Er í tísku að nota munntóbak?

Margar ástæður eru taldar fyrir því að ungmenni byrji að fikta við vímuefni eins og tóbak, til að mynda forvitni, félagaþrýstingur, feimni eða ævintýralöngun. Á unglingsárunum vilja margir taka áhættu, prófa eitthvað nýtt og spennandi. Það sem getur hvatt til neyslu eru tískubylgjur og ýmis menningaráhrif. Fiktið leiðir þó ekki alltaf til ánetjunar, en er oftar en ekki fyrsta skrefið í þá átt. Margt hefur breyst í tímanna rás og skýrir aukningu á neyslu vímuefna meðal ungmenna, þar má nefna aukið framboð vímuefna, meiri fjárráð ungmenna, breytt unglingamenning sem hvetur til neyslu og svo aukið kynslóðabil þar sem ungmenni taka meiri ákvarðanir um lífshætti sína en áður fyrr. Neysla tóbaks er oft fyrsta skrefið í átt að neyslu annarra vímugjafa.

Hvað er munntóbak?Munntóbak er sambland af tjöru og nikótíni, sem telja um 2.500 efni og eru a.m.k. 28 þeirra þekktir krabbameinsvaldar. Munntóbak er mjög sterkt í samanburði við sígarettuna, þ.e. sum eiturefnin eru í hærra hlutfalli í munntóbakinu heldur en í sígarettunni. Nikótínmagn getur verið allt að fjórfalt meira í munntóbaki heldur en í sígarettu.

Nikótín er ávanabindandi efni og veldur mikilli fíkn. Samkvæmt nýlegri rannsókn er nikótínfíknin sterkari en hass- og heróínfíknin. Þeir sem byrja að nota tóbak í vör verða mjög fljótt háðir því vegna mikils magns nikótíns í tóbakinu. Flestir Íslendingar nota íslenska neftóbakið í vör í sinni munntóbaksneyslu. Margir þjappa tóbakinu í afklippta sprautu og setja það svo upp undir efri vör. Þó nokkuð er um að notað sé ólöglegt munntóbak sem er í pokum og kallast snus.

Í rannsókn Capacent Gallup frá 2010 á tóbaksnotkun ungmenna á aldrinum 16-23 ára kemur í ljós að um 80% nota einungis íslenska neftóbakið í vör, en 4,8% snusið. Um 15% nota svo bæði íslenska neftóbakið og snusið í vör.

Tíðnin og forvarnirMunntóbaksnotkun í aldurshópnum 16-23 ára hefur aukist á síðustu árum, en árið 2005 notuðu 5,6% munntóbak í þessum aldurshóp, 10,7% árið 2009 og 11% árið 2010. Stúlkur skekkja þessar notkunartölur verulega, en árið 2009-2010 notuðu um 20% drengja munntóbak, en einungis 1-2% stúlkna. Ljóst er að þessi ungmenni nota aðallega íslenska neftóbakið í vör, en sala á því hefur jafnframt aukist verulega undanfarin ár, eða úr 11,6 tonnum árið 2003 í 25,5 tonn árið 2010. Í könnunum Rannsóknar og greiningar við Háskólann í Reykjavík kemur fram að hlutfall nemenda í 8.-10. bekk grunnskóla sem hafa notað munntóbak einu sinni eða oftar á síðustu 30 dögum árið 2010 var um 5% í 8. bekk, um 7% í 9. bekk og ríflega 12% í 10. bekk. Í ljós kom að nemendur í þessum bekkjum sem stunda íþróttir nota ekkert síður munntóbak en þeir sem eru ekki í neinum íþróttum. Jafnframt kom í ljós að þeir nemendur sem stunduðu íþróttir notuðu mun síður áfengi og sígarettur en þeir sem voru ekki í neinum íþróttum. Forvarnir virðast því hafa skilað sér til íþróttakrakka varðandi áfengi og sígarettur, en ekki varðandi munntóbakið.



Ætli munntóbaksnotkun sé ,,inn“ í dag, það sé ,,cool“ og flott að nota það, eða vita krakkarnir ekki hvaða áhrif munntóbak hefur? Veit þorri Íslendinga hvað reyklaust tóbak er í raun og veru? Miðað við þessa ,,tískutíma“ munntóbaks þurfa forvarnirnar að snúast að verulegu leyti um reyklausa tóbakið, þó svo forvarnir gagnvart reykingum megi ekki falla niður. Samkvæmt nýlegri rannsókn sem gerð var á tóbaksvörnum í grunnskólum landsins fær þriðjungur 10. bekkinga engar tóbaksvarnir í skólum sínum. Ef litið er til rannsókna sem gerðar hafa verið í Háskóla Reykjavíkur á nemendum 10. bekkjar, þá aukast daglegar reykingar um þriðjung frá lokum 10. bekkjar til fyrstu mánaða í framhaldsskóla sama ár.

Forvarnir eru því mjög mikilvægar í grunnskólum landsins og þurfa að halda út allan 10. bekkinn, ásamt því að byrja strax á yngsta stigi grunnskólans. Það er ekki nóg að nemendur taki upplýsta ákvörðun um að velja eða hafna ávana- og fíkniefnum eins og tóbaki, þegar þau eru byrjuð að fikta við það og jafnvel farin að nota það að verulegu marki. Tóbaksvarnir þurfa því að vera til staðar á öllum stigum skólastarfsins, sem og halda áfram í framhaldsskólum landsins.



Samkvæmt aðalnámskrá grunn- og framhaldsskólanna eiga tóbaksvarnir að vera reglulega upp í gegnum skólagönguna, þó svo margir skólar framfylgi því ekki. Tóbaksvarnir eru hins vegar ekki einungis á herðum skóla landsins, heldur einnig á vegum okkar allra sem þjóðfélagsþegna þessa lands. Við erum öll fyrirmyndir og höfum öll áhrif á annað fólk í kringum okkur og sérstaklega þá sem eru ungir og enn í mótun. Við erum fyrirmyndir í leik og starfi og ekki síst sem foreldrar. Börn og unglingar undir 18 ára aldri hafa ekki leyfi, lögum samkvæmt, að kaupa tóbak. Kennum börnum og unglingum þessa lands að virða þau lög sem við setjum. Ljóst er að því yngri sem einstaklingurinn er þegar tóbaksnotkun hefst, því meiri heilsufarsleg áhrif hefur tóbakið. Líkami og líffæri sem eru í vexti eru mjög næm fyrir áhrifum tóbakseitursins. Jafnframt eru þeir sem byrja að nota tóbak ungir mun líklegri en aðrir til að nota mikið tóbak og til frambúðar. Hver mánuður og hvert ár sem börn og unglingar sleppa ávana- og fíkniefnum og þ.m.t. tóbakinu, skiptir verulegu máli fyrir heilbrigði og framtíð þeirra.



Ísland hefur alla burði til að verða tóbakslaust í komandi framtíð, en til þess þurfum við öll að standa saman og segja ,,nei“ við tóbakinu. Þeir sem hafa orðið tóbakinu að bráð hafa alla burði til að hætta notkuninni og hinn 31. maí á ,,Degi án tóbaks“ eru línur Ráðgjafar í reykbindindi, sem hjálpar ekkert síður við að hætta munntóbaksnotkun sem og nikótínlyfjum, opnar frá kl. 10-22 í númerinu 800-6030 ykkur að kostnaðarlausu.