Framþróun lýðræðis Eiríkur Bergmann skrifar 20. júní 2013 06:00 Lýðræðið er ekki sjálfgefið. Raunar hafa ýmsar útfærslur af einræði, fáræði og harðræði verið mun algengari í gegnum tíðina. Það frumstæða borgarlýðræði sem þróaðist meðal frjálsra manna í grískum borgum til forna hvarf í átökum. Síðan liðu margir mannsaldrar þar til að hugmyndir um það fulltrúalýðræði sem við nú þekkjum fór að ryðja á braut fáræðisstjórnum á síðari hluta átjándu aldar og fyrri hluta þeirrar nítjándu í kjölfar upplýsingarinnar og lýðræðisbyltingarinnar miklu. En lýðræðið er ekki fasti. Það þarf vökvunar og framþróunar við, annars getur orðið brátt um ræði lýðsins eins og varð í Grikklandi til forna.Lýðræði 2.0 Að mörgu leyti eru stoðir hins klassíska vestræna fulltrúalýðræðis farnar að feyskna. Því hafa menn víða um heim fært fram heilmargar hugmyndir og framkvæmt fjölda tilrauna, svo sem við að nýta tölvutæknina til þess að þróa okkar góða lýðræðiskerfi áfram og vefa ofan í það aukinni beinni þátttöku borgaranna. Þetta er það sem á tæknimáli má kalla Lýðræði 2.0 – þegar nýju þátttökulýðræði er bætt ofan á það fulltrúalýðræði sem fyrir er. Þó svo að hérlendis hafi enn lítið verið fjallað um þessa þróun hafa slíkar tilraunir víða verið framkvæmdar undanfarna tvo áratugi eða svo. En ástæðan fyrir þeirri athygli sem stjórnarskrárferlið á Íslandi hefur fengið er ekki sökum þess hversu einstakt eða séríslenskt það er heldur eiginlega þvert á móti; því það þykir merkilegt dæmi í flóru margra um framþróun lýðræðis. Viðlíka tilraunir í stjórnarskrárgerð hafa verið gerðar víðar, þó svo að verkefnin hafi yfirleitt verið afmarkaðri en hér var raunin. Í Ástralíu var borgaraþingi (e. citizens assembly) árið 1998 falið að rökræða hvort rjúfa ætti tengslin við bresku krúnuna, í kanadísku fylkjunum Bresku-Kólumbíu (2004) og Ontario (2007) voru slembivalin borgaraþing látin rökræða kosti nýs kosningakerfis og viðamiklir þættir hollensku stjórnarskrárinnar fengu árið 2006 álíka meðferð. Á Írlandi stendur nú yfir sérstakt stjórnlagaþing (e. constitutional convention) sem ræðir afmarkaða þætti írsku stjórnarskrárinnar frá árinu 1937. Á írska stjórnlagaþinginu, sem hittist flesta laugardaga yfir nálega ár, eru hundrað fulltrúar, tveir þriðju slembivaldir en þriðjungur er fulltrúar á írska þjóðþinginu. Annars konar yfirferð er einnig yfirstandandi í Belgíu.Þátttökulýðræði Viðameiri tilraunir til aukins þátttökulýðræðis er þó að finna í Suður-Ameríku, eins ólíklega og það kann að hljóma í eyrum íslenskra fjölmiðlaneytenda. Ein sú allra merkilegasta hefur undanfarna rúma tvo áratugi verið gerð í brasilísku borginni Porto Alegre í syðsta fylki landsins, Rio Grande do Sul. Frá 1989 hefur hluti fjárhagsáætlunar borgarinnar verið saminn í viðamiklu og kerfisbundnu þátttökuferli íbúanna. Upphafið má rekja til aukinnar lýðræðisáherslu stjórnarandstöðunnar á tíma herforingjastjórnarinnar og hægri stjórnarinnar en þá fór stjórnarandstaðan fyrir ýmsum fylkjum og héraðsstjórnum. Sú stjórnarandstaða hefur nú tekið við völdum á landsvísu og lagt í margþætta vinnu við að breyta skipulagi opinberrar ákvarðanatöku, til að mynda með lögfestum rökræðuþingum borgaranna um ýmis ný mál sem ráðuneyti landsins leggja fram. Í Porto Alegre fer fjárlagagerðin fram í þremur þrepum. Fyrst kemur fólk saman í litlum sjálfsprottnum hverfishópum sem leggja meginlínurnar. Hverfin kjósa svo fulltrúa í svæðahópa sem að nýju kjósa til borgararáðs sem klárar fjárlagagerðina í samráði við kjörna borgarfulltrúa. Að samanlögðu koma 50 þúsund manns að samningu fjárlagagerðarinnar í þessari 1,5 milljón manna borg. Alþjóðabankinn hefur í nýlegri skýrslu komist að þeirri niðurstöðu að þessi viðamikla þátttaka hafi gert Porto Alegre og fylkið Rio Grande do Sul í heild sinni að einu því hagsælasta í landinu. Þessi tegund þátttökufjárlagagerðar (e. participatory budgeting) hefur breiðst út til yfir hundrað borga í Suður-Ameríku og er í smærri mynd farin að ryðja sér til rúms í Bandaríkjunum, Kanada og í Evrópu.Tækifærið Tilraunir af þessum toga munu aðeins aukast þannig að ofan á hið hefðbundna fulltrúalýðræði sem við þekkjum bætist nýtt form þátttökulýðræðis þar sem borgararnir sjálfir koma að rökræðu og beinum ákvörðunum. Í þessari þróun til aukins þátttökulýðræðis sem alveg örugglega mun færast um heim eygjum við Íslendingar fjölmörg tækifæri. Sá áhugi sem er á lýðræðistilrauninni á Íslandi við stjórnlagagerðina er til að mynda mikil auðlegð. Því er brýnt að skammsýnar flokkspólitískar skærur sem því miður einkenna íslensk stjórnmál villi okkur ekki sýn. Hérlendis geta bæði sveitarstjórnir í kringum landið og nýja ríkisstjórnin haft forystu um að færa opinbera ákvarðanatöku út til fólksins. Það má gera með ýmsum aðferðum eins og dæmin hér að ofan og miklu fleiri slík sanna. Slíkar kerfisbundnar aðferðir við beina þátttöku borgaranna sem ofnar yrðu inn í hið hefðbundna fulltrúalýðræðiskerfi gætu orðið raunverulegt framlag til framþróunar lýðræðis í heiminum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson Skoðun Skoðun Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Bergmál frá geymslustað líkamans Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli Kristinn Sigurðsson skrifar Skoðun Það verður ekki bæði sleppt og haldið Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Andleg heilsa unga fólksins og áhrif samfélagsmiðla Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta til framtíðar Freyja Rut Emilsdóttir skrifar Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Öryggi – Forvitni – Gleði Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Öryrkjar auglýsi eftir harðorðum mótmælum! Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í lit Anna Lára Pálsdóttir skrifar Skoðun Lega lýðveldisins Íslands Eiríkur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Afhverju ætlar Carbfix að flytja CO2 inn til landsins? Bergur Sigfússon skrifar Skoðun Fyrri alda bragur íslenskrar dýraverndar árið 2024 Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Forsetakosningar 2024 og fóbía hinsegin fólks: Erum komin í tímavél aftur í tímann? Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Stuðningur barna í grunnskóla- hvar liggur vandinn? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Svona er síminn hannaður til að stela athygli okkar Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun ADHD: Eru greiningar og lyfjamál í ólestri? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Sjá meira
Lýðræðið er ekki sjálfgefið. Raunar hafa ýmsar útfærslur af einræði, fáræði og harðræði verið mun algengari í gegnum tíðina. Það frumstæða borgarlýðræði sem þróaðist meðal frjálsra manna í grískum borgum til forna hvarf í átökum. Síðan liðu margir mannsaldrar þar til að hugmyndir um það fulltrúalýðræði sem við nú þekkjum fór að ryðja á braut fáræðisstjórnum á síðari hluta átjándu aldar og fyrri hluta þeirrar nítjándu í kjölfar upplýsingarinnar og lýðræðisbyltingarinnar miklu. En lýðræðið er ekki fasti. Það þarf vökvunar og framþróunar við, annars getur orðið brátt um ræði lýðsins eins og varð í Grikklandi til forna.Lýðræði 2.0 Að mörgu leyti eru stoðir hins klassíska vestræna fulltrúalýðræðis farnar að feyskna. Því hafa menn víða um heim fært fram heilmargar hugmyndir og framkvæmt fjölda tilrauna, svo sem við að nýta tölvutæknina til þess að þróa okkar góða lýðræðiskerfi áfram og vefa ofan í það aukinni beinni þátttöku borgaranna. Þetta er það sem á tæknimáli má kalla Lýðræði 2.0 – þegar nýju þátttökulýðræði er bætt ofan á það fulltrúalýðræði sem fyrir er. Þó svo að hérlendis hafi enn lítið verið fjallað um þessa þróun hafa slíkar tilraunir víða verið framkvæmdar undanfarna tvo áratugi eða svo. En ástæðan fyrir þeirri athygli sem stjórnarskrárferlið á Íslandi hefur fengið er ekki sökum þess hversu einstakt eða séríslenskt það er heldur eiginlega þvert á móti; því það þykir merkilegt dæmi í flóru margra um framþróun lýðræðis. Viðlíka tilraunir í stjórnarskrárgerð hafa verið gerðar víðar, þó svo að verkefnin hafi yfirleitt verið afmarkaðri en hér var raunin. Í Ástralíu var borgaraþingi (e. citizens assembly) árið 1998 falið að rökræða hvort rjúfa ætti tengslin við bresku krúnuna, í kanadísku fylkjunum Bresku-Kólumbíu (2004) og Ontario (2007) voru slembivalin borgaraþing látin rökræða kosti nýs kosningakerfis og viðamiklir þættir hollensku stjórnarskrárinnar fengu árið 2006 álíka meðferð. Á Írlandi stendur nú yfir sérstakt stjórnlagaþing (e. constitutional convention) sem ræðir afmarkaða þætti írsku stjórnarskrárinnar frá árinu 1937. Á írska stjórnlagaþinginu, sem hittist flesta laugardaga yfir nálega ár, eru hundrað fulltrúar, tveir þriðju slembivaldir en þriðjungur er fulltrúar á írska þjóðþinginu. Annars konar yfirferð er einnig yfirstandandi í Belgíu.Þátttökulýðræði Viðameiri tilraunir til aukins þátttökulýðræðis er þó að finna í Suður-Ameríku, eins ólíklega og það kann að hljóma í eyrum íslenskra fjölmiðlaneytenda. Ein sú allra merkilegasta hefur undanfarna rúma tvo áratugi verið gerð í brasilísku borginni Porto Alegre í syðsta fylki landsins, Rio Grande do Sul. Frá 1989 hefur hluti fjárhagsáætlunar borgarinnar verið saminn í viðamiklu og kerfisbundnu þátttökuferli íbúanna. Upphafið má rekja til aukinnar lýðræðisáherslu stjórnarandstöðunnar á tíma herforingjastjórnarinnar og hægri stjórnarinnar en þá fór stjórnarandstaðan fyrir ýmsum fylkjum og héraðsstjórnum. Sú stjórnarandstaða hefur nú tekið við völdum á landsvísu og lagt í margþætta vinnu við að breyta skipulagi opinberrar ákvarðanatöku, til að mynda með lögfestum rökræðuþingum borgaranna um ýmis ný mál sem ráðuneyti landsins leggja fram. Í Porto Alegre fer fjárlagagerðin fram í þremur þrepum. Fyrst kemur fólk saman í litlum sjálfsprottnum hverfishópum sem leggja meginlínurnar. Hverfin kjósa svo fulltrúa í svæðahópa sem að nýju kjósa til borgararáðs sem klárar fjárlagagerðina í samráði við kjörna borgarfulltrúa. Að samanlögðu koma 50 þúsund manns að samningu fjárlagagerðarinnar í þessari 1,5 milljón manna borg. Alþjóðabankinn hefur í nýlegri skýrslu komist að þeirri niðurstöðu að þessi viðamikla þátttaka hafi gert Porto Alegre og fylkið Rio Grande do Sul í heild sinni að einu því hagsælasta í landinu. Þessi tegund þátttökufjárlagagerðar (e. participatory budgeting) hefur breiðst út til yfir hundrað borga í Suður-Ameríku og er í smærri mynd farin að ryðja sér til rúms í Bandaríkjunum, Kanada og í Evrópu.Tækifærið Tilraunir af þessum toga munu aðeins aukast þannig að ofan á hið hefðbundna fulltrúalýðræði sem við þekkjum bætist nýtt form þátttökulýðræðis þar sem borgararnir sjálfir koma að rökræðu og beinum ákvörðunum. Í þessari þróun til aukins þátttökulýðræðis sem alveg örugglega mun færast um heim eygjum við Íslendingar fjölmörg tækifæri. Sá áhugi sem er á lýðræðistilrauninni á Íslandi við stjórnlagagerðina er til að mynda mikil auðlegð. Því er brýnt að skammsýnar flokkspólitískar skærur sem því miður einkenna íslensk stjórnmál villi okkur ekki sýn. Hérlendis geta bæði sveitarstjórnir í kringum landið og nýja ríkisstjórnin haft forystu um að færa opinbera ákvarðanatöku út til fólksins. Það má gera með ýmsum aðferðum eins og dæmin hér að ofan og miklu fleiri slík sanna. Slíkar kerfisbundnar aðferðir við beina þátttöku borgaranna sem ofnar yrðu inn í hið hefðbundna fulltrúalýðræðiskerfi gætu orðið raunverulegt framlag til framþróunar lýðræðis í heiminum.
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar
Skoðun Forsetakosningar 2024 og fóbía hinsegin fólks: Erum komin í tímavél aftur í tímann? Valerio Gargiulo skrifar
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun