Perlu í Perluna Hjörleifur Stefánsson skrifar 4. febrúar 2012 06:00 Þegar Perlan var byggð efst á Öskjuhlíðinni um 1990 voru aðrir tímar. Hitaveitan var ekki orðin að Orkuveitu og stundaði ekki rækjueldi. Ákvarðanir voru teknar á einfaldari hátt en nú á dögum og þær voru misviturlegar eins og gengur. Þrátt fyrir að samfélag okkar hafi tekið stakkaskiptum að mörgu leyti er ekki er auðsætt að okkur farnist betur nú við ráðstafanir á því sem við eigum sameiginlegt. Hugmyndin um Perluna var orðin hálfrar aldar gömul þegar henni var hrint í framkvæmd. Einhverjum snillingi, sumir segja að það hafi verið Jóhannes Kjarval, datt í hug að það gæti verið flott að hafa hálfkúlulaga veitingahús ofan á hitaveitutönkum á toppi Öskjuhlíðar. Stjórnendur borgarinnar féllu fyrir hugmyndinni fimmtíu árum seinna þegar vel stóð á fyrir Hitaveitu Reykjavíkur. Perlan reis og strax kom í ljós að Kjarval hafði rétt fyrir sér, hún varð flott, varð strax kennileiti í Reykjavík og fékk táknrænt hlutverk. Hún varð myndbirting velmegunar þessarar sérstöku borgar sem hituð er með vatni úr iðrum jarðar og þar sem útsýnið er meira og víðara en gengur og gerist í höfuðborgum heimsins. En sá galli var hins vegar á að hana skorti hagnýtt hlutverk eins og yfirleitt er þó meginréttlæting allra húsa. Almenningur tók Perlunni yfirleitt vel en þó var eins og ekki væri hægt að tala mikið um hana. Þetta var svo skrítið allt saman. Eitthvert stærsta og glæsilegasta hús sem byggt hafði verið á Íslandi, hönnunar- og tæknilega framúrstefnulegt og fullkomið en án sýnilegs tilgangs. Síðborin myndlistargagnrýni um Perluna eftir Ólaf Gíslason listfræðing birtist í helgarblaði Þjóðviljans í janúar 1992. Hann lýsir þar heimsókn sinni í Perluna og þeim vonbrigðum sem hann varð fyrir. Þar segir m.a.: […] Sjaldan hafði ég lent í ráðvilltari og tilgangslausari heimi. Þetta form sem hafði verið mér augnayndi í heilt ár var þá í raun og sannleika innantómt. Skel utanum ekki neitt. […] Hvaða hlutverk hefur þetta hús? Hvert er hlutverk þess í þeim flókna vef mannlífs og náttúru sem myndar borgarlandslag í heild sinni. Ég gat ekki fundið það á þessari stundu og enginn hefur getað útskýrt það fyrir mér síðar […] Hann lýkur þó gagnrýni sinni í bjartsýni: […] Hver veit nema sá tími eigi eftir að renna upp að Perlan öðlist nýtt hlutverk og um leið nýtt innihald í borgarlífinu. Og menn, konur og börn gangi þar um glaðbeitt eins og þau eigi heiminn og hrópi með skáldinu um leið og haninn galar: „Ó tímar, ó hallir!“ Í rúma tvo áratugi hefur Perlan gegnt þessu táknræna hlutverki sínu sem kennileiti og þangað er stöðugur straumur ferðamanna vegna þess að hún er einn besti útsýnisstaður í Reykjavík, vel staðsett í miðju útivistarsvæði Öskjuhlíðarinnar með næg bílastæði. En að öðru leyti einkennir hana samt sem áður klaufalegt tilgangs- og innihaldsleysi. Perlan var reist í því skyni að færa borgarbúum merkilegt hús og nýtt kennileiti. Það tókst þrátt fyrir alla annmarkana. Nú er hins vegar verið að ráðslaga um að selja einkafyrirtæki þessa sameign okkar, þetta kennileiti og tákn, því að slæm fjárhagsstaða Orkuveitu Reykjavíkur leyfir ekki þennan leikaraskap lengur. Þá bregður svo við, og skyldi engan undra, að sá sem besta verðið býður setur það sem skilyrði að not fáist af húsinu og varpar fram þeirri hugmynd að unnt verði að nýta það sem fordyri að stóru hóteli sem bjóði fram ýmsar lystisemdir sem hafa má af ódýra heita vatninu og fögru umhverfinu. Fyrir hrunið trúðu stjórnvöld því að betra væri fyrir samfélagið að færa einkaaðilum sem flest sameiginleg mannvirki, selja þau jafnvel þótt það væri fyrir lágt verð, og leigja þau síðan aftur til þeirra nota sem þau voru reist fyrir. Síðar hefur komið í ljós hversu misráðið þetta var. Þetta var allt saman hluti af leikfléttu sem hafði það að markmiði að falsa bókhald og láta líta út fyrir að fjárhagur viðkomandi væri betri en hann var. Eitt versta dæmið af þessu tagi er þegar Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var seld. Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var einnig kennileiti og hafði táknrænt gildi fyrir borgina. Hún var og er með merkari byggingum borgarinnar og hún var sérsniðin utan um heilsugæsluþjónustu sem byggð var upp af mikilli alúð og metnaði og var þannig hlutgervingur þess háþróaða heilbrigðiskerfis sem hér var byggt upp á fyrri hluta 20. aldar. Heilsuverndarstöðin var seld einstaklingi. Við eigum hana ekki lengur. Nú erum við leigjendur í þessu húsi og greiðum eiganda þess þá leigu sem upp er sett. Hvílík afturför. Í þessu bókhaldsbrelluævintýri gleyma menn að huga að því hve mikilvægt það er fyrir borgarsamfélagið að merkustu hús borgarinnar sem hýsa þá starfsemi sem mestu máli skiptir fyrir okkur séu sameign okkar allra og séu tákn um að við tilheyrum samfélagi. Alþingishúsið, Ráðhús Reykjavíkur, Háskóli Íslands, Þjóðleikhúsið, Þjóðminjasafn Íslands – eru stofnanir í húsum sem við eigum blessunarlega enn, eru kennileiti og hafa tákngildi fyrir samfélagið. Aftur til Perlunnar Það er óráð að selja Perluna. Hún er hús af því tagi sem á að vera samfélagsleg eign. Hús sem er orðið táknmynd fyrir einu höfuðborg heims sem eingöngu er hituð með heitu vatni úr iðrum jarðar. Það er hins vegar líka óráð að hafa ekki meiri not af henni en verið hefur en okkur ætti ekki að verða skotaskuld úr því að bæta úr því. Við búum í landi sem hefur sérstaka náttúru og menning okkar öll og sjálfsmynd þjóðarinnar tengist náttúru þess mjög sterkum böndum. En við höfum því miður vanrækt að koma upp góðri sýningu um íslenska náttúru og Náttúruminjasafn Íslands, sem lögum samkvæmt ber þetta hlutverk er á algerum hrakhólum. Þetta er í raun og veru stórfurðulegt. Á undanförnum áratugum hefur samfélag okkar byggt verslunarmiðstöðvar, samgöngumannvirki og margvíslegar hallir en hefur ekki enn séð ástæðu til að koma sér upp safni og heildstæðri sýningu um þá náttúru sem menning okkar er sprottin af. Þetta er ekki boðlegt. En nú er lag og við getum enn stigið merkilegt skref til framtíðar og sannað fyrir sjálfum okkur og öðrum að við erum ekki þeir afglapar að afhenda einkaaðilum Perluna og gjaldfella hana þar með sem kennileiti og tákn. Hugsið ykkur hve merkilegur staður Perlan er fyrir sýningu um náttúru Íslands. Þarna er risastór sýningarhöll sem hituð er með orku úr iðrum jarðar. Þarna er fagurt útsýni til fjallahringsins þar sem sjá má jökla og eldfjöll. Þetta getur ekki orðið betra. Perlan er nú þegar fjölsóttur ferðamannastaður og nútímaleg náttúruminjasýning í henni myndi á augabragði slá í gegn. Öll skólabörn landsins myndu skoða hana og nánast allir ferðamenn sem til borgarinnar koma. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þú getur leyft þér það Rannveig Borg Skoðun Breytum reiði í gleði Natan Kolbeinsson Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson Skoðun Þarf að rífa eina niður til að hífa mig upp? Þórunn Rakel Gylfadóttir Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Almannahagsmunir, fúsk eða spilling? Brynjar Níelsson Skoðun Látum frambjóðendur njóta sannmælis Vésteinn Ólason Skoðun Meðmælabréf með forsetaefni Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Skoðun Skoðun Með réttlætið að leiðarljósi Bergdís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Sterk, rökföst og réttsýn rödd skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir - Minn forseti Valdimar Óskarsson skrifar Skoðun Styðjum Katrínu Jakobsdóttur Gerður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvaðan kemur þessi ótti við tilfinningar? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Lyf og dáleiðsla Hannes Björnsson skrifar Skoðun Hvað þarf til að forseti beiti málskotsrétti? Salvör Nordal skrifar Skoðun Kosningar nálgast Halldóra Æsa Aradóttir skrifar Skoðun Auðlindirnar okkar Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Almannahagsmunir, fúsk eða spilling? Brynjar Níelsson skrifar Skoðun Fagleg uppbygging myndlistar í forgrunni Tinna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Breytum reiði í gleði Natan Kolbeinsson skrifar Skoðun Látum frambjóðendur njóta sannmælis Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Blóðugt upp fyrir axlir Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Skoðun Greind eða dómgreindarskortur Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Stafrænt samstarf sveitarfélaga þarf aukið vægi Sigurjón Ólafsson skrifar Skoðun Fyrir ykkur, Blessing, Mary og Esther Guðrún Árnadóttir,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar Skoðun Þarf að rífa eina niður til að hífa mig upp? Þórunn Rakel Gylfadóttir skrifar Skoðun Hver á að setja málið á dagskrá? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Góður málsvari íslenskrar menningar Kristín Huld Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er hægt að fá bólusetningu gegn "Besserwisserum"? Eygló Halldórsdóttir skrifar Skoðun Söfn í þágu fræðslu og rannsókna Sigurjón Baldur Hafsteinsson skrifar Skoðun Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Meðmælabréf með forsetaefni Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Sameiningartákn? Vilborg Ása Guðjónsdóttir skrifar Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon skrifar Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Sjá meira
Þegar Perlan var byggð efst á Öskjuhlíðinni um 1990 voru aðrir tímar. Hitaveitan var ekki orðin að Orkuveitu og stundaði ekki rækjueldi. Ákvarðanir voru teknar á einfaldari hátt en nú á dögum og þær voru misviturlegar eins og gengur. Þrátt fyrir að samfélag okkar hafi tekið stakkaskiptum að mörgu leyti er ekki er auðsætt að okkur farnist betur nú við ráðstafanir á því sem við eigum sameiginlegt. Hugmyndin um Perluna var orðin hálfrar aldar gömul þegar henni var hrint í framkvæmd. Einhverjum snillingi, sumir segja að það hafi verið Jóhannes Kjarval, datt í hug að það gæti verið flott að hafa hálfkúlulaga veitingahús ofan á hitaveitutönkum á toppi Öskjuhlíðar. Stjórnendur borgarinnar féllu fyrir hugmyndinni fimmtíu árum seinna þegar vel stóð á fyrir Hitaveitu Reykjavíkur. Perlan reis og strax kom í ljós að Kjarval hafði rétt fyrir sér, hún varð flott, varð strax kennileiti í Reykjavík og fékk táknrænt hlutverk. Hún varð myndbirting velmegunar þessarar sérstöku borgar sem hituð er með vatni úr iðrum jarðar og þar sem útsýnið er meira og víðara en gengur og gerist í höfuðborgum heimsins. En sá galli var hins vegar á að hana skorti hagnýtt hlutverk eins og yfirleitt er þó meginréttlæting allra húsa. Almenningur tók Perlunni yfirleitt vel en þó var eins og ekki væri hægt að tala mikið um hana. Þetta var svo skrítið allt saman. Eitthvert stærsta og glæsilegasta hús sem byggt hafði verið á Íslandi, hönnunar- og tæknilega framúrstefnulegt og fullkomið en án sýnilegs tilgangs. Síðborin myndlistargagnrýni um Perluna eftir Ólaf Gíslason listfræðing birtist í helgarblaði Þjóðviljans í janúar 1992. Hann lýsir þar heimsókn sinni í Perluna og þeim vonbrigðum sem hann varð fyrir. Þar segir m.a.: […] Sjaldan hafði ég lent í ráðvilltari og tilgangslausari heimi. Þetta form sem hafði verið mér augnayndi í heilt ár var þá í raun og sannleika innantómt. Skel utanum ekki neitt. […] Hvaða hlutverk hefur þetta hús? Hvert er hlutverk þess í þeim flókna vef mannlífs og náttúru sem myndar borgarlandslag í heild sinni. Ég gat ekki fundið það á þessari stundu og enginn hefur getað útskýrt það fyrir mér síðar […] Hann lýkur þó gagnrýni sinni í bjartsýni: […] Hver veit nema sá tími eigi eftir að renna upp að Perlan öðlist nýtt hlutverk og um leið nýtt innihald í borgarlífinu. Og menn, konur og börn gangi þar um glaðbeitt eins og þau eigi heiminn og hrópi með skáldinu um leið og haninn galar: „Ó tímar, ó hallir!“ Í rúma tvo áratugi hefur Perlan gegnt þessu táknræna hlutverki sínu sem kennileiti og þangað er stöðugur straumur ferðamanna vegna þess að hún er einn besti útsýnisstaður í Reykjavík, vel staðsett í miðju útivistarsvæði Öskjuhlíðarinnar með næg bílastæði. En að öðru leyti einkennir hana samt sem áður klaufalegt tilgangs- og innihaldsleysi. Perlan var reist í því skyni að færa borgarbúum merkilegt hús og nýtt kennileiti. Það tókst þrátt fyrir alla annmarkana. Nú er hins vegar verið að ráðslaga um að selja einkafyrirtæki þessa sameign okkar, þetta kennileiti og tákn, því að slæm fjárhagsstaða Orkuveitu Reykjavíkur leyfir ekki þennan leikaraskap lengur. Þá bregður svo við, og skyldi engan undra, að sá sem besta verðið býður setur það sem skilyrði að not fáist af húsinu og varpar fram þeirri hugmynd að unnt verði að nýta það sem fordyri að stóru hóteli sem bjóði fram ýmsar lystisemdir sem hafa má af ódýra heita vatninu og fögru umhverfinu. Fyrir hrunið trúðu stjórnvöld því að betra væri fyrir samfélagið að færa einkaaðilum sem flest sameiginleg mannvirki, selja þau jafnvel þótt það væri fyrir lágt verð, og leigja þau síðan aftur til þeirra nota sem þau voru reist fyrir. Síðar hefur komið í ljós hversu misráðið þetta var. Þetta var allt saman hluti af leikfléttu sem hafði það að markmiði að falsa bókhald og láta líta út fyrir að fjárhagur viðkomandi væri betri en hann var. Eitt versta dæmið af þessu tagi er þegar Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var seld. Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var einnig kennileiti og hafði táknrænt gildi fyrir borgina. Hún var og er með merkari byggingum borgarinnar og hún var sérsniðin utan um heilsugæsluþjónustu sem byggð var upp af mikilli alúð og metnaði og var þannig hlutgervingur þess háþróaða heilbrigðiskerfis sem hér var byggt upp á fyrri hluta 20. aldar. Heilsuverndarstöðin var seld einstaklingi. Við eigum hana ekki lengur. Nú erum við leigjendur í þessu húsi og greiðum eiganda þess þá leigu sem upp er sett. Hvílík afturför. Í þessu bókhaldsbrelluævintýri gleyma menn að huga að því hve mikilvægt það er fyrir borgarsamfélagið að merkustu hús borgarinnar sem hýsa þá starfsemi sem mestu máli skiptir fyrir okkur séu sameign okkar allra og séu tákn um að við tilheyrum samfélagi. Alþingishúsið, Ráðhús Reykjavíkur, Háskóli Íslands, Þjóðleikhúsið, Þjóðminjasafn Íslands – eru stofnanir í húsum sem við eigum blessunarlega enn, eru kennileiti og hafa tákngildi fyrir samfélagið. Aftur til Perlunnar Það er óráð að selja Perluna. Hún er hús af því tagi sem á að vera samfélagsleg eign. Hús sem er orðið táknmynd fyrir einu höfuðborg heims sem eingöngu er hituð með heitu vatni úr iðrum jarðar. Það er hins vegar líka óráð að hafa ekki meiri not af henni en verið hefur en okkur ætti ekki að verða skotaskuld úr því að bæta úr því. Við búum í landi sem hefur sérstaka náttúru og menning okkar öll og sjálfsmynd þjóðarinnar tengist náttúru þess mjög sterkum böndum. En við höfum því miður vanrækt að koma upp góðri sýningu um íslenska náttúru og Náttúruminjasafn Íslands, sem lögum samkvæmt ber þetta hlutverk er á algerum hrakhólum. Þetta er í raun og veru stórfurðulegt. Á undanförnum áratugum hefur samfélag okkar byggt verslunarmiðstöðvar, samgöngumannvirki og margvíslegar hallir en hefur ekki enn séð ástæðu til að koma sér upp safni og heildstæðri sýningu um þá náttúru sem menning okkar er sprottin af. Þetta er ekki boðlegt. En nú er lag og við getum enn stigið merkilegt skref til framtíðar og sannað fyrir sjálfum okkur og öðrum að við erum ekki þeir afglapar að afhenda einkaaðilum Perluna og gjaldfella hana þar með sem kennileiti og tákn. Hugsið ykkur hve merkilegur staður Perlan er fyrir sýningu um náttúru Íslands. Þarna er risastór sýningarhöll sem hituð er með orku úr iðrum jarðar. Þarna er fagurt útsýni til fjallahringsins þar sem sjá má jökla og eldfjöll. Þetta getur ekki orðið betra. Perlan er nú þegar fjölsóttur ferðamannastaður og nútímaleg náttúruminjasýning í henni myndi á augabragði slá í gegn. Öll skólabörn landsins myndu skoða hana og nánast allir ferðamenn sem til borgarinnar koma.
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Skoðun Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun