Skammarverðlaun Grímunnar

Að ekki skuli vera hægt að veita verðlaun fyrir barnasýningu ársins á uppskeruhátíð sviðslistafólks vegna þess að frumsýndar barnasýningar ná ekki einu sinni tilnefningafjölda er ekki bara þyngra en tárum taki, heldur til háborinnar skammar fyrir íslenskt menningarlíf.



Fyrir kaldhæðni örlaganna kemur þessi staða upp á alþjóðlegu ári barnaleikhúss og á sama ári og Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna hefur loks verið festur í lög á Íslandi. Í sáttmálanum er meðal annars kveðið á um rétt hvers barns til að „taka fullan þátt í menningar- og listalífi, og fá viðeigandi og jöfn tækifæri […] til að stunda menningarlíf, listir og tómstundaiðju.”



Íslenskir foreldrar eru vissulega duglegir að fara með börnin sín í leikhús. Ætli við séum ekki duglegust í því í heimi, eins og í svo mörgu öðru. En matseðillinn er ekki fjölbreyttur.



Marengsfroða

Hérastubbur bakari kenndi bakaradrengnum fyrst að baka piparkökur árið 1962 í Þjóðleikhúsinu. Þeir félagar hafa síðan fengið nýjan búning ásamt hinum dýrunum í Hálsaskógi einu sinni á áratug að meðaltali. Og það er alltaf fullt hús, því „afi sá þetta þegar hann var lítill og pabbi þegar hann var lítill og nú er komið að þér”. Mary Poppins, sem reyndar hefur ekki ratað til Íslands sem sviðsuppfærsla fyrr, en kom fyrst út á bók árið 1934 (!) sló í gegn á stóra sviði Borgarleikhússins í vetur og félagarnir hárprúðu Karíus og Baktus eru enn á háa c-inu að heimta franskbrauð með sykri, þó íslensk börn séu flest komin í mun harðari efni í dag.



Við vitum hver vondi gæinn er strax frá upphafi. Stelpur eru sætar og strákar eru hetjur. Allt er þægilega fyrirsjáanlegt. Engar spurningar. Bara svör. Litadýrð og taumlaus gleði. Húrra fyrir pylsugerðarmanninum!

Raunsönn mynd af heiminum ekki satt?



Ekkert er hægt að setja út á fagmennsku þess listafólks sem að þessum sýningum kemur. Hins vegar er óásættanlegt með öllu að við séum að sóa opinberu fjármagni, svo ekki sé talað um hæfileikum okkar allra besta listafólks, í framleiðslu á eintómri næringarlausri marengsfroðu frá miðri síðustu öld ofan í börnin okkar, á meðan nánast ekkert annað er í boði.



Blásum til sóknar

Ég kalla eftir leiksýningum fyrir yngri áhorfendur um stríð og frið, um umhverfið, fjölmiðla, lýðræði, ábyrgð, völd, virðingu, kynjahlutverk, kynhneigð, fjölmenningarsamfélagið, lífið, dauðann – um allt sem skiptir máli í lífinu. Hvernig stendur á því að ekkert er sýnt af nýjum erlendum verkum fyrir börn? Og hvar eru nýju íslensku barnaverkin sem ekki eru leikgerðir á metsölubókum? Í stuttu máli: Hvers vegna sitja yngri leikhúsáhorfendur ekki við sama borð og þeir sem eldri eru?



Alls engu fé er veitt sérstaklega í sviðslistir fyrir börn og ungt fólk á Íslandi og þannig er engin hvatning í kerfinu fyrir listafólk eða leikhús að sinna þessum vettvangi – nema síður sé. Samanburður við aðrar Norðurlandaþjóðir er í þessu samhengi ekkert nema niðurlægjandi.



Börnin erfa ekki landið. Þau eiga það með okkur. Á sama hátt erfa þau ekki Þjóðleikhúsið, Borgarleikhúsið, óperuna, Sinfóníuna, listasöfnin eða Hörpu. Þessar menningarstofnanir eru þeirra rétt eins og annarra þegna þessa lands og þau eiga lagalega heimtingu á að þær þjóni þeim til jafns við aðra. Börn og ungmenni eru ekki „framtíðaráhorfendur”. Þau eru áhorfendur dagsins í dag.



Mér dettur ekki í hug að ætla að listafólk, leikhússtjórar, fagfélög listamanna og menningarmálayfirvöld séu sátt við stöðu mála, hvorki hvað varðar framboð sýninga eða innihald. Því hvarflar ekki að mér að úthluta skammarverðlaunum til eins ákveðins aðila, þó fyrirsögnin gefi annað til kynna. Skammarverðlaunin eru okkar allra. Botninum er náð. Nú blásum við til sóknar – fyrir börnin í landinu.

Höfundur er formaður ASSITEJ – samtaka um barna- og unglingaleikhús á Íslandi og situr auk þess í stjórn samtakanna á heimsvísu.