirliti þarf ákveðna fjarlægð milli eftirlits og eftirlitsskyldra aðila, bæði faglega og persónulega. Til lengdar verður þessi þáttur við að tryggja virkt og trúverðugt eftirlit oft veruleg áskorun fyrir eftirlitsfólk sem þarf að viðhalda slíkri fjarlægð og draga línu í sandinn á degi hverjum, bæði í leik og starfi. Hætturnar á veikingu eftirlitsins eru raunverulegar, lúmskar og eiga sér stoð í viðurkenndum rannsóknum.Meðvirkni Hugtakið „að fanga regluverkið“ (e. regulatory capture) er þekkt innan stjórnsýslufræðinnar og lýsir því hvernig eftirlitsskyldir aðilar hafa náð að fanga eftirlitið og þannig náð eftirlitinu á sitt vald. Þetta er þekkt í öllum samfélögum, stórum sem smáum. Hættan á slíkri yfirtöku eftirlits vex með smæð samfélagsins. Þá á hugtakið „cognitive regulatory capture“ ef til vill betur við því smærra sem samhengið og eftirlitskerfið er. Þetta fyrirbæri lýsir því hvernig eftirlitsfólk, oftast ómeðvitað, gerir sýn eftirlitsskyldra aðila smám saman að sinni eigin sýn; samúðin byrjað að snúast um hagsmuni þeirra sem þeir eiga að hafa eftirlit með. Slík meðvirkni grefur undan áhrifum eftirlits. Hættan á þessari þróun er því meiri eftir því sem faglegur skyldleiki og bakgrunnur starfsfólks eftirlits og eftirlitsskyldra aðila er líkari. Hér geta opinber samskipti og skyldur verið í höndum fyrrum skóla- eða vinnufélaga; fólks sem stundar sams konar frístunda- og áhugamál, hefur svipaðan lífsstíl eða sækir sömu veitingastaði og menningarviðburði. Svigrúm til að viðhalda faglegri fjarlægð í persónulegri nálægð verður lítið. Félagslegur þrýstingur og einsleitni eru áleitnari í fámenni smærri samfélaga. Rökin um kosti nálægðar Fiskistofu við sjávarútvegsdeild Háskólans á Akureyri eru hér umdeilanleg. Birtingarmynd yfirtöku eftirlits má m.a. sjá í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna. Ef stjórnvöld vilja sýna landsmönnum dæmi um það hvernig læra má af því sem þar fór úrskeiðis, þá ætti umræðan um flutninginn á Fiskistofu til Akureyrar að snúast um aðalatriði málsins, þ.e. um almannahagsmuni og vandaða stjórnsýsluhætti. Nema því aðeins að þingheimur allur hafi meðtekið þá speki að það sé ekkert til sem heitir samfélag – aðeins einstaklingar og misvelskilgreindir hópar einstaklinga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Fiskistofa er hvorki stássstofa sem framreiðir sjávarrétti né vinnustofa sem framleiðir þá. Fiskistofa er stjórnsýslustofnun. Sú tilhneiging að kalla stjórnsýslustofnanir „stofur“ eða „nefndir“ hljómar í eyrum fólks sem eitthvað lítið og „kósí“. Það fellur ágætlega að stefnunni sem boðar „báknið burt“. Stofnanir, stjórntæki hins opinbera, hafa fengið á sig neikvætt yfirbragð; þær þykja þunglamalegar og seinvirkar. Þeir sem aftur á móti ekki vita betur gætu litið svo á að „stofur“ séu þægilegri og léttari við að eiga; að þær megi jafnvel „missa sín“, að það sé auðveldara að leggja þær niður eða að staðsetning þeirra skipti engu máli. M.ö.o. hugtakið „stofa“ getur í hugum fólks „smættað“ starfsemina, þ.e. dregið úr réttmæti hennar. Umræðan um flutning Fiskistofu til Akureyrar hefur nú verið einkavædd. Einkavæðing umræðu heitir það þegar látið er að því liggja að málið varði einungis einstaklingshagsmuni; að málið snúist ekki um almannahagsmuni og því eigi almenn umræða um málið sem málefni samfélagsins ekkert erindi. Ekki skal gera lítið úr áhrifum flutnings Fiskistofu á hagi starfsfólks. Þar kemur fram kostnaður sem oftast er vanreiknaður eða hreinlega undanskilinn. Slíkur kostnaður fellur á einkaaðila, þ.e. einstaklinga og fjölskyldur. En flutningur Fiskistofu út á land snýst ekki bara um hagsmuni einstaklinga.Almannahagsmunir Flutningur Fiskistofu snýst um brýna almannahagsmuni. Fiskistofa er sjálfstæð stofnun sem heyrir undir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Hún annast framkvæmd laga og reglna um stjórn fiskveiða í sjó og fersku vatni og á þannig að stuðla að ábyrgri og sjálfbærri nýtingu fiskistofna. M.ö.o. starfsfólk Fiskistofu hefur eftirlit með nýtingu á sjávarafla landsmanna, þessari sameiginlegu auðlind þjóðarinnar sem aðeins fáir hafa fengið réttinn til að nýta með fyrirkomulagi sem er svo umdeilt og mikið hitamál að upp úr sýður hvar sem kjarnann í þeirri stefnumótun ber á góma. Flutningur Fiskistofu til Akureyrar snýst um það hvernig búið er að starfsemi þeirrar stofnunar sem fara á með eftirlit með nýtingu sjávarútvegsauðlindarinnar sem er í eigu almennings. Um það snúast almannahagsmunir þessa máls og um það þarf umræða málsins að snúast, ekki bara í fjölmiðlum, heldur á Alþingi. Við flutning Fiskistofu til Akureyrar magnast þær hættur sem opinbert eftirlit stendur ávallt frammi fyrir. Hætturnar magnast vegna þess að þær tengjast beinlínis stærð eða smæð þess samfélags sem eftirlitsstofnanir eru staðsettar í. Í fyrsta lagi, sérhæfðar stofnanir af þessu tagi þurfa stórt úrtak umsækjenda til að geta valið þá hæfustu úr stórum hópi hæfra umsækjenda. Við flutning úr fjölmenni minnkar slíkt aðgengi. Í öðru lagi, eftirlitsstarf er ekki til vinsælda fallið. Til að sinna trúverðugu eftirliti þarf ákveðna fjarlægð milli eftirlits og eftirlitsskyldra aðila, bæði faglega og persónulega. Til lengdar verður þessi þáttur við að tryggja virkt og trúverðugt eftirlit oft veruleg áskorun fyrir eftirlitsfólk sem þarf að viðhalda slíkri fjarlægð og draga línu í sandinn á degi hverjum, bæði í leik og starfi. Hætturnar á veikingu eftirlitsins eru raunverulegar, lúmskar og eiga sér stoð í viðurkenndum rannsóknum.Meðvirkni Hugtakið „að fanga regluverkið“ (e. regulatory capture) er þekkt innan stjórnsýslufræðinnar og lýsir því hvernig eftirlitsskyldir aðilar hafa náð að fanga eftirlitið og þannig náð eftirlitinu á sitt vald. Þetta er þekkt í öllum samfélögum, stórum sem smáum. Hættan á slíkri yfirtöku eftirlits vex með smæð samfélagsins. Þá á hugtakið „cognitive regulatory capture“ ef til vill betur við því smærra sem samhengið og eftirlitskerfið er. Þetta fyrirbæri lýsir því hvernig eftirlitsfólk, oftast ómeðvitað, gerir sýn eftirlitsskyldra aðila smám saman að sinni eigin sýn; samúðin byrjað að snúast um hagsmuni þeirra sem þeir eiga að hafa eftirlit með. Slík meðvirkni grefur undan áhrifum eftirlits. Hættan á þessari þróun er því meiri eftir því sem faglegur skyldleiki og bakgrunnur starfsfólks eftirlits og eftirlitsskyldra aðila er líkari. Hér geta opinber samskipti og skyldur verið í höndum fyrrum skóla- eða vinnufélaga; fólks sem stundar sams konar frístunda- og áhugamál, hefur svipaðan lífsstíl eða sækir sömu veitingastaði og menningarviðburði. Svigrúm til að viðhalda faglegri fjarlægð í persónulegri nálægð verður lítið. Félagslegur þrýstingur og einsleitni eru áleitnari í fámenni smærri samfélaga. Rökin um kosti nálægðar Fiskistofu við sjávarútvegsdeild Háskólans á Akureyri eru hér umdeilanleg. Birtingarmynd yfirtöku eftirlits má m.a. sjá í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna. Ef stjórnvöld vilja sýna landsmönnum dæmi um það hvernig læra má af því sem þar fór úrskeiðis, þá ætti umræðan um flutninginn á Fiskistofu til Akureyrar að snúast um aðalatriði málsins, þ.e. um almannahagsmuni og vandaða stjórnsýsluhætti. Nema því aðeins að þingheimur allur hafi meðtekið þá speki að það sé ekkert til sem heitir samfélag – aðeins einstaklingar og misvelskilgreindir hópar einstaklinga.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar