Ágengar lífverur í sjó Róbert A. Stefánsson og Guðmundur Ingi Guðbrandsson og Rannveig Magnúsdóttir skrifa 26. mars 2011 00:01 Guðmundur Ingi Guðbrandsson líffræðingur Framandi lífverur eru þær sem finnast utan náttúrulegra heimkynna vegna viljandi eða óviljandi flutnings af mannavöldum. Lítill hluti framandi lífvera verður ágengur og veldur skaða fyrir aðrar tegundir eða spillir hagsmunum mannsins. Flutningur framandi lífvera milli hafsvæða er mikið áhyggjuefni á heimsvísu því víða hefur orðið tjón á lífríki sjávar vegna ágengra tegunda. Skaðinn hefur verið frá því að vera smávægilegur upp í að kollvarpa heilum vistkerfum. Framandi lífverur hafa líka valdið skemmdum á skipum, veiðarfærum, vatnsleiðslum og eldi fisks og skeldýra. Á lista yfir óæskilegustu lífverurnar sem staðfest hefur verið að flytjist milli landa á þennan hátt eru m.a. skeldýr, krabbadýr, þörungar og bakteríur sem hafa valdið skaða á lífríki í Vestur-Evrópu. Með hækkandi hitastigi sjávar hafa víða skapast skilyrði fyrir framandi tegundir til að koma undir sig fótunum í umhverfi sem þær hefðu annars ekki getað þrifist í. Á Íslandi hefur fremur lítið verið fjallað um framandi ágengar lífverur í sjó, þrátt fyrir að veruleg efnahagsleg verðmæti felist í lífríki hafsins. Vegna landfræðilegrar einangrunar Íslands og e.t.v. fyrir tilviljun höfum við fram til þessa sloppið vel við skaða af völdum ágengra tegunda í sjó en auknir sjóflutningar milli landa á undanförnum árum og áratugum, auk yfirvofandi loftslagsbreytinga, gætu breytt því. Helstu flutningsleiðir Framandi tegundir eru einkum taldar berast á milli hafsvæða eftir þremur leiðum: Kjölfestuvatni skipa, sem ásætur á skipsskrokkum og með tilflutningi sjávareldisdýra. Af þessum flutningsleiðum er kjölfestuvatnið talið mikilvægast. Kjölfestuvatn er einkum notað til að þyngja og styrkja flutningaskip þegar þau eru með lítinn farm. Vatnið er tekið inn í skipið á einum stað en losað í nágrenni við höfn þar sem vörur eru sóttar, oft í öðrum heimshluta. Metið hefur verið að á hverjum degi geti nokkur þúsund tegundir flust á milli staða á þennan hátt og hafa a.m.k. 500 þeirra myndað lífvænlega stofna við strendur Evrópu. Engar upplýsingar eru til um losun kjölfestuvatns við Íslandsstrendur fram til þessa en það á að breytast með nýrri reglugerð um takmarkanir á losun kjölfestuvatns, sem umhverfisráðherra setti um mitt síðasta ár.Nýjar tegundir við Ísland og áhrif þeirraRannveig Magnúsdóttir líffræðingurTalið er að nokkrar nýjar tegundir við Ísland hafi borist hingað vegna beinna eða óbeinna áhrifa mannsins. Á meðal þeirra eru flundra (ósakoli), sandrækja, grjótkrabbi (klettakrabbi), sandskel, hjartaskel, fitjafló og sagþang. Fremur lítið er enn vitað um möguleg áhrif þessara tegunda á lífríki sjávar við Ísland. Þó er t.d. þekkt að flundra á í samkeppni við laxfiska í ám og étur laxaseiði, sandrækja er öflugur afræningi á skarkolaseiðum og grjótkrabbi er árásargjarn gagnvart öðrum kröbbum. Þekkt er að langur tími getur liðið frá landnámi þar til áhrif framandi tegundar koma fram. Of snemmt er því að draga miklar ályktanir um áhrif þessara tegunda, t.d. hvort þær verði mögulega nytjastofnar framtíðarinnar eða að einhverjar þeirra hafi neikvæð áhrif á íslenskar nytjategundir eða aðrar lífverur. Nauðsynlegt er að efla rannsóknir á þessum framandi lífverum til að hægt verði að fylgjast með og bregðast strax við ef stefnir í óefni.VarnirMjög erfitt er að verjast ágengum lífverum eftir að þær hafa náð fótfestu á nýju svæði og er baráttan enn erfiðari í sjó en á landi. Vistfræðingar hafa áhyggjur af komu ýmissa framandi sjávarlífvera, t.d. þörungaætanna mararhettu og fjörudoppu, en ef þær bærust hingað er talið að þær gætu orðið ágengar og gjörbreytt fjörusamfélögum við Ísland. Mikilvægt er að spá fyrir um mögulegt landnám tegunda byggt á því hvaða tegundir eru í nágrenni helstu viðskiptahafna Íslendinga. Út frá slíkum spám mætti beita markvissum aðferðum til að koma í veg fyrir flutning varasamra tegunda, ekki síst með skipaferðum. Forvarnir eru lang áhrifaríkasta og ódýrasta leiðin til að ná árangri, en áðurnefnd reglugerð um kjölfestuvatn miðar einmitt að því. Þá boða drög að frumvarpi til breytinga á lögum um náttúruvernd aukna varkárni við innflutning og eru því einnig liður í að verja hafsvæði Íslands fyrir ágengum tegundum. Það er von undirritaðra að þeim áherslubreytingum sem orðið hafa eða eru boðaðar í íslensku regluverki verði fylgt eftir. Einnig er brýnt að almenn vitund um framandi lífverur vaxi og að tilkynnt sé um fund nýrra tegunda til viðeigandi stofnana. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Guðmundur Ingi Guðbrandsson líffræðingur Framandi lífverur eru þær sem finnast utan náttúrulegra heimkynna vegna viljandi eða óviljandi flutnings af mannavöldum. Lítill hluti framandi lífvera verður ágengur og veldur skaða fyrir aðrar tegundir eða spillir hagsmunum mannsins. Flutningur framandi lífvera milli hafsvæða er mikið áhyggjuefni á heimsvísu því víða hefur orðið tjón á lífríki sjávar vegna ágengra tegunda. Skaðinn hefur verið frá því að vera smávægilegur upp í að kollvarpa heilum vistkerfum. Framandi lífverur hafa líka valdið skemmdum á skipum, veiðarfærum, vatnsleiðslum og eldi fisks og skeldýra. Á lista yfir óæskilegustu lífverurnar sem staðfest hefur verið að flytjist milli landa á þennan hátt eru m.a. skeldýr, krabbadýr, þörungar og bakteríur sem hafa valdið skaða á lífríki í Vestur-Evrópu. Með hækkandi hitastigi sjávar hafa víða skapast skilyrði fyrir framandi tegundir til að koma undir sig fótunum í umhverfi sem þær hefðu annars ekki getað þrifist í. Á Íslandi hefur fremur lítið verið fjallað um framandi ágengar lífverur í sjó, þrátt fyrir að veruleg efnahagsleg verðmæti felist í lífríki hafsins. Vegna landfræðilegrar einangrunar Íslands og e.t.v. fyrir tilviljun höfum við fram til þessa sloppið vel við skaða af völdum ágengra tegunda í sjó en auknir sjóflutningar milli landa á undanförnum árum og áratugum, auk yfirvofandi loftslagsbreytinga, gætu breytt því. Helstu flutningsleiðir Framandi tegundir eru einkum taldar berast á milli hafsvæða eftir þremur leiðum: Kjölfestuvatni skipa, sem ásætur á skipsskrokkum og með tilflutningi sjávareldisdýra. Af þessum flutningsleiðum er kjölfestuvatnið talið mikilvægast. Kjölfestuvatn er einkum notað til að þyngja og styrkja flutningaskip þegar þau eru með lítinn farm. Vatnið er tekið inn í skipið á einum stað en losað í nágrenni við höfn þar sem vörur eru sóttar, oft í öðrum heimshluta. Metið hefur verið að á hverjum degi geti nokkur þúsund tegundir flust á milli staða á þennan hátt og hafa a.m.k. 500 þeirra myndað lífvænlega stofna við strendur Evrópu. Engar upplýsingar eru til um losun kjölfestuvatns við Íslandsstrendur fram til þessa en það á að breytast með nýrri reglugerð um takmarkanir á losun kjölfestuvatns, sem umhverfisráðherra setti um mitt síðasta ár.Nýjar tegundir við Ísland og áhrif þeirraRannveig Magnúsdóttir líffræðingurTalið er að nokkrar nýjar tegundir við Ísland hafi borist hingað vegna beinna eða óbeinna áhrifa mannsins. Á meðal þeirra eru flundra (ósakoli), sandrækja, grjótkrabbi (klettakrabbi), sandskel, hjartaskel, fitjafló og sagþang. Fremur lítið er enn vitað um möguleg áhrif þessara tegunda á lífríki sjávar við Ísland. Þó er t.d. þekkt að flundra á í samkeppni við laxfiska í ám og étur laxaseiði, sandrækja er öflugur afræningi á skarkolaseiðum og grjótkrabbi er árásargjarn gagnvart öðrum kröbbum. Þekkt er að langur tími getur liðið frá landnámi þar til áhrif framandi tegundar koma fram. Of snemmt er því að draga miklar ályktanir um áhrif þessara tegunda, t.d. hvort þær verði mögulega nytjastofnar framtíðarinnar eða að einhverjar þeirra hafi neikvæð áhrif á íslenskar nytjategundir eða aðrar lífverur. Nauðsynlegt er að efla rannsóknir á þessum framandi lífverum til að hægt verði að fylgjast með og bregðast strax við ef stefnir í óefni.VarnirMjög erfitt er að verjast ágengum lífverum eftir að þær hafa náð fótfestu á nýju svæði og er baráttan enn erfiðari í sjó en á landi. Vistfræðingar hafa áhyggjur af komu ýmissa framandi sjávarlífvera, t.d. þörungaætanna mararhettu og fjörudoppu, en ef þær bærust hingað er talið að þær gætu orðið ágengar og gjörbreytt fjörusamfélögum við Ísland. Mikilvægt er að spá fyrir um mögulegt landnám tegunda byggt á því hvaða tegundir eru í nágrenni helstu viðskiptahafna Íslendinga. Út frá slíkum spám mætti beita markvissum aðferðum til að koma í veg fyrir flutning varasamra tegunda, ekki síst með skipaferðum. Forvarnir eru lang áhrifaríkasta og ódýrasta leiðin til að ná árangri, en áðurnefnd reglugerð um kjölfestuvatn miðar einmitt að því. Þá boða drög að frumvarpi til breytinga á lögum um náttúruvernd aukna varkárni við innflutning og eru því einnig liður í að verja hafsvæði Íslands fyrir ágengum tegundum. Það er von undirritaðra að þeim áherslubreytingum sem orðið hafa eða eru boðaðar í íslensku regluverki verði fylgt eftir. Einnig er brýnt að almenn vitund um framandi lífverur vaxi og að tilkynnt sé um fund nýrra tegunda til viðeigandi stofnana.
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun