Hvað er verðbólga pabbi? Einar G. Harðarson skrifar 22. maí 2013 06:00 Upp úr árunum frá 1970 hófst skeið óðaverðbólgu á Íslandi og frá þeim tíma hefur verðbólga verið viðloðandi íslenskt efnahagslíf eins og ólæknandi sjúkdómur. Verðbólgan hefur skotið rótum í þjóðfélaginu og fólk horfir á hana eins og hún sé hluti af hagkerfinu. Fólk semur um laun og skuldir og fjárfestir út frá þeim forsendum að hér sé og verði verðbólga. Ófyrirsjáanleg verðbólga ræður því síðan hvort umsamdar launahækkanir á vinnumarkaði ganga í gegn eða hvort greiða þarf hátt eða lágt verð fyrir vörur. Hækkanir og lækkanir á vöruverði fara ekki alltaf eftir sveiflum á innkaupsverði. Svör við spurningum um verðbólgu eru oft óskiljanleg og þjóðin er dofin af síbreytilegum skýringum. „Hvað er verðbólga?“ spurði mig sautján ára stúlka sem hefur nokkurt vit á peningamálum. Þá varð mér ljóst að hugsanlega spyrja fleiri þessarar spurningar. En þá hlýtur einhver að spyrja sig hvernig verðbólga verður til. Ég svaraði stúkunni þannig að í grunninn væri verðbólga aukin „prentun“ peninga. Prentun peninga er nú í höndum bankanna og fer eftir ákveðnum reglum. Við erum ung þjóð sem þarf að leggja út í miklar fjárfestingar og við eigum auðlindir sem kalla einnig á fjárfestingar, sem veldur eftirspurn eftir peningum, sem hækkar vexti sem skapar verðbólgu. Verðtrygging lána hefur haft veruleg áhrif á verðbólgu. Þar fer oft fram víxlverkun á hækkun verðlags sem kallar á hækkun launa sem veldur aftur hækkun verðlags sem kallar svo aftur á hækkun launa. Eftir að verðtrygging var sett á hér á landi hafa hefðbundnar hagfræðilegar aðferðir gegn verðbólgu eins og hækkun eða lækkun stýrivaxta Seðlabanka ekki dugað þar sem slíkt hefur lítil áhrif á greiðslubyrði verðtryggðra lána. Hækkun á vöxtum á að draga úr fjárfestingum og neyslu og stýra þannig neyslumynstri fólks og fyrirtækja. Slíkt dugir í nágrannalöndunum en við höfum í grunninn öðruvísi efnahagskerfi en þau lönd m.a. vegna verðtryggingar neytendalána. Við Íslendingar þurfum að vinna 20% meira en nágrannaþjóðir okkar til að hafa sömu lífskjör og þær. Enda líður efnahagskerfið fyrir slæmar aðstæður til fjárhagslegrar skipulagningar sökum verðbólgu. Innstæðulausar hækkanir vegna verðbólgu eru ekki raunveruleg verðmyndun. Við höfum hingað til haft atvinnu til að auka tekjur okkar um 20%, en hvað ef sú vinna væri ekki fyrir hendi? Höfum við þá laun á við Grikki, Spánverja og Portúgala? Ísland er verðbólguland. Verðandi ríkisstjórn neyðist til að taka á verðbólgumálum eins og vogunarsjóðum eða sköttum með markvissum, skipulögðum og ákveðnum hætti. Hlutverk ríkisstjórnarinnar er að stjórna landinu og marka stefnu þjóðarinnar að settu marki. Síðustu ríkisstjórnir láta aðra um að prenta útkomuna, s.s. bankana, og þar með ráða stórum hluta ferðarinnar. Embættismannakerfið hefur einnig náð umtalsverðum undirtökum í stjórnsýslunni án þess að augljóst sé en þar er á ferðinni ógnarvald ásamt fjármálakerfinu. Nú um stund er verðbólga lág en við megum ekki láta blekkjast af því að við búum við viðskiptahöft sem eru þannig að við buðum miklum peningum í „heimsókn“ með gylliboðum en lokuðum þá síðan inni. Þessir peningar munu, þegar höftum er aflétt, vilja fara aftur „heim“ og við það mun skapast verðbólga. Ný ríkisstjórn verður því að leggjast á allar árar og vinna markvisst gegn verðbólgu með raunhæf langtímamarkið að leiðarljósi. Við sitjum uppi með þann stimpil að við séum og verðum verðbólguþjóð og hér sé ekki við öðru að búast en hárri verðbólgu. Það er ekki auðvelt að ráðast að ríkjandi viðhorfum til verðbólgu. En það er engin afsökun að við séum ung þjóð með auðlindir og vegna þess þurfi að ráðast í miklar fjárfestingar sem skapa verðbólgu. Við þurfum ekki aðeins að losna við verðbólguna til að fá lægri vexti eða hærri laun. Stærra og veigameira mál býr þar að baki en það er að hér sé heilbrigð hugsun í peningamálum og heilbrigt efnahagsþjóðfélag. Það fyrsta sem þarf að gerast er að við Íslendingar allir trúum því að hægt sé að búa hér án verðbólgu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Skoðun Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Upp úr árunum frá 1970 hófst skeið óðaverðbólgu á Íslandi og frá þeim tíma hefur verðbólga verið viðloðandi íslenskt efnahagslíf eins og ólæknandi sjúkdómur. Verðbólgan hefur skotið rótum í þjóðfélaginu og fólk horfir á hana eins og hún sé hluti af hagkerfinu. Fólk semur um laun og skuldir og fjárfestir út frá þeim forsendum að hér sé og verði verðbólga. Ófyrirsjáanleg verðbólga ræður því síðan hvort umsamdar launahækkanir á vinnumarkaði ganga í gegn eða hvort greiða þarf hátt eða lágt verð fyrir vörur. Hækkanir og lækkanir á vöruverði fara ekki alltaf eftir sveiflum á innkaupsverði. Svör við spurningum um verðbólgu eru oft óskiljanleg og þjóðin er dofin af síbreytilegum skýringum. „Hvað er verðbólga?“ spurði mig sautján ára stúlka sem hefur nokkurt vit á peningamálum. Þá varð mér ljóst að hugsanlega spyrja fleiri þessarar spurningar. En þá hlýtur einhver að spyrja sig hvernig verðbólga verður til. Ég svaraði stúkunni þannig að í grunninn væri verðbólga aukin „prentun“ peninga. Prentun peninga er nú í höndum bankanna og fer eftir ákveðnum reglum. Við erum ung þjóð sem þarf að leggja út í miklar fjárfestingar og við eigum auðlindir sem kalla einnig á fjárfestingar, sem veldur eftirspurn eftir peningum, sem hækkar vexti sem skapar verðbólgu. Verðtrygging lána hefur haft veruleg áhrif á verðbólgu. Þar fer oft fram víxlverkun á hækkun verðlags sem kallar á hækkun launa sem veldur aftur hækkun verðlags sem kallar svo aftur á hækkun launa. Eftir að verðtrygging var sett á hér á landi hafa hefðbundnar hagfræðilegar aðferðir gegn verðbólgu eins og hækkun eða lækkun stýrivaxta Seðlabanka ekki dugað þar sem slíkt hefur lítil áhrif á greiðslubyrði verðtryggðra lána. Hækkun á vöxtum á að draga úr fjárfestingum og neyslu og stýra þannig neyslumynstri fólks og fyrirtækja. Slíkt dugir í nágrannalöndunum en við höfum í grunninn öðruvísi efnahagskerfi en þau lönd m.a. vegna verðtryggingar neytendalána. Við Íslendingar þurfum að vinna 20% meira en nágrannaþjóðir okkar til að hafa sömu lífskjör og þær. Enda líður efnahagskerfið fyrir slæmar aðstæður til fjárhagslegrar skipulagningar sökum verðbólgu. Innstæðulausar hækkanir vegna verðbólgu eru ekki raunveruleg verðmyndun. Við höfum hingað til haft atvinnu til að auka tekjur okkar um 20%, en hvað ef sú vinna væri ekki fyrir hendi? Höfum við þá laun á við Grikki, Spánverja og Portúgala? Ísland er verðbólguland. Verðandi ríkisstjórn neyðist til að taka á verðbólgumálum eins og vogunarsjóðum eða sköttum með markvissum, skipulögðum og ákveðnum hætti. Hlutverk ríkisstjórnarinnar er að stjórna landinu og marka stefnu þjóðarinnar að settu marki. Síðustu ríkisstjórnir láta aðra um að prenta útkomuna, s.s. bankana, og þar með ráða stórum hluta ferðarinnar. Embættismannakerfið hefur einnig náð umtalsverðum undirtökum í stjórnsýslunni án þess að augljóst sé en þar er á ferðinni ógnarvald ásamt fjármálakerfinu. Nú um stund er verðbólga lág en við megum ekki láta blekkjast af því að við búum við viðskiptahöft sem eru þannig að við buðum miklum peningum í „heimsókn“ með gylliboðum en lokuðum þá síðan inni. Þessir peningar munu, þegar höftum er aflétt, vilja fara aftur „heim“ og við það mun skapast verðbólga. Ný ríkisstjórn verður því að leggjast á allar árar og vinna markvisst gegn verðbólgu með raunhæf langtímamarkið að leiðarljósi. Við sitjum uppi með þann stimpil að við séum og verðum verðbólguþjóð og hér sé ekki við öðru að búast en hárri verðbólgu. Það er ekki auðvelt að ráðast að ríkjandi viðhorfum til verðbólgu. En það er engin afsökun að við séum ung þjóð með auðlindir og vegna þess þurfi að ráðast í miklar fjárfestingar sem skapa verðbólgu. Við þurfum ekki aðeins að losna við verðbólguna til að fá lægri vexti eða hærri laun. Stærra og veigameira mál býr þar að baki en það er að hér sé heilbrigð hugsun í peningamálum og heilbrigt efnahagsþjóðfélag. Það fyrsta sem þarf að gerast er að við Íslendingar allir trúum því að hægt sé að búa hér án verðbólgu.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun