Af konu og hval - tengsl eða tilviljun? Baldur Þorvaldsson skrifar 29. júlí 2014 12:00 Eftir tvö ár sem leiðsögumaður í hvalaskoðun í Reykjavík, Noregi og á Grundarfirði bý ég yfir ágætis þekkingu sem hjálpar við að svara spurningum farþega. Einstaka sinnum koma þó spurningar sem ég veit ekki svarið við eða reyni að forðast að svara beint. Ein er hvort hvalir séu mjög gáfaðir og önnur hvort þeir séu gæddir eitthvers konar skynjun á eða tengingu við okkur mannfólkið. Hvort þeir séu gáfaðari en gengur og gerist um spendýr skal ég ekki segja; hugtakið gáfnafar er enda frekar loðið og teygjanlegt; en varðandi hvort þeir búi yfir eitthvers konar skynjun eða tengingu hef ég reynt að draga úr þess konar hugmyndum frekar en hitt. Hvalir og höfrungar nálgast oft menn og báta en vafalítið mest sökum forvitni og leikgleði. Þó gerðist atvik á sjónum 17. júlí síðastliðinn sem fékk mig til að velta fyrir mér hvort þessir risar hafdjúpanna séu jafnvel dularfyllri en ég taldi áður. Langar mig að deila minningunni af atviki þessu hér. Við vorum í miðdegisferð og Hafsúlan var svo til full af farþegum. Á meðal þeirra voru þrjár mæðgur og var önnur dóttirin í hjólastól. Ég fæ alltaf smá sting þegar farþegar í hjólastól eru með. Maður vill að allir nái að sjá hvalina en hrefna, sú tegund sem við treystum mest á í Faxaflóa, er ekki stór í samanburði við aðra reyðarhvali. Hún sýnir jafnan ekki mikið af sér, kemur upp hratt og hverfur fljótt og hvar eða hversu nálægt skipinu er oft óútreiknanlegt. Við sem vinnum með hrefnum fáum þó tilfinningu fyrir hegðun hennar og bendum farþegum á hvert eigi að horfa og skipstjóra á hvernig eigi að haga skipinu með svokölluðu klukkukerfi. Farþegar þurfa þó oft að labba nokkuð um dekkið til að sjá sem best og mest. Sökum alls þessa getur hrefnuskoðun reynt á fólk með heilbrigða fætur og skiljanlega meira á fólk í hjólastólum. Þeir sem ég hef talað við hafa þó allir náð að sjá dýrin ágætlega. Þegar fyrsta hrefnan fannst fór ég til mægnanna og ráðlagði þeim að stilla hjólastólnum framarlega á stjórnborðshliðinni (þ.e. hægri hlið fyrir landkrabba). Ennfremur bað ég nálæga farþega að taka tillit til þeirra. Gulli skipstjóri vissi af konunni og reyndi sitt besta til að snúa skipinu þannig að hún sæi sem best en ólíklegt fannst mér að hún myndi sjá hvalinn vel. Ég vissi þó að ég hafði gert allt sem ég gæti gert og að framhaldið væri undir hrefnunni komið. Þegar ferðin var um hálfnuð sást til beinhákarls og beindist þá athyglin að honum. Var hann hinn rólegasti og snæddi sitt svif á meðan farþegarnir dáðust að þessum stóra en friðsama fiski. Ein eða tvær hrefnur voru að sniglast í grenndinni en flestra augu voru á hákarlinum. Sjálfur veitti ég hvölunum svo til enga athygli og var að einbeita mér að hákarlinum þegar ein hrefnan birtist allt í einu eins og skrattinn úr sauðaleggnum alveg við hliðina á okkur, stutt frá hákarlinum og framarlega á stjórnborðshlið, á fullkomnum stað fyrir konuna í hjólastólnum.Farþegarnir náðu frábærum myndum af hrefnunni.Mynd/Carine ZimmermannHrefnan kom upp í gegnum yfirborðið með galopinn kjaftinn og af svo miklum krafti að það er eins og hún hafi kafað undir skipið á fullu gasi áður. Inn í skíðisgirtann kjaftinn tók hún gúlsopa af sjó ásamt vafalaust sandsíli og lenti svo á bakinu í sjónum. Í yfirborðinu lá hún svo með magann útbelgdann meðan hún losaði sig við sjóinn gegnum skíðin og kyngdi svo sílinu áður en hún hvarf í djúpið. Ég fæ borgað fyrir að tala en ég sinnti ekki vinnu minni vegna þess að ég varð svo til kjaftstopp við þessa sýningu, og hef þó séð svona áður. Annað gilti þó um farþegana sem grétu, æptu og skræktu af fögnuði. Á landleið reyndi ég að spjalla við mæðgurnar til að heyra hvernig þeim hafði fundist ferðin en enskukunnátta þeirra var bágborin svo ekki varð mikið úr spjalli. Ég hef þó haft samskipti við nógu marga farþega til að geta fundið ágætlega á mér hvenær fólk er sátt og hvenær ósátt og treysti ég mér til að fullyrða að allar þrjár voru himinlifandi. Það er spurning hvort það var aðeins tilviljun að hrefnan kom upp nákvæmlega þarna og með svona líka baslagangi? Kann hún að hafa skynjað að um borð væri manneskja sem ætti erfitt en vildi sjá hana? Þessi hrefna var í einbeittum fæðuhugleiðingum og þegar svo er þá virðast þær hugsa lítið um það sem er í kringum þær. Það var þó vafalítið sandsíli á fleiri stöðum í kring en þetta var eina gleypistökkið sem við sáum í ferðinni. Einstaka sinnum sjáum við hrefnur taka svona stökk nokkrum sinnum en oftar aðeins einu sinni, enda tvístrast bráðin við svona atlögur. Vafalaust munu sumir hlægja að tilhugsuninni um að hvalir séu meira en bara syndandi grillsteik. Sjálfur treysti ég mér ekki til að skera úr um hvort þetta voru tengsl eða tilviljun en maður reynir að hafa opinn huga og útiloka ekki neitt. En haustið 1998 var farið í hvalaskoðun á Húsavík sem fékk viðstadda til að velta ýmsu fyrir sér varðandi hugsanlegar dularfyllri hliðar þessara hafbúa.Curtis Brown á Skjálfanda.Úr Stiklum Ómars RagnarssonarÍ október það ár kom til Íslands 16 ára breskur drengur, Curtis Brown, ásamt fjölskyldu sinni. Curtis var fársjúkur af hvítblæði og dauðvona en átti sér þá ósk heitasta að fá að sjá hvali áður en hann dæi og valdi fjölskylda hans til þess Húsavík. Curtis var orðinn svo þreklítill að hann varð að notast við hjólastól og fá súrefnisgjöf úr kút. Fékk Ásbjörn Björgvinsson, nú formaður Ferðamálasamtaka Íslands og þáverandi forstöðumaður hvalasafnsins á Húsavík, það verkefni að vera þeim innan handar en jafnvel var talið óvíst að Curtis myndi lifa Íslandsferðina af. Varð ferð þessi hluti af Stikluþætti Ómars Ragnarssonar sem bar heitið Á slóð Náttfara. Skartaði Skjálfandi sínu fegursta eftir súld dagana á undan. Siglt var út á bátnum Náttfara og skoðuð hrefna. Höfðu menn um borð á orði að það væri eins og hrefnurnar finndu eitthvað á sér varðandi Curtis þar sem þær komu alltaf upp á þeirri hlið sem hann var á og oft mjög nærri honum. Einnig syntu höfrungar með stefninu. Curtis var alsæll en úrvinda er komið var aftur til Húsavíkur. Flytja þurfti hann með sjúkrabíl til Akureyrar og þaðan heim til Bretlands með sjúkraflugi þar sem hann lést örfáum dögum síðar. Hinsta ósk hans varð Ómari Ragnarssyni innblástur að laginu Maður og hvalur.Maður og hvalur (Lag og texti: Ómar Ragnarsson – birt með leyfi Ómars)Maður og hvalurmætast á hafsins öldu slóðbáðir með lungu og heitt blóðMaður og hvalur.Maður og hvalurSúrefnið teiga og soga djúptmikið er lífið munasljúftMaður og hvalur.En eithvað býr undireitthvað svo sárt úr augum skínenginn fær flúið örlög sínaugnablik stutt er línan hvín.Óræður geigurhorfast í augu í hinsta sinnannar mun lifa en ekki hinnþví hann er feigur.Maður og hvalurmætast á hafsins öldu slóðbáðir með lungu og heitt blóðMaður og hvalur Maður og hvalur.Súrefnið teiga og soga djúptmikið er lífið munasljúftMaður og hvalur.En eithvað býr undireitthvað svo sárt úr augum skínenginn fær flúið örlög sínaugnablik stutt og þrekið dvín.Óræður geigurhorfast í augu í hinsta sinnannar mun lifa en ekki hinnþví hann er feigur.Ungi maðurinn sem andköf tekurofurlhljótt hvíslar þáFarðu og njóttu lífsins ljúfi vinurer liftir þér báran blá.Baðaður í geislum sumarsólarsyntu í burt frá mérSíðan vil ég deyja sæll og glaðurog sökkva í djúpið með þér.Óskastund alsæl.Uppfyllt er lífsins heita þráþað er að fjara út föl er bráfeigðin hún kallar drenginn á.Sjókuldinn svalurÞeir horfast í augu í hinsta sinnAnnar mun lifa en ekki hinnMaður og hvalur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo Skoðun Satt og logið Bryndís Schram Skoðun Sögufölsun eytt í kyrrþey Hjörtur Hjartarson Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir Skoðun Halldór 27.04.2024 Halldór Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon Skoðun Skoðun Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir skrifar Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Sjá meira
Eftir tvö ár sem leiðsögumaður í hvalaskoðun í Reykjavík, Noregi og á Grundarfirði bý ég yfir ágætis þekkingu sem hjálpar við að svara spurningum farþega. Einstaka sinnum koma þó spurningar sem ég veit ekki svarið við eða reyni að forðast að svara beint. Ein er hvort hvalir séu mjög gáfaðir og önnur hvort þeir séu gæddir eitthvers konar skynjun á eða tengingu við okkur mannfólkið. Hvort þeir séu gáfaðari en gengur og gerist um spendýr skal ég ekki segja; hugtakið gáfnafar er enda frekar loðið og teygjanlegt; en varðandi hvort þeir búi yfir eitthvers konar skynjun eða tengingu hef ég reynt að draga úr þess konar hugmyndum frekar en hitt. Hvalir og höfrungar nálgast oft menn og báta en vafalítið mest sökum forvitni og leikgleði. Þó gerðist atvik á sjónum 17. júlí síðastliðinn sem fékk mig til að velta fyrir mér hvort þessir risar hafdjúpanna séu jafnvel dularfyllri en ég taldi áður. Langar mig að deila minningunni af atviki þessu hér. Við vorum í miðdegisferð og Hafsúlan var svo til full af farþegum. Á meðal þeirra voru þrjár mæðgur og var önnur dóttirin í hjólastól. Ég fæ alltaf smá sting þegar farþegar í hjólastól eru með. Maður vill að allir nái að sjá hvalina en hrefna, sú tegund sem við treystum mest á í Faxaflóa, er ekki stór í samanburði við aðra reyðarhvali. Hún sýnir jafnan ekki mikið af sér, kemur upp hratt og hverfur fljótt og hvar eða hversu nálægt skipinu er oft óútreiknanlegt. Við sem vinnum með hrefnum fáum þó tilfinningu fyrir hegðun hennar og bendum farþegum á hvert eigi að horfa og skipstjóra á hvernig eigi að haga skipinu með svokölluðu klukkukerfi. Farþegar þurfa þó oft að labba nokkuð um dekkið til að sjá sem best og mest. Sökum alls þessa getur hrefnuskoðun reynt á fólk með heilbrigða fætur og skiljanlega meira á fólk í hjólastólum. Þeir sem ég hef talað við hafa þó allir náð að sjá dýrin ágætlega. Þegar fyrsta hrefnan fannst fór ég til mægnanna og ráðlagði þeim að stilla hjólastólnum framarlega á stjórnborðshliðinni (þ.e. hægri hlið fyrir landkrabba). Ennfremur bað ég nálæga farþega að taka tillit til þeirra. Gulli skipstjóri vissi af konunni og reyndi sitt besta til að snúa skipinu þannig að hún sæi sem best en ólíklegt fannst mér að hún myndi sjá hvalinn vel. Ég vissi þó að ég hafði gert allt sem ég gæti gert og að framhaldið væri undir hrefnunni komið. Þegar ferðin var um hálfnuð sást til beinhákarls og beindist þá athyglin að honum. Var hann hinn rólegasti og snæddi sitt svif á meðan farþegarnir dáðust að þessum stóra en friðsama fiski. Ein eða tvær hrefnur voru að sniglast í grenndinni en flestra augu voru á hákarlinum. Sjálfur veitti ég hvölunum svo til enga athygli og var að einbeita mér að hákarlinum þegar ein hrefnan birtist allt í einu eins og skrattinn úr sauðaleggnum alveg við hliðina á okkur, stutt frá hákarlinum og framarlega á stjórnborðshlið, á fullkomnum stað fyrir konuna í hjólastólnum.Farþegarnir náðu frábærum myndum af hrefnunni.Mynd/Carine ZimmermannHrefnan kom upp í gegnum yfirborðið með galopinn kjaftinn og af svo miklum krafti að það er eins og hún hafi kafað undir skipið á fullu gasi áður. Inn í skíðisgirtann kjaftinn tók hún gúlsopa af sjó ásamt vafalaust sandsíli og lenti svo á bakinu í sjónum. Í yfirborðinu lá hún svo með magann útbelgdann meðan hún losaði sig við sjóinn gegnum skíðin og kyngdi svo sílinu áður en hún hvarf í djúpið. Ég fæ borgað fyrir að tala en ég sinnti ekki vinnu minni vegna þess að ég varð svo til kjaftstopp við þessa sýningu, og hef þó séð svona áður. Annað gilti þó um farþegana sem grétu, æptu og skræktu af fögnuði. Á landleið reyndi ég að spjalla við mæðgurnar til að heyra hvernig þeim hafði fundist ferðin en enskukunnátta þeirra var bágborin svo ekki varð mikið úr spjalli. Ég hef þó haft samskipti við nógu marga farþega til að geta fundið ágætlega á mér hvenær fólk er sátt og hvenær ósátt og treysti ég mér til að fullyrða að allar þrjár voru himinlifandi. Það er spurning hvort það var aðeins tilviljun að hrefnan kom upp nákvæmlega þarna og með svona líka baslagangi? Kann hún að hafa skynjað að um borð væri manneskja sem ætti erfitt en vildi sjá hana? Þessi hrefna var í einbeittum fæðuhugleiðingum og þegar svo er þá virðast þær hugsa lítið um það sem er í kringum þær. Það var þó vafalítið sandsíli á fleiri stöðum í kring en þetta var eina gleypistökkið sem við sáum í ferðinni. Einstaka sinnum sjáum við hrefnur taka svona stökk nokkrum sinnum en oftar aðeins einu sinni, enda tvístrast bráðin við svona atlögur. Vafalaust munu sumir hlægja að tilhugsuninni um að hvalir séu meira en bara syndandi grillsteik. Sjálfur treysti ég mér ekki til að skera úr um hvort þetta voru tengsl eða tilviljun en maður reynir að hafa opinn huga og útiloka ekki neitt. En haustið 1998 var farið í hvalaskoðun á Húsavík sem fékk viðstadda til að velta ýmsu fyrir sér varðandi hugsanlegar dularfyllri hliðar þessara hafbúa.Curtis Brown á Skjálfanda.Úr Stiklum Ómars RagnarssonarÍ október það ár kom til Íslands 16 ára breskur drengur, Curtis Brown, ásamt fjölskyldu sinni. Curtis var fársjúkur af hvítblæði og dauðvona en átti sér þá ósk heitasta að fá að sjá hvali áður en hann dæi og valdi fjölskylda hans til þess Húsavík. Curtis var orðinn svo þreklítill að hann varð að notast við hjólastól og fá súrefnisgjöf úr kút. Fékk Ásbjörn Björgvinsson, nú formaður Ferðamálasamtaka Íslands og þáverandi forstöðumaður hvalasafnsins á Húsavík, það verkefni að vera þeim innan handar en jafnvel var talið óvíst að Curtis myndi lifa Íslandsferðina af. Varð ferð þessi hluti af Stikluþætti Ómars Ragnarssonar sem bar heitið Á slóð Náttfara. Skartaði Skjálfandi sínu fegursta eftir súld dagana á undan. Siglt var út á bátnum Náttfara og skoðuð hrefna. Höfðu menn um borð á orði að það væri eins og hrefnurnar finndu eitthvað á sér varðandi Curtis þar sem þær komu alltaf upp á þeirri hlið sem hann var á og oft mjög nærri honum. Einnig syntu höfrungar með stefninu. Curtis var alsæll en úrvinda er komið var aftur til Húsavíkur. Flytja þurfti hann með sjúkrabíl til Akureyrar og þaðan heim til Bretlands með sjúkraflugi þar sem hann lést örfáum dögum síðar. Hinsta ósk hans varð Ómari Ragnarssyni innblástur að laginu Maður og hvalur.Maður og hvalur (Lag og texti: Ómar Ragnarsson – birt með leyfi Ómars)Maður og hvalurmætast á hafsins öldu slóðbáðir með lungu og heitt blóðMaður og hvalur.Maður og hvalurSúrefnið teiga og soga djúptmikið er lífið munasljúftMaður og hvalur.En eithvað býr undireitthvað svo sárt úr augum skínenginn fær flúið örlög sínaugnablik stutt er línan hvín.Óræður geigurhorfast í augu í hinsta sinnannar mun lifa en ekki hinnþví hann er feigur.Maður og hvalurmætast á hafsins öldu slóðbáðir með lungu og heitt blóðMaður og hvalur Maður og hvalur.Súrefnið teiga og soga djúptmikið er lífið munasljúftMaður og hvalur.En eithvað býr undireitthvað svo sárt úr augum skínenginn fær flúið örlög sínaugnablik stutt og þrekið dvín.Óræður geigurhorfast í augu í hinsta sinnannar mun lifa en ekki hinnþví hann er feigur.Ungi maðurinn sem andköf tekurofurlhljótt hvíslar þáFarðu og njóttu lífsins ljúfi vinurer liftir þér báran blá.Baðaður í geislum sumarsólarsyntu í burt frá mérSíðan vil ég deyja sæll og glaðurog sökkva í djúpið með þér.Óskastund alsæl.Uppfyllt er lífsins heita þráþað er að fjara út föl er bráfeigðin hún kallar drenginn á.Sjókuldinn svalurÞeir horfast í augu í hinsta sinnAnnar mun lifa en ekki hinnMaður og hvalur.
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar