Nokkur orð um Vaðlaheiðargöng Björgvin Sighvatsson skrifar 24. maí 2012 11:53 Töluverðar deilur hafa átt sér stað undanfarin misseri varðandi fyrirhugaða framkvæmd Vaðlaheiðarganga og sýnist sitt hverjum. Helstu forsendur fyrir framkvæmdinni eru að göngin muni alfarið standa undir sér með notendagjöldum og lán sem ríkissjóður veiti í verkefnið nú áætlað 8.700 milljarðar króna fáist að fullu greitt til baka. Í skýrslu nefndar um endurskoðun ríkisábyrgða (bls 8.) sem gefin var út af fjármálaráðuneytinu árið 1997, kemur fram að ríkisábyrgðir beri að nota af mikilli gætni. Einnig segir þar að almenna reglan eigi að vera sú að lán séu tekin á almennum markaði án ábyrgðar ríkisins. Ríkisábyrgðir geti hins vegar verið réttlætanlegar í vissum tilfellum en þá sé mikilvægt að í gildi séu lög og reglugerðir sem kveða á um hvernig með þær skuli farið. Í kjölfar umræddrar skýrslu voru reglur um ríkisábyrgðir hertar. Í núverandi lögum um ríkisábyrgðir kemur fram að ábyrgðarþegi skuli leggja fram a.m.k. 20% af heildarfjárþörf verkefnisins og að ábyrgð ríkissjóðs skuli ekki nema hærra hlutfalli en 75% af lánsfjárhæð verkefnisins sem lánað er fyrir. Í núverandi frumvarpi til laga um fjármögnun á jarðgöngum undir Vaðlaheiði er lagt til að undanskilja framangreind ákvæði. Þannig mun ábyrgðarþegi þ.e. Vaðlaheiðargöng ehf. (VHG ehf) einungis leggja fram 7% af heildarfjárþörf verkefnisins og ábyrgð ríkissjóðs nema 100% af lánsfjárþörf verkefnisins. Með því að undanskilja framangreind ákvæði er óhjákvæmilega verið að auka fjárhagslega áhættu ríkissjóðs miðað við gildandi lög um ríkisábyrgðir. Ýmsar skýrslur hafa verið gerðar á undanförnum árum sem fjalla um fjárhagslega þætti Vaðlaheiðarganga. Greinarhöfundur hefur ekki séð neina skýrslu þar sem því er haldið fram að jarðgöngin muni standa undir sér með veggjöldum einum saman. Einu gögnin um það byggja á minnisblöðum og fjárhagsmódeli frá þeim aðila sem kemur til með að fá lánið veitt frá ríkissjóði þ.e. VHG ehf. Í skýrslu IFS Greiningar sem lagði mat á getu verkefnisins til að greiða til baka lánið er sérstaklega varað við að fjárhagslega geta VHG ehf. til að standa af sér neikvæða atburði sé mjög takmörkuð vegna lágrar eiginfjárstöðu sem skapi umtalsverða áhættu fyrir lánveitenda. IFS Greining tók ekki afstöðu til þess hver eiginfjárstaða félagsins þurfi að vera til þess að áhætta lánveitendans þ.e. ríkissjóðs sé ásættanleg. Því er haldið fram að göng um Vaðlaheiði séu þjóðhagslega arðsöm og er þar aðallega vísað í skýrslu um mat á þjóðhagslegri arðsemi Vaðlaheiðarganga sem unnin var af Rannsóknarstofnun Háskólans á Akureyri (RHA) og birt var í janúar árið 2006. Niðurstaða þeirrar skýrslu var að samfélagslegur ábati framkvæmdarinnar væri 1,16 ma.kr. og 1,5 ma.kr. ef göngin væru gerð í samdráttarástandi. Skýrslan byggði að miklu leyti á forsendum sem fengnar voru frá Greiðri leið ehf., sem samkvæmt samþykktum félagsins var stofnað í þeim tilgangi að undirbúa gerð jarðganga um Vaðlaheiði. Ýmsar forsendur sem skýrslan byggði á hafa þróast til verri vegar. Stofnkostnaður við göngin hefur hækkað um 32% á föstu verðlagi og árleg umferðarspá Greiðrar leiðar ehf. er mun lægri nú en árið 2006. Ef skýrslan er uppreiknuð miðað við forsendur um stofnkostnað og umferðarspá sem VHG ehf. kynnti umhverfis og samgöngunefnd Alþingis í nóvember 2011 yrði þjóðhagslegt tap framkvæmdarinnar um 1,2 ma.kr. (m.v. 4,7 ávöxtunarkröfu) og 0,4 ma.kr. ef göngin yrðu gerð í samdráttarástandi. Ein af ástæðum sem talin er að réttlæti framkvæmdina er að hún stuðli að samþættingu atvinnulífs og byggða á Eyjafjarðarsvæðinu og í Þingeyjarsýslum og því að svæðið verði eitt atvinnu og búsvæði. Samkvæmt heimasíðu Vegagerðarinnar er vegalengdin á milli Akureyrar og Húsavíkur 91 km. Með tilkomu ganganna er gert ráð fyrir 15,7 km. vegstyttingu þannig að vegalengdin á milli þessara staða styttist niður í 75,3 km. sem er svipuð og vegalengdin á milli Reykjavíkur og Holta- og Landsveitar sem er fyrir austan Þjórsá og milli Reykjavíkur og Borgarnes sem er 74 km. Ef tilkoma Vaðlaheiðarganga leiðir til þess að Eyjafjarðarsvæðið og Þingeyjarsýsla teljist eitt atvinnu og búsvæði þá má með sömu rökum líta svo á að svæðið frá Borgarnesi og Holta- og Landsveit, austan Þjórsár sé nú hluti atvinnulífs og byggða við höfuðborgarsvæðið. Samkvæmt rannsóknum á vegum Evrópusambandsins er gert ráð fyrir að akstur á milli heimilis og vinnu sé ekki meiri en 45 mínútur til þess að staðir geta talist tilheyra saman atvinnu- og búsvæði. Áætlað er að tilkoma ganganna stytti ferðatímann um 9 mínútur en núverandi ferðatími á milli Akureyrar og Húsavík er um 1 klst. ef að jafnaði ef ekið á 91 km. hraða. Rannsóknir Evrópusambandsins styðja því ekki þá skoðun að tilkoma ganganna geri svæðið að einu atvinnu og búsvæði. Ýmis önnur sjónarmið hafa komið fram varðandi göngin t.d. hvort um sé að ræða einkaframkvæmd eða opinbera framkvæmd. Einnig hafa talsverðar umræður átt sér stað um mikilvægi ganganna í tengslum við umferðaröryggi og samanburð við umferðaröryggi við aðra vegakafla landsins án þess að fjallað verður um það hér. Almennt er viðurkennt að Vaðlaheiðargöng yrðu samgöngubót. Þessi framkvæmd er þó ólík öðrum að gert er ráð fyrir að göngin muni alfarið standa undir sér með veggjöldum og ríkissjóður muni ekki tapa fjármunum sem það veitir í verkefnið. Þess vegna var þetta verkefni tekið út úr samgönguáætlun og sett framar öðrum samgöngubótum. Allt verkefnið felur í sér mikla óvissu. Mikil óvissa er t.d. hvort að umferðarmagn verði nægilega mikið til að standa straum af framkvæmdinni. Óvissan felst m.a. í skiptingu umferðarinnar á milli ganganna og núverandi veg í gegnum Víkurskarðið þar sem engin veggjöld eru innheimt. Í forsendum er gert ráð fyrir að 90% umferðarinnar sem ella fari um Víkurskarðið fari í gegnum göngin. Óvissan verður enn meiri í ljósi þess að stærsti hluti umferðarinnar á sér stað yfir sumartímann þegar ferðamenn eiga þar leið um, en það er líklegasti hópurinn til að nota ekki göngin. Einnig er mikil óvissa um fyrirhugaða uppbyggingu stóriðju á svæðinu og því erfitt að byggja á slíkum væntingum við mat á umferðarmagni um göngin næstu árin. Einnig er óvissa um stofnkostnað og rekstrarkostnað við göngin. Óvissa er um greiðsluvilja vegarenda þ.e. hversu mikið þeir eru tilbúnir að greiða fyrir að fara í gegnum göngin. Að lokum er mikil óvissa um lántökukjör sem bjóðast þegar framkvæmdarlánið sem ríkissjóður veitir í verkefnið verður endurfjármagnað eftir nokkur ár á markaði án ríkisábyrgðar. Til viðbótar má bæta við að ýmsar forsendur um mat á arðsemi ganganna byggja alfarið á upplýsingum frá Greiðri leið ehf. og Vegagerðinni sem eru beinir aðilar að málinu í gegnum VHG ehf. og hafa því mikla hagsmuni að fá framkvæmdalánið veitt frá ríkissjóði. Öll sú áhætta sem fylgir óvissu sem talin er upp hér að framan á ríkissjóður að taka á sig. Ég hef átt þess kost að kynna mér vel skýrslur og gögn sem liggja fyrir um gerð Vaðlaheiðarganga og tel, að verkefnið muni hvorki ganga upp fjárhagslega fyrir ríkissjóð né að vera þjóðhagslega arðbært. Höfundur er hagfræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Táknmyndir íslenska lýðveldisins Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Skoðun Skoðun Táknmyndir íslenska lýðveldisins skrifar Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Sjá meira
Töluverðar deilur hafa átt sér stað undanfarin misseri varðandi fyrirhugaða framkvæmd Vaðlaheiðarganga og sýnist sitt hverjum. Helstu forsendur fyrir framkvæmdinni eru að göngin muni alfarið standa undir sér með notendagjöldum og lán sem ríkissjóður veiti í verkefnið nú áætlað 8.700 milljarðar króna fáist að fullu greitt til baka. Í skýrslu nefndar um endurskoðun ríkisábyrgða (bls 8.) sem gefin var út af fjármálaráðuneytinu árið 1997, kemur fram að ríkisábyrgðir beri að nota af mikilli gætni. Einnig segir þar að almenna reglan eigi að vera sú að lán séu tekin á almennum markaði án ábyrgðar ríkisins. Ríkisábyrgðir geti hins vegar verið réttlætanlegar í vissum tilfellum en þá sé mikilvægt að í gildi séu lög og reglugerðir sem kveða á um hvernig með þær skuli farið. Í kjölfar umræddrar skýrslu voru reglur um ríkisábyrgðir hertar. Í núverandi lögum um ríkisábyrgðir kemur fram að ábyrgðarþegi skuli leggja fram a.m.k. 20% af heildarfjárþörf verkefnisins og að ábyrgð ríkissjóðs skuli ekki nema hærra hlutfalli en 75% af lánsfjárhæð verkefnisins sem lánað er fyrir. Í núverandi frumvarpi til laga um fjármögnun á jarðgöngum undir Vaðlaheiði er lagt til að undanskilja framangreind ákvæði. Þannig mun ábyrgðarþegi þ.e. Vaðlaheiðargöng ehf. (VHG ehf) einungis leggja fram 7% af heildarfjárþörf verkefnisins og ábyrgð ríkissjóðs nema 100% af lánsfjárþörf verkefnisins. Með því að undanskilja framangreind ákvæði er óhjákvæmilega verið að auka fjárhagslega áhættu ríkissjóðs miðað við gildandi lög um ríkisábyrgðir. Ýmsar skýrslur hafa verið gerðar á undanförnum árum sem fjalla um fjárhagslega þætti Vaðlaheiðarganga. Greinarhöfundur hefur ekki séð neina skýrslu þar sem því er haldið fram að jarðgöngin muni standa undir sér með veggjöldum einum saman. Einu gögnin um það byggja á minnisblöðum og fjárhagsmódeli frá þeim aðila sem kemur til með að fá lánið veitt frá ríkissjóði þ.e. VHG ehf. Í skýrslu IFS Greiningar sem lagði mat á getu verkefnisins til að greiða til baka lánið er sérstaklega varað við að fjárhagslega geta VHG ehf. til að standa af sér neikvæða atburði sé mjög takmörkuð vegna lágrar eiginfjárstöðu sem skapi umtalsverða áhættu fyrir lánveitenda. IFS Greining tók ekki afstöðu til þess hver eiginfjárstaða félagsins þurfi að vera til þess að áhætta lánveitendans þ.e. ríkissjóðs sé ásættanleg. Því er haldið fram að göng um Vaðlaheiði séu þjóðhagslega arðsöm og er þar aðallega vísað í skýrslu um mat á þjóðhagslegri arðsemi Vaðlaheiðarganga sem unnin var af Rannsóknarstofnun Háskólans á Akureyri (RHA) og birt var í janúar árið 2006. Niðurstaða þeirrar skýrslu var að samfélagslegur ábati framkvæmdarinnar væri 1,16 ma.kr. og 1,5 ma.kr. ef göngin væru gerð í samdráttarástandi. Skýrslan byggði að miklu leyti á forsendum sem fengnar voru frá Greiðri leið ehf., sem samkvæmt samþykktum félagsins var stofnað í þeim tilgangi að undirbúa gerð jarðganga um Vaðlaheiði. Ýmsar forsendur sem skýrslan byggði á hafa þróast til verri vegar. Stofnkostnaður við göngin hefur hækkað um 32% á föstu verðlagi og árleg umferðarspá Greiðrar leiðar ehf. er mun lægri nú en árið 2006. Ef skýrslan er uppreiknuð miðað við forsendur um stofnkostnað og umferðarspá sem VHG ehf. kynnti umhverfis og samgöngunefnd Alþingis í nóvember 2011 yrði þjóðhagslegt tap framkvæmdarinnar um 1,2 ma.kr. (m.v. 4,7 ávöxtunarkröfu) og 0,4 ma.kr. ef göngin yrðu gerð í samdráttarástandi. Ein af ástæðum sem talin er að réttlæti framkvæmdina er að hún stuðli að samþættingu atvinnulífs og byggða á Eyjafjarðarsvæðinu og í Þingeyjarsýslum og því að svæðið verði eitt atvinnu og búsvæði. Samkvæmt heimasíðu Vegagerðarinnar er vegalengdin á milli Akureyrar og Húsavíkur 91 km. Með tilkomu ganganna er gert ráð fyrir 15,7 km. vegstyttingu þannig að vegalengdin á milli þessara staða styttist niður í 75,3 km. sem er svipuð og vegalengdin á milli Reykjavíkur og Holta- og Landsveitar sem er fyrir austan Þjórsá og milli Reykjavíkur og Borgarnes sem er 74 km. Ef tilkoma Vaðlaheiðarganga leiðir til þess að Eyjafjarðarsvæðið og Þingeyjarsýsla teljist eitt atvinnu og búsvæði þá má með sömu rökum líta svo á að svæðið frá Borgarnesi og Holta- og Landsveit, austan Þjórsár sé nú hluti atvinnulífs og byggða við höfuðborgarsvæðið. Samkvæmt rannsóknum á vegum Evrópusambandsins er gert ráð fyrir að akstur á milli heimilis og vinnu sé ekki meiri en 45 mínútur til þess að staðir geta talist tilheyra saman atvinnu- og búsvæði. Áætlað er að tilkoma ganganna stytti ferðatímann um 9 mínútur en núverandi ferðatími á milli Akureyrar og Húsavík er um 1 klst. ef að jafnaði ef ekið á 91 km. hraða. Rannsóknir Evrópusambandsins styðja því ekki þá skoðun að tilkoma ganganna geri svæðið að einu atvinnu og búsvæði. Ýmis önnur sjónarmið hafa komið fram varðandi göngin t.d. hvort um sé að ræða einkaframkvæmd eða opinbera framkvæmd. Einnig hafa talsverðar umræður átt sér stað um mikilvægi ganganna í tengslum við umferðaröryggi og samanburð við umferðaröryggi við aðra vegakafla landsins án þess að fjallað verður um það hér. Almennt er viðurkennt að Vaðlaheiðargöng yrðu samgöngubót. Þessi framkvæmd er þó ólík öðrum að gert er ráð fyrir að göngin muni alfarið standa undir sér með veggjöldum og ríkissjóður muni ekki tapa fjármunum sem það veitir í verkefnið. Þess vegna var þetta verkefni tekið út úr samgönguáætlun og sett framar öðrum samgöngubótum. Allt verkefnið felur í sér mikla óvissu. Mikil óvissa er t.d. hvort að umferðarmagn verði nægilega mikið til að standa straum af framkvæmdinni. Óvissan felst m.a. í skiptingu umferðarinnar á milli ganganna og núverandi veg í gegnum Víkurskarðið þar sem engin veggjöld eru innheimt. Í forsendum er gert ráð fyrir að 90% umferðarinnar sem ella fari um Víkurskarðið fari í gegnum göngin. Óvissan verður enn meiri í ljósi þess að stærsti hluti umferðarinnar á sér stað yfir sumartímann þegar ferðamenn eiga þar leið um, en það er líklegasti hópurinn til að nota ekki göngin. Einnig er mikil óvissa um fyrirhugaða uppbyggingu stóriðju á svæðinu og því erfitt að byggja á slíkum væntingum við mat á umferðarmagni um göngin næstu árin. Einnig er óvissa um stofnkostnað og rekstrarkostnað við göngin. Óvissa er um greiðsluvilja vegarenda þ.e. hversu mikið þeir eru tilbúnir að greiða fyrir að fara í gegnum göngin. Að lokum er mikil óvissa um lántökukjör sem bjóðast þegar framkvæmdarlánið sem ríkissjóður veitir í verkefnið verður endurfjármagnað eftir nokkur ár á markaði án ríkisábyrgðar. Til viðbótar má bæta við að ýmsar forsendur um mat á arðsemi ganganna byggja alfarið á upplýsingum frá Greiðri leið ehf. og Vegagerðinni sem eru beinir aðilar að málinu í gegnum VHG ehf. og hafa því mikla hagsmuni að fá framkvæmdalánið veitt frá ríkissjóði. Öll sú áhætta sem fylgir óvissu sem talin er upp hér að framan á ríkissjóður að taka á sig. Ég hef átt þess kost að kynna mér vel skýrslur og gögn sem liggja fyrir um gerð Vaðlaheiðarganga og tel, að verkefnið muni hvorki ganga upp fjárhagslega fyrir ríkissjóð né að vera þjóðhagslega arðbært. Höfundur er hagfræðingur
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun