Hófsemd í gegnum skattkerfið 27. júlí 2004 00:01 Mín skoðun - Gunnar Smári Egilsson Tillögur forsvarsmanna Lýðheilsustofnunar um sérstakan skatt á sykur og sykurbættar matvörur gefur tilefni til að velta fyrir sér hlutverki ríkisvaldsins, skattkerfisins og hvaða væntingar við gerum til þessara fyrirbrigða. Sykur er eins og flest annað í lífinu; gott í hófi. Sykurinn gælir við bragðlaukana og eykur þannig lífsgæði okkar. Hann getur gert súrasta mat ætan -- og jafnvel sætan -- og einnig mat sem er svo beiskur að við gætum ekki borðað hann án smá sykurs. En eins og flest það sem er ágætt í hófi hefur sykurinn vond áhrif á okkur ef við neytum hans ekki af hófsemd. Sem kunnugt er á þetta við allt og alla. Flest eitur eru góð lyf í smærri skömmtum. Sólin heldur í okkur lífinu en er samt æði varasöm. Engin tónlist er svo ljúf að við getum hlustað á hana endalaust. Við þurfum að borða til að lifa en við getum drepið okkur á ofáti. Og svo framvegis. Sykurinn er því ekki vondur í sjálfu sér -- fremur en nokkuð annað -- heldur getum við gert hann illan með því að valda okkur skaða með honum. Þetta eru rök byssuframleiðenda og annarra sem verjast öllum takmörkunum á byssueign í Bandaríkjunum. Byssur drepa ekki fólk -- fólk notar byssur til að drepa fólk. Munurinn á byssum og sykri er hins vegar sá að sykur getur aukið lífsgæði en byssur tæplega. Og það er auðvelt að drepa annan mann með byssu en nánast ómögulegt með sykri. En það deyja líklega fleiri af völdum misnotkunar á sykri en byssum. Sérstökum sykurskatti er ætlað að halda fólki frá ofneyslu sykurs með peningalegum hindrunum. Þú mátt borða sykur en það mun kosta þig nokkuð. Ef þetta gengi eftir myndum við snúa aftur til þess tíma að aðeins auðugt fólk hafði efni á að vera feitt. Hinir fátæku fitnuðu ekki fyrr en kaupmáttur fór að aukast og þeir gátu leyft sér óhóf yfirstéttanna. En þá voru þeir ríku komnir með einkaþjálfara og lækna til að soga úr sér fituna, sem þeir blönku höfðu ekki efni á. Þess vegna eru þeir fátækustu orðnir feitastir en þeir ríkustu grennstir. Ef við hækkum verðið á sykri nóg þá gætum við ef til vill snúið þessu við. Ef hinir fátæku verða grannir munu hinir ríku eflaust aftur vilja skreyta sig með fitu. En gerist þetta svona. Eiturlyf eru dýr. Samt neita fátækir sér ekki um þau. Og þeir sem eru ekki fátækir þegar þeir byrja að nota eiturlyf verða það vanalega á endanum. Þeir spara hins vegar flest við sig -- annað en eiturlyfin. Og þannig er um margt annað. Ef heimilisbókhald okkar er skoðað er ekki erfitt að halda því fram að allar ákvarðanir okkar séu skynsamar út frá peningalegu sjónarmiði. Pétur Blöndal alþingismaður hefur verið talsmaður skynsemi í peningamálum og hefur með því orðið einskonar skemmikraftur. Okkur finnst bráðskemmtilegt að heyra sjónarmið hans -- en ég held að flestum hrylli við að fara eftir þeim. Við skulum horfast í augu við það: Helmingurinn af því sem við kaupum er annað hvort drasl eða óþarfi -- eða bæði. Það er því hæpið að hægt sé að kenna öllum almenningi hófsemd með verðstýringu. Ef við vildum gera það ættum við að kippa kaupmættinum aftur um hálfa öld eða svo. Ef við viljum forða fólki frá því að skaða sig með taumleysi og græðgi þurfum við að höfða til betri hluta þess en buddunnar. Og það eru mörg fyrirbrigði í samfélagi betur til þess fallin en skattkerfið. Marga undanfarna áratugi höfum við viljað breyta skattkerfinu -- sem er í eðli sínu rukkun félagsgjalda -- þannig að það nái að endurspegla mannúðarsjónarmið okkar; manngæsku, jöfnuð og sanngirni. Það má vera að þetta sé framkvæmanlegt en hættan er sú að við hættum að iðka gæsku okkar á öðrum sviðum þar sem hún á betur heima. Og það er nokkuð ljóst að skattkerfið á enn langt í land með þessi háleitu markmið þótt við förum ekki að bæta á það kröfum um boðun hófsemdar í samfélaginu. Við hljótum enn að kunna betri aðferðir til þess. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnar Smári Egilsson Mest lesið Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halldór 02.08.2025 Halldór Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Sjá meira
Mín skoðun - Gunnar Smári Egilsson Tillögur forsvarsmanna Lýðheilsustofnunar um sérstakan skatt á sykur og sykurbættar matvörur gefur tilefni til að velta fyrir sér hlutverki ríkisvaldsins, skattkerfisins og hvaða væntingar við gerum til þessara fyrirbrigða. Sykur er eins og flest annað í lífinu; gott í hófi. Sykurinn gælir við bragðlaukana og eykur þannig lífsgæði okkar. Hann getur gert súrasta mat ætan -- og jafnvel sætan -- og einnig mat sem er svo beiskur að við gætum ekki borðað hann án smá sykurs. En eins og flest það sem er ágætt í hófi hefur sykurinn vond áhrif á okkur ef við neytum hans ekki af hófsemd. Sem kunnugt er á þetta við allt og alla. Flest eitur eru góð lyf í smærri skömmtum. Sólin heldur í okkur lífinu en er samt æði varasöm. Engin tónlist er svo ljúf að við getum hlustað á hana endalaust. Við þurfum að borða til að lifa en við getum drepið okkur á ofáti. Og svo framvegis. Sykurinn er því ekki vondur í sjálfu sér -- fremur en nokkuð annað -- heldur getum við gert hann illan með því að valda okkur skaða með honum. Þetta eru rök byssuframleiðenda og annarra sem verjast öllum takmörkunum á byssueign í Bandaríkjunum. Byssur drepa ekki fólk -- fólk notar byssur til að drepa fólk. Munurinn á byssum og sykri er hins vegar sá að sykur getur aukið lífsgæði en byssur tæplega. Og það er auðvelt að drepa annan mann með byssu en nánast ómögulegt með sykri. En það deyja líklega fleiri af völdum misnotkunar á sykri en byssum. Sérstökum sykurskatti er ætlað að halda fólki frá ofneyslu sykurs með peningalegum hindrunum. Þú mátt borða sykur en það mun kosta þig nokkuð. Ef þetta gengi eftir myndum við snúa aftur til þess tíma að aðeins auðugt fólk hafði efni á að vera feitt. Hinir fátæku fitnuðu ekki fyrr en kaupmáttur fór að aukast og þeir gátu leyft sér óhóf yfirstéttanna. En þá voru þeir ríku komnir með einkaþjálfara og lækna til að soga úr sér fituna, sem þeir blönku höfðu ekki efni á. Þess vegna eru þeir fátækustu orðnir feitastir en þeir ríkustu grennstir. Ef við hækkum verðið á sykri nóg þá gætum við ef til vill snúið þessu við. Ef hinir fátæku verða grannir munu hinir ríku eflaust aftur vilja skreyta sig með fitu. En gerist þetta svona. Eiturlyf eru dýr. Samt neita fátækir sér ekki um þau. Og þeir sem eru ekki fátækir þegar þeir byrja að nota eiturlyf verða það vanalega á endanum. Þeir spara hins vegar flest við sig -- annað en eiturlyfin. Og þannig er um margt annað. Ef heimilisbókhald okkar er skoðað er ekki erfitt að halda því fram að allar ákvarðanir okkar séu skynsamar út frá peningalegu sjónarmiði. Pétur Blöndal alþingismaður hefur verið talsmaður skynsemi í peningamálum og hefur með því orðið einskonar skemmikraftur. Okkur finnst bráðskemmtilegt að heyra sjónarmið hans -- en ég held að flestum hrylli við að fara eftir þeim. Við skulum horfast í augu við það: Helmingurinn af því sem við kaupum er annað hvort drasl eða óþarfi -- eða bæði. Það er því hæpið að hægt sé að kenna öllum almenningi hófsemd með verðstýringu. Ef við vildum gera það ættum við að kippa kaupmættinum aftur um hálfa öld eða svo. Ef við viljum forða fólki frá því að skaða sig með taumleysi og græðgi þurfum við að höfða til betri hluta þess en buddunnar. Og það eru mörg fyrirbrigði í samfélagi betur til þess fallin en skattkerfið. Marga undanfarna áratugi höfum við viljað breyta skattkerfinu -- sem er í eðli sínu rukkun félagsgjalda -- þannig að það nái að endurspegla mannúðarsjónarmið okkar; manngæsku, jöfnuð og sanngirni. Það má vera að þetta sé framkvæmanlegt en hættan er sú að við hættum að iðka gæsku okkar á öðrum sviðum þar sem hún á betur heima. Og það er nokkuð ljóst að skattkerfið á enn langt í land með þessi háleitu markmið þótt við förum ekki að bæta á það kröfum um boðun hófsemdar í samfélaginu. Við hljótum enn að kunna betri aðferðir til þess.
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun