Perlu í Perluna Hjörleifur Stefánsson skrifar 4. febrúar 2012 06:00 Þegar Perlan var byggð efst á Öskjuhlíðinni um 1990 voru aðrir tímar. Hitaveitan var ekki orðin að Orkuveitu og stundaði ekki rækjueldi. Ákvarðanir voru teknar á einfaldari hátt en nú á dögum og þær voru misviturlegar eins og gengur. Þrátt fyrir að samfélag okkar hafi tekið stakkaskiptum að mörgu leyti er ekki er auðsætt að okkur farnist betur nú við ráðstafanir á því sem við eigum sameiginlegt. Hugmyndin um Perluna var orðin hálfrar aldar gömul þegar henni var hrint í framkvæmd. Einhverjum snillingi, sumir segja að það hafi verið Jóhannes Kjarval, datt í hug að það gæti verið flott að hafa hálfkúlulaga veitingahús ofan á hitaveitutönkum á toppi Öskjuhlíðar. Stjórnendur borgarinnar féllu fyrir hugmyndinni fimmtíu árum seinna þegar vel stóð á fyrir Hitaveitu Reykjavíkur. Perlan reis og strax kom í ljós að Kjarval hafði rétt fyrir sér, hún varð flott, varð strax kennileiti í Reykjavík og fékk táknrænt hlutverk. Hún varð myndbirting velmegunar þessarar sérstöku borgar sem hituð er með vatni úr iðrum jarðar og þar sem útsýnið er meira og víðara en gengur og gerist í höfuðborgum heimsins. En sá galli var hins vegar á að hana skorti hagnýtt hlutverk eins og yfirleitt er þó meginréttlæting allra húsa. Almenningur tók Perlunni yfirleitt vel en þó var eins og ekki væri hægt að tala mikið um hana. Þetta var svo skrítið allt saman. Eitthvert stærsta og glæsilegasta hús sem byggt hafði verið á Íslandi, hönnunar- og tæknilega framúrstefnulegt og fullkomið en án sýnilegs tilgangs. Síðborin myndlistargagnrýni um Perluna eftir Ólaf Gíslason listfræðing birtist í helgarblaði Þjóðviljans í janúar 1992. Hann lýsir þar heimsókn sinni í Perluna og þeim vonbrigðum sem hann varð fyrir. Þar segir m.a.: […] Sjaldan hafði ég lent í ráðvilltari og tilgangslausari heimi. Þetta form sem hafði verið mér augnayndi í heilt ár var þá í raun og sannleika innantómt. Skel utanum ekki neitt. […] Hvaða hlutverk hefur þetta hús? Hvert er hlutverk þess í þeim flókna vef mannlífs og náttúru sem myndar borgarlandslag í heild sinni. Ég gat ekki fundið það á þessari stundu og enginn hefur getað útskýrt það fyrir mér síðar […] Hann lýkur þó gagnrýni sinni í bjartsýni: […] Hver veit nema sá tími eigi eftir að renna upp að Perlan öðlist nýtt hlutverk og um leið nýtt innihald í borgarlífinu. Og menn, konur og börn gangi þar um glaðbeitt eins og þau eigi heiminn og hrópi með skáldinu um leið og haninn galar: „Ó tímar, ó hallir!“ Í rúma tvo áratugi hefur Perlan gegnt þessu táknræna hlutverki sínu sem kennileiti og þangað er stöðugur straumur ferðamanna vegna þess að hún er einn besti útsýnisstaður í Reykjavík, vel staðsett í miðju útivistarsvæði Öskjuhlíðarinnar með næg bílastæði. En að öðru leyti einkennir hana samt sem áður klaufalegt tilgangs- og innihaldsleysi. Perlan var reist í því skyni að færa borgarbúum merkilegt hús og nýtt kennileiti. Það tókst þrátt fyrir alla annmarkana. Nú er hins vegar verið að ráðslaga um að selja einkafyrirtæki þessa sameign okkar, þetta kennileiti og tákn, því að slæm fjárhagsstaða Orkuveitu Reykjavíkur leyfir ekki þennan leikaraskap lengur. Þá bregður svo við, og skyldi engan undra, að sá sem besta verðið býður setur það sem skilyrði að not fáist af húsinu og varpar fram þeirri hugmynd að unnt verði að nýta það sem fordyri að stóru hóteli sem bjóði fram ýmsar lystisemdir sem hafa má af ódýra heita vatninu og fögru umhverfinu. Fyrir hrunið trúðu stjórnvöld því að betra væri fyrir samfélagið að færa einkaaðilum sem flest sameiginleg mannvirki, selja þau jafnvel þótt það væri fyrir lágt verð, og leigja þau síðan aftur til þeirra nota sem þau voru reist fyrir. Síðar hefur komið í ljós hversu misráðið þetta var. Þetta var allt saman hluti af leikfléttu sem hafði það að markmiði að falsa bókhald og láta líta út fyrir að fjárhagur viðkomandi væri betri en hann var. Eitt versta dæmið af þessu tagi er þegar Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var seld. Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var einnig kennileiti og hafði táknrænt gildi fyrir borgina. Hún var og er með merkari byggingum borgarinnar og hún var sérsniðin utan um heilsugæsluþjónustu sem byggð var upp af mikilli alúð og metnaði og var þannig hlutgervingur þess háþróaða heilbrigðiskerfis sem hér var byggt upp á fyrri hluta 20. aldar. Heilsuverndarstöðin var seld einstaklingi. Við eigum hana ekki lengur. Nú erum við leigjendur í þessu húsi og greiðum eiganda þess þá leigu sem upp er sett. Hvílík afturför. Í þessu bókhaldsbrelluævintýri gleyma menn að huga að því hve mikilvægt það er fyrir borgarsamfélagið að merkustu hús borgarinnar sem hýsa þá starfsemi sem mestu máli skiptir fyrir okkur séu sameign okkar allra og séu tákn um að við tilheyrum samfélagi. Alþingishúsið, Ráðhús Reykjavíkur, Háskóli Íslands, Þjóðleikhúsið, Þjóðminjasafn Íslands – eru stofnanir í húsum sem við eigum blessunarlega enn, eru kennileiti og hafa tákngildi fyrir samfélagið. Aftur til Perlunnar Það er óráð að selja Perluna. Hún er hús af því tagi sem á að vera samfélagsleg eign. Hús sem er orðið táknmynd fyrir einu höfuðborg heims sem eingöngu er hituð með heitu vatni úr iðrum jarðar. Það er hins vegar líka óráð að hafa ekki meiri not af henni en verið hefur en okkur ætti ekki að verða skotaskuld úr því að bæta úr því. Við búum í landi sem hefur sérstaka náttúru og menning okkar öll og sjálfsmynd þjóðarinnar tengist náttúru þess mjög sterkum böndum. En við höfum því miður vanrækt að koma upp góðri sýningu um íslenska náttúru og Náttúruminjasafn Íslands, sem lögum samkvæmt ber þetta hlutverk er á algerum hrakhólum. Þetta er í raun og veru stórfurðulegt. Á undanförnum áratugum hefur samfélag okkar byggt verslunarmiðstöðvar, samgöngumannvirki og margvíslegar hallir en hefur ekki enn séð ástæðu til að koma sér upp safni og heildstæðri sýningu um þá náttúru sem menning okkar er sprottin af. Þetta er ekki boðlegt. En nú er lag og við getum enn stigið merkilegt skref til framtíðar og sannað fyrir sjálfum okkur og öðrum að við erum ekki þeir afglapar að afhenda einkaaðilum Perluna og gjaldfella hana þar með sem kennileiti og tákn. Hugsið ykkur hve merkilegur staður Perlan er fyrir sýningu um náttúru Íslands. Þarna er risastór sýningarhöll sem hituð er með orku úr iðrum jarðar. Þarna er fagurt útsýni til fjallahringsins þar sem sjá má jökla og eldfjöll. Þetta getur ekki orðið betra. Perlan er nú þegar fjölsóttur ferðamannastaður og nútímaleg náttúruminjasýning í henni myndi á augabragði slá í gegn. Öll skólabörn landsins myndu skoða hana og nánast allir ferðamenn sem til borgarinnar koma. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Þið dirfist að kalla mig fasista og rasista? Davíð Bergmann Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Gleymdu að vanda sig Vanda Sigurgeirsdóttir Skoðun Rasismi útskýrir stuðning við þjóðarmorð Ingólfur Gíslason Skoðun Heilbrigðiskerfið í bakkgír Ingibjörg Isaksen Skoðun Óttumst við það að vera frjálsar manneskjur í frjálsu landi? Arnar Þór Jónsson Skoðun Staða leikskólamála í Reykjanesbæ Guðný Birna Guðmundsdóttir Skoðun Skref aftur á bak fyrir konur með endómetríósu Sigurður Ingi Jóhannsson Skoðun Vindhögg Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson Skoðun Skoðun Skoðun Þið dirfist að kalla mig fasista og rasista? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gleymdu að vanda sig Vanda Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Vindhögg Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Skref aftur á bak fyrir konur með endómetríósu Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Staða leikskólamála í Reykjanesbæ Guðný Birna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreindaraðstoð: Kennarinn endurheimtir dýrmætan tíma Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Tökum höndum saman áður en það er of seint Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun PWC – Traustsins verðir? Björn Thorsteinsson skrifar Skoðun Rasismi útskýrir stuðning við þjóðarmorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Skuldin við jörðina: Kolefnisstjórnun skiptir sköpum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Pólitískar kreddur á kostnað skattgreiðenda Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Þetta eru börnin sem ég hef áhyggjur af í skólakerfinu Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Óttumst við það að vera frjálsar manneskjur í frjálsu landi? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Loftslagsváin bíður ekki Ívar Kristinn Jasonarson skrifar Skoðun Hvers vegna að kenna leiklist? Rannveig Björk Þorkelsdóttir,Jóna Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Jafnt aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu fyrir öll Telma Sigtryggsdóttir skrifar Skoðun Svikin loforð í leikskólamálum Reykjanesbæjar Gígja Sigríður Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið í bakkgír Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Blóðrautt norðanáhlaup Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Í vítahring stöðnunnar og úreldra vísinda Björn Ólafsson skrifar Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Sjá meira
Þegar Perlan var byggð efst á Öskjuhlíðinni um 1990 voru aðrir tímar. Hitaveitan var ekki orðin að Orkuveitu og stundaði ekki rækjueldi. Ákvarðanir voru teknar á einfaldari hátt en nú á dögum og þær voru misviturlegar eins og gengur. Þrátt fyrir að samfélag okkar hafi tekið stakkaskiptum að mörgu leyti er ekki er auðsætt að okkur farnist betur nú við ráðstafanir á því sem við eigum sameiginlegt. Hugmyndin um Perluna var orðin hálfrar aldar gömul þegar henni var hrint í framkvæmd. Einhverjum snillingi, sumir segja að það hafi verið Jóhannes Kjarval, datt í hug að það gæti verið flott að hafa hálfkúlulaga veitingahús ofan á hitaveitutönkum á toppi Öskjuhlíðar. Stjórnendur borgarinnar féllu fyrir hugmyndinni fimmtíu árum seinna þegar vel stóð á fyrir Hitaveitu Reykjavíkur. Perlan reis og strax kom í ljós að Kjarval hafði rétt fyrir sér, hún varð flott, varð strax kennileiti í Reykjavík og fékk táknrænt hlutverk. Hún varð myndbirting velmegunar þessarar sérstöku borgar sem hituð er með vatni úr iðrum jarðar og þar sem útsýnið er meira og víðara en gengur og gerist í höfuðborgum heimsins. En sá galli var hins vegar á að hana skorti hagnýtt hlutverk eins og yfirleitt er þó meginréttlæting allra húsa. Almenningur tók Perlunni yfirleitt vel en þó var eins og ekki væri hægt að tala mikið um hana. Þetta var svo skrítið allt saman. Eitthvert stærsta og glæsilegasta hús sem byggt hafði verið á Íslandi, hönnunar- og tæknilega framúrstefnulegt og fullkomið en án sýnilegs tilgangs. Síðborin myndlistargagnrýni um Perluna eftir Ólaf Gíslason listfræðing birtist í helgarblaði Þjóðviljans í janúar 1992. Hann lýsir þar heimsókn sinni í Perluna og þeim vonbrigðum sem hann varð fyrir. Þar segir m.a.: […] Sjaldan hafði ég lent í ráðvilltari og tilgangslausari heimi. Þetta form sem hafði verið mér augnayndi í heilt ár var þá í raun og sannleika innantómt. Skel utanum ekki neitt. […] Hvaða hlutverk hefur þetta hús? Hvert er hlutverk þess í þeim flókna vef mannlífs og náttúru sem myndar borgarlandslag í heild sinni. Ég gat ekki fundið það á þessari stundu og enginn hefur getað útskýrt það fyrir mér síðar […] Hann lýkur þó gagnrýni sinni í bjartsýni: […] Hver veit nema sá tími eigi eftir að renna upp að Perlan öðlist nýtt hlutverk og um leið nýtt innihald í borgarlífinu. Og menn, konur og börn gangi þar um glaðbeitt eins og þau eigi heiminn og hrópi með skáldinu um leið og haninn galar: „Ó tímar, ó hallir!“ Í rúma tvo áratugi hefur Perlan gegnt þessu táknræna hlutverki sínu sem kennileiti og þangað er stöðugur straumur ferðamanna vegna þess að hún er einn besti útsýnisstaður í Reykjavík, vel staðsett í miðju útivistarsvæði Öskjuhlíðarinnar með næg bílastæði. En að öðru leyti einkennir hana samt sem áður klaufalegt tilgangs- og innihaldsleysi. Perlan var reist í því skyni að færa borgarbúum merkilegt hús og nýtt kennileiti. Það tókst þrátt fyrir alla annmarkana. Nú er hins vegar verið að ráðslaga um að selja einkafyrirtæki þessa sameign okkar, þetta kennileiti og tákn, því að slæm fjárhagsstaða Orkuveitu Reykjavíkur leyfir ekki þennan leikaraskap lengur. Þá bregður svo við, og skyldi engan undra, að sá sem besta verðið býður setur það sem skilyrði að not fáist af húsinu og varpar fram þeirri hugmynd að unnt verði að nýta það sem fordyri að stóru hóteli sem bjóði fram ýmsar lystisemdir sem hafa má af ódýra heita vatninu og fögru umhverfinu. Fyrir hrunið trúðu stjórnvöld því að betra væri fyrir samfélagið að færa einkaaðilum sem flest sameiginleg mannvirki, selja þau jafnvel þótt það væri fyrir lágt verð, og leigja þau síðan aftur til þeirra nota sem þau voru reist fyrir. Síðar hefur komið í ljós hversu misráðið þetta var. Þetta var allt saman hluti af leikfléttu sem hafði það að markmiði að falsa bókhald og láta líta út fyrir að fjárhagur viðkomandi væri betri en hann var. Eitt versta dæmið af þessu tagi er þegar Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var seld. Heilsuverndarstöðin í Reykjavík var einnig kennileiti og hafði táknrænt gildi fyrir borgina. Hún var og er með merkari byggingum borgarinnar og hún var sérsniðin utan um heilsugæsluþjónustu sem byggð var upp af mikilli alúð og metnaði og var þannig hlutgervingur þess háþróaða heilbrigðiskerfis sem hér var byggt upp á fyrri hluta 20. aldar. Heilsuverndarstöðin var seld einstaklingi. Við eigum hana ekki lengur. Nú erum við leigjendur í þessu húsi og greiðum eiganda þess þá leigu sem upp er sett. Hvílík afturför. Í þessu bókhaldsbrelluævintýri gleyma menn að huga að því hve mikilvægt það er fyrir borgarsamfélagið að merkustu hús borgarinnar sem hýsa þá starfsemi sem mestu máli skiptir fyrir okkur séu sameign okkar allra og séu tákn um að við tilheyrum samfélagi. Alþingishúsið, Ráðhús Reykjavíkur, Háskóli Íslands, Þjóðleikhúsið, Þjóðminjasafn Íslands – eru stofnanir í húsum sem við eigum blessunarlega enn, eru kennileiti og hafa tákngildi fyrir samfélagið. Aftur til Perlunnar Það er óráð að selja Perluna. Hún er hús af því tagi sem á að vera samfélagsleg eign. Hús sem er orðið táknmynd fyrir einu höfuðborg heims sem eingöngu er hituð með heitu vatni úr iðrum jarðar. Það er hins vegar líka óráð að hafa ekki meiri not af henni en verið hefur en okkur ætti ekki að verða skotaskuld úr því að bæta úr því. Við búum í landi sem hefur sérstaka náttúru og menning okkar öll og sjálfsmynd þjóðarinnar tengist náttúru þess mjög sterkum böndum. En við höfum því miður vanrækt að koma upp góðri sýningu um íslenska náttúru og Náttúruminjasafn Íslands, sem lögum samkvæmt ber þetta hlutverk er á algerum hrakhólum. Þetta er í raun og veru stórfurðulegt. Á undanförnum áratugum hefur samfélag okkar byggt verslunarmiðstöðvar, samgöngumannvirki og margvíslegar hallir en hefur ekki enn séð ástæðu til að koma sér upp safni og heildstæðri sýningu um þá náttúru sem menning okkar er sprottin af. Þetta er ekki boðlegt. En nú er lag og við getum enn stigið merkilegt skref til framtíðar og sannað fyrir sjálfum okkur og öðrum að við erum ekki þeir afglapar að afhenda einkaaðilum Perluna og gjaldfella hana þar með sem kennileiti og tákn. Hugsið ykkur hve merkilegur staður Perlan er fyrir sýningu um náttúru Íslands. Þarna er risastór sýningarhöll sem hituð er með orku úr iðrum jarðar. Þarna er fagurt útsýni til fjallahringsins þar sem sjá má jökla og eldfjöll. Þetta getur ekki orðið betra. Perlan er nú þegar fjölsóttur ferðamannastaður og nútímaleg náttúruminjasýning í henni myndi á augabragði slá í gegn. Öll skólabörn landsins myndu skoða hana og nánast allir ferðamenn sem til borgarinnar koma.
Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar